به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، در میان همه مکانهایی که انسان در طول تاریخ در آن زیسته، کار کرده و آرمیده است، برخی نقاط بهگونهای دیگر نفس میکشند؛ مکانهایی که تنها «جا» نیستند، بلکه حامل راز و پیامی دیرینهاند. در کوچهپسکوچههای شهرها، بر فراز بلندیها یا در قلب یک محله ساده، همین مکانهای برگزیدهاند که به زندگی مردم جهت و ضربآهنگ میدهند.
در حدیثی از امام جعفر صادق(ع) سخنی آمده که بزرگیاش را نمیتوان تنها در سطرهای یک کتاب جا داد. ایشان فرمودهاند: «خداوند از میان زمین، شش مکان را برگزید: بیتالله الحرام، حرم(مکه)، آرامگاه پیامبران، آرامگاه اوصیا، قتلگاه شهیدان و مسجدهایی که نام خدا در آنها برده میشود.» حدیثی که در کاملالزیارات ثبت شده، اما معنایش در هر مسجد کوچک و بزرگی جاری است.
مسجد، یکی از همین شش مکان، گویی از همان نخست، انتخاب الهی بر آن سایه انداخته است. وقتی در آستانهاش میایستی، حس میکنی وارد نقطهای شدهای که میان زمین و آسمان پلی باریک بسته شده؛ جایی که دعا، تسبیح و زمزمههای آرام مردم، نفس شهر را تلطیف میکند.
در بسیاری از محلههای ایران، مسجدها از دل نیاز مردم زاده شدهاند. گاهی با یک اتاق کوچک آغاز شدهاند، گاهی با همت یک خیر جان گرفتهاند و گاهی با جمعشدن اسکلتهای ساده فلزی، تبدیل به صحن و شبستان شدهاند. اما مهمتر از ساختار، کارکرد آنهاست. جایی برای آرامش، شورا، آموزش، حل مشکل، همدلی و گاهی حتی نقطه شروع یک حرکت اجتماعی.
مسجد؛ مکان برگزیده خدا روی زمین
همانطور که در مقدمه آمد، مسجد «یکی از شش مکان برگزیده خداوند» است. این گزینش، به تعبیر امام صادق(ع)، مسجد را در کنار خانه خدا، حرم پیامبر، آرامگاه انبیاء و قتلگاه شهیدان قرار میدهد؛ مجموعهای از مکانها که هویت دینی شیعه را شکل میدهند و در حافظه جمعی مؤمنان، بیش از یک نشانی جغرافیایی به حساب میآیند.
اما این قداست چگونه در زندگی امروز مردم، در بافت شهری و در رفتار اجتماعی ما اثر میگذارد؟ وقتی از مسجد سخن میگوییم، در واقع از مکانی سخن میگوییم که پیش از آنکه ساخته شود، «انتخاب» شده است؛ انتخابی الهی که به تعبیر امام صادق(ع)، آن را در کنار کعبه، حرم و آرامگاه پیامبران قرار میدهد؛ همسنگ مکانهایی که خاطره نبوت، شهادت و امامت در آنها جریان دارد.
شاید همین راز، باعث شده است که در هر مسجد، حتی سادهترینشان، چیزی از قداست جریان یابد؛ قداستی که نه در گنبد و کاشی، که در حضور مردم و نام خداست. همین حضور است که مسجد را از یک سازه به یک «نقطه» تبدیل میکند؛ نقطهای برگزیده، مثل ستارهای ثابت در آسمان یک محله.
شاید همین راز، باعث شده است که در هر مسجد، حتی سادهترینشان، چیزی از قداست جریان یابد؛ قداستی که نه در گنبد و کاشی، که در حضور مردم و نام خداست. همین حضور است که مسجد را از یک سازه به یک «نقطه» تبدیل میکند؛ نقطهای برگزیده، مثل ستارهای ثابت در آسمان یک محله.
مسجد؛ از روایت امام صادق(ع) تا نقش اجتماعی
روایت امام صادق(ع) از کاملالزیارات، یک پیام بنیادین دارد؛ اینکه هرجا نام خدا با صدای مردم بالا میرود، آن نقطه در ردیف قدسیترین مکانهای جهان قرار میگیرد.
این نگاه، تصویر تازهای از جایگاه مسجد به دست میدهد. مسجد علاوه برای عبادت فردی، برای شکلگیری یک «زیست جمعی مؤمنانه» ضروری است. مسجد یک نهاد اجتماعی است. محوری برای شکلگیری همبستگی، گفتگو، یادگیری، حل مسائل محله و تقویت سرمایه اجتماعی.
در بسیاری از محلهها، از جنوب شهرهای بزرگ تا روستاهای کوچک، مسجد نقشهای متنوعی دارد: مدرسه غیررسمی آموزش قرآن و اخلاق، مرکز ارتباط اهالی، هماهنگکننده کمکهای مردمی، میز گفتوگوی محلی برای حل اختلافات و پناهگاهی برای جوانانی که دنبال یک هویت پاک و روشناند. این کارکردها همان جاست که روایت امام صادق(ع) با جامعه امروز پیوند میخورد.
مسجد در نگاه معصوم(ع) : مکان ذکر و مکان تربیت
در دهههای اخیر، رشد شهرنشینی، تغییر سبک زندگی و دوری نسل جدید از فضاهای سنتی، پرسشهایی را درباره آینده مسجد مطرح کرده است. اما تجربههای موفق در شهرهای مختلف نشان داده که مسجدی که برنامهریزی فرهنگی، مدیریت پویا و ارتباط فعال با خانوادهها داشته باشد، همچنان جذاب و تأثیرگذار است.
در روایت یادشده، شگفتانگیزترین نکته شاید این باشد که مسجد در کنار مقابر انبیاء، مقابر اوصیا و قتلگاه شهیدان – همه مکانهایی که شهادت، پیامبری و امامت را تداعی میکنند – قرار گرفته است. یعنی مسجد، بر اساس ذکر و حضور مردم، همسنگ بزرگترین رخدادهای تاریخ دین ارزش پیدا میکند.
یک پژوهشگر دینی میگوید: «در حدیث امام صادق(ع)، ملاک انتخاب مسجد این نیست که چه کسی آن را ساخته، چقدر بزرگ است یا چه معماریای دارد؛ ملاک فقط یک چیز است: ذکر خدا. یعنی مسجد با حضور مردم زنده میشود.»
به گفته حجتالاسلام رضایی منش این «زنده بودن» در بسیاری از مساجد ایران هنوز دیده میشود. مساجدی که مرکز فعالیتهای فرهنگی و اخلاقیاند و نقش مستقیمی در آرامش و انسجام محله دارند.
کارکرد اجتماعی مسجد؛ پشتوانهای برای محله
در دهههای اخیر، رشد شهرنشینی، تغییر سبک زندگی و دوری نسل جدید از فضاهای سنتی، پرسشهایی را درباره آینده مسجد مطرح کرده است. اما تجربههای موفق در شهرهای مختلف نشان داده که مسجدی که برنامهریزی فرهنگی، مدیریت پویا و ارتباط فعال با خانوادهها داشته باشد، همچنان جذاب و تأثیرگذار است.
رضایی منش تأکید میکند: «مسجد یک پایگاه اجتماعی است و مسجدی که صدای جوان را بشنود، دیگر خالی نمیماند.»
امروز، در شهرهای کوچک و بزرگ، مسجد علاوه بر نماز؛ کلاس قرآن، پایگاه گفتوگو، مرکز رسیدگی به نیازمندان، قرارگاه جوانها و جایی برای رخت بستن دلتنگیهای روزمرهاند. مسجدی که نام خدا در آن برده میشود، در واقع جایگزینی ندارد؛ چراکه بر اساس همان حدیث، مسجد جایی است که خداوند «انتخاب» کرده تا مردمش در آن آرام شوند.
مسجدی که نام خدا در آن برده میشود، در واقع جایگزینی ندارد؛ چراکه بر اساس همان حدیث، مسجد جایی است که خداوند «انتخاب» کرده تا مردمش در آن آرام شوند.
مسجد؛ جایی که خدا نامش را بلند کرده است
اگر روایات اسلامی را کنار واقعیت جامعه امروز بگذاریم، یک نکته روشنتر از همیشه دیده میشود: مسجد، در نگاه دین، یک موقعیت ویژه دارد، اما در عمل، به میزان حضور مردم زنده میشود.
آنچه امام صادق(ع) درباره «برگزیدگی» مسجد فرموده، بهنوعی یک دعوت هم هست: دعوت به اینکه این مکان را تنها نگذاریم؛ دعوت به اینکه مسجد را به عنوان بخشی از حیات اجتماعی و معنوی شهر و محله حفظ کنیم؛ و دعوت به اینکه مسجد تبدیل به مکانی شود که هم صدا، هم نیاز، هم امید و هم هویت مردم در آن شنیده شود.
در دنیای پرشتاب امروز، شاید این انتخاب بیش از هر زمان دیگر معنا پیدا کند. جایی که میتوان لحظهای از هیاهو فاصله گرفت و دوباره به خود و خدا برگشت. مسجد برای خیلیها پناه است.
و هر مسجدی که در یک محله جان میگیرد، در حقیقت ضربان تازهای به زندگی مردم میدهد.
نظر شما