دکتر «حمید ضیایی پرور» مدرس دانشگاه و محقق و کارشناس فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در گفتگو با خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان در پاسخ به این سوال که هوش مصنوعی تا چه حد میتواند هویت فرهنگی و تمدنی ایران (مانند زبان فارسی، ادبیات کلاسیک، شعر، معماری و هنرهای سنتی) را حفظ کند یا برعکس، آن را تضعیف کند؟ اظهار کرد: هوش مصنوعی مولد در واقع پرچمدار هوش مصنوعی امروز دنیاست. کار اصلیاش تولید محتوای خلاقانه در همه حوزههای فرهنگی، هنری، ادبی، رسانهای، ارتباطی، آموزشی و پژوهشی است. به همین دلیل برندهایی مثل ChatGPT و Gemini الان در قله هوش مصنوعی جهان قرار گرفتهاند. این ابزارها میتوانند متن، تصویر، ویدئو، موسیقی، انیمیشن و حتی فیلم سینمایی تولید کنند؛ بنابراین بیشترین تأثیر را دقیقاً روی حوزه فرهنگ، هنر و رسانه خواهند گذاشت.
وی تصریح کرد: در حوزه سینما، طبق گزارشهایی که سال گذشته در همایش «سینما و هوش مصنوعی» در آمریکا ارائه شد، حدود ۲۰ درصد از مشاغل مرتبط با صنعت سینما در اکوسیستم هالیوود با ابزارهای هوش مصنوعی مولد جایگزین شدهاند. یعنی حتی در کشوری مانند آمریکا که از صنعت سینمایی قدرتمندی برخوردار است و مشاغل هالیوود دارند، جای خود را به این ابزارها داده اند؛ در ایران هم طبیعتاً همین اتفاق خواهد افتاد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه در ایران، فراتر از مسئله اشتغال، مهمترین تأثیر روی «ممیزی» و نهادهای ناظر فرهنگی خواهد بود بیان کرد: موج اول اینترنت و موج دوم شبکههای اجتماعی قبلاً قدرت نهادهای نظارتی و مجوزدهنده را کمرنگ کرد. حالا هوش مصنوعی مولد، موج سوم و بسیار قدرتمندتری است؛ این ابزارها تولید محتوا را از حالت تیمی، شرکتی و حرفهای خارج میکنند وبه تولیدکنندگان مردمی میسپارند. یعنی هر شهروندی با یک لپتاپ یا حتی موبایل و کمی مهارت کار با هوش مصنوعی میتواند انیمیشن، فیلم کوتاه، داستان، نمایشنامه، کلیپ یا محتوای چندرسانهای تولید کند و مستقیم در فضای مجازی منتشر کند. در این حالت نه در انتخاب سوژه محدودیتی دارد، نه در پردازش و محتوا و نه در شیوه نشر؛ در نتیجه هزاران کانال و رسانه فرهنگی و سینمایی جدید به وجود میآید که عملاً خارج از کنترل و ممیزی سنتی هستند.
وی با اشاره به تغیراتی که هوش مصنوعی در حوزه موسیقی ایجاد می کند افزود: هوش مصنوعی مولد الان میتواند صدای هر خوانندهای را کلون (تقلید) کند، سازهای مختلف را شبیهسازی کند، ملودی بسازد، ترانه بنویسد و حتی خودش بخواند. اما کیفیت فعلی هنوز کامل نیست؛ ما هنوز در دوران جنینی و نوزادی این فناوری هستیم؛ هوش مصنوعی مولد عملاً از سال ۲۰۲۰ متولد شده، یعنی فقط ۵ سال دارد! تصور کنید ۱۵–۲۰ سال دیگر این ابزارها چقدر طبیعی و بینقص خواهند شد. قطعاً بخش قابل توجهی از کارهای روتین و حتی خلاقانه در حوزه موسیقی را انجام خواهند داد.
کارشناس فضای مجازی و شبکه های اجتماعی ادامه داد:در حال حاضرهوش مصنوعی میتواند رمان، داستان کوتاه و حتی شعر کلاسیک فارسی بسراید. البته هیچگاه جای خلاقیت عمیق انسانی را نخواهد گرفت، اما نسل Z، نسل آلفا و نسلهای بعدی (بتا و بعد از آن) با این ابزارها بزرگ میشوند، با آنها کار میکنند و برایشان کاملاً طبیعی است. نسلهای قدیمیتر ممکن است آن را نفی کنند یا ارتباطی با آن برقرار نکنند، اما واقعیت این است که اگر هنرمندان، نویسندگان، روزنامهنگاران و اهالی فرهنگ از این ظرفیتها به درستی استفاده نکنند، این موج مثل یک سیل آنها را درمینوردد و کنار میزند.
وی در خصوص تضعیف خلاقیت انسان توسط هوش مصنوعی اظهار کرد: این نگرانی وجود دارد، اما چند نکته مهم هست؛ اول اینکه این ابزارها «مسئولیتپذیر» نیستند؛ ماشیناند. وقتی با خودرو تصادف میکنید، خودرو را مجازات نمیکنند، صاحبش را مجازات میکنند. اینجا هم همینطور است؛ مسائل حقوق مؤلف، کپیرایت صدا و تصویر، اخلاق در تولید محتوا و… همه چالشهای جدی هستند. یونسکو هم منشوری با عنوان «اخلاق در هوش مصنوعی» منتشر کرده و توصیههایی به شرکتهای بزرگ کرده است، اما هنوز در هیچ کشوری قانون جامعی وجود ندارد. فقط در برخی ایالتهای آمریکا آرای قضایی پراکندهای داریم؛ مثلاً دادگاهی گفته صدای چارلی چاپلین تا ۵۰ سال پس از مرگش نمیتواند توسط هوش مصنوعی کلون شود و حقوق آن متعلق به خانوادهاش است. بعضی پلتفرمهای بزرگ این را رعایت میکنند، اما صدها هزار پلتفرم کوچک رعایت نمیکنند.
دکتر ضیایی پرور با بیان اینکه بیشترین تاثیر هوش مصنوعی بر نهادهای نظارتی بر تولیدات فرهنگی در کشورمان است تصرح کرد: بدون شک کمرنگ شدن نقش این نهادها در این شرایط بسیار مشهود خواهد بود؛همین الان نمیدانیم دقیقاً چه حجم عظیمی از ویدئو، فیلم، نمایشنامه و موسیقی در خانهها و با هوش مصنوعی تولید و منتشر میشود. حتی اگر بدانیم هم عملاً کاری از دستمان برنمیآید؛ مثل همین وضعیت میلیونها کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرامی که الان وجود دارد. این موج خیلی خیلی جدی است؛ کشورهای بزرگ دنیا را هم تحت تأثیر قرار داده. ایران بهعنوان یک کشور تاریخی و فرهنگی قطعاً از این امواج در امان نخواهد ماند.
نظر شما