به گزارش خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان؛ تهران، پایتخت هشتونه میلیونی ایران، در دهههای اخیر به یکی از آلودهترین کلانشهرهای جهان تبدیل شده است؛ شهری که آسمانش بیش از آنکه آبی باشد، خاکستری و خفهکننده است. آلودگی هوا، یکی از بزرگترین تهدیدهای زیستمحیطی و بهداشتی در ایران، همچنان نفس شهرها را تنگ میکند. در حالی که جهان به سمت فناوریهای سبز و پایدار حرکت میکند، کلانشهرهای ایران مانند تهران، اصفهان، مشهد و اهواز هر ساله با موجهای شدید آلودگی دست وپنجه نرم میکنند. بر اساس گزارشهای اخیر، این پدیده نه تنها کیفیت زندگی را کاهش میدهد، بلکه هزاران جان را میگیرد و اقتصاد کشور را تحت فشار قرار میدهد.
با وجود شرایط اضطرار شب گذشته کارگروه استانداری تهران تشکیل نشد. اما مطابق تصمیم قبلی مهدکودکها و پیشدبستانیها (به جز فیروزکوه) از ۱ تا ۵ آذر تعطیل شدند ضمن اینکه مدارس ابتدایی و متوسطه تهران تعطیل نشدند (مخالفت آموزش و پرورش)، اما کلاسها غیرحضوری یا با ممنوعیت ورزش در فضای باز در شهرستانهای اطراف (اسلامشهر، ری، بهارستان و...) شد. ترافیک: طرح زوج و فرد از درب منزل تا ۵ آذر (امروز یکشنبه: زوجها مجاز). فروش مجوز طرح ترافیک ممنوع، و دورکاری برای بیماران قلبی-تنفسی، مادران باردار و والدین کودکان خردسال توصیه شده. سایر: توقف فعالیت معادن شن و ماسه، ممنوعیت فعالیت ورزشی در فضای باز، و آمادگی بیمارستانها. در خوزستان (اهواز و...) نیز مدارس و دانشگاهها شنبه و یکشنبه غیرحضوری اعلام شد.
در همین خصوص حمیدرضا خورشیدی، مدیرکل هواشناسی استان تهران نیز از تداوم آلودگی هوا و افزایش غلظت آلایندهها تا پایان هفته در استان تهران خبر داده و افزود: با توجه به هشدار سطح زرد آلودگی هوا شماره شش ۲۸ آبان و هشدار سطح نارنجی ۳۰ آبان، افزایش پایداری جو و سکون نسبی هوا در سطح استان تهران به ویژه در مناطق پرتردد شهری سبب کاهش کیفیت هوا خواهد شد. خورشیدی تاکید کرد: به دلیل تداوم شرایط پایدار جوی و تشدید انباشت آلایندهها، تا اواخر هفته افزایش محسوس غلظت آلایندههای جوی مورد انتظار است.
مدیرکل هواشناسی استان تهران توصیه کرد گروههای حساس از جمله سالمندان، کودکان، بیماران قلبی و ریوی و زنان باردار از تردد غیرضروری در سطح شهر خودداری کنند.
گزارش ها حاکی از این است که همزمان، موج آنفلوانزا در استان تهران نیز شدت گرفته و مراکز درمانی را تحت فشار قرار داده، رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، در حاشیه نشست «هفته جهانی مقاومت میکروبی» که اول آذر برگزار شد، با بیان اینکه که نوع a آنفلوانزا و زیرگروه h۳n۲ با تغییراتی نسبت به سال گذشته در گردش است و سرعت انتشار بیماری بالاست؛ تأکید کرد که با عبور برخی شهرها از «مرز هشدار»، سالمندان، بیماران زمینهای و کودکان مبتلا باید از حضور در تجمعات خودداری کنند و مردم از جمله در تهران استفاده از ماسک در اماکن عمومی را جدی بگیرند، همین شیوع بیماریهای تنفسی به خصوص در بین کودکان و نوجوانان هفته گذشته سبب شد، که به منظور شکستن زنجیره انتقال بیماری مدارس دو روز تعطیل شود.
وضعیت فعلی: هشدارهای مداوم و شاخصهای قرمز
در پاییز و زمستان ۱۴۰۴ (نوامبر ۲۰۲۵)، ایران با موج جدیدی از آلودگی هوا روبرو است. سازمان هواشناسی کشور هشدار سطح نارنجی و زرد صادر کرده و پیشبینی میکند که تا دوشنبه ۳ آذر، کیفیت هوا در هفت کلانشهر شامل تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اراک، اهواز و مشهد – به سطح ناسالم برسد. برای مثال، در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۵، شاخص کیفیت هوا (AQI) در تهران به ۱۳۶، کرج به ۱۴۵ و اصفهان به ۱۳۶ رسید که همه در محدوده ناسالم برای گروههای حساس (مانند کودکان، سالمندان و بیماران) قرار دارند. این شرایط میتواند منجر به تعطیلی مدارس و ادارات شود، همانطور که در استانهای البرز، تهران و آذربایجان شرقی احتمال آن مطرح است.
در سطح جهانی، ذرات معلق PM۲.۵ در ایران بیش از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی (WHO) است و سطوح آلایندههایی مانند NO۲، SO۲ و O۳ بهطور مداوم فراتر میرود. سامانه پایش کیفی هوای کشور (aqms.doe.ir) نشان میدهد که پایداری جوی و نبود وزش باد مؤثر، انباشت آلایندهها را تشدید کرده و تا پنج روز آینده، شهرهای صنعتی مانند قم، یزد و تبریز نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
دستهبندی شاخص کیفیت هوا (AQI)
شاخص کیفیت هوا در تهران به شش دسته اصلی تقسیم میشود:
۰ تا ۵۰: هوا «پاک»
۵۱ تا ۱۰۰: هوا «قابل قبول یا متوسط»
۱۰۱ تا ۱۵۰: هوا «ناسالم برای گروههای حساس»
۱۵۱ تا ۲۰۰: هوا «ناسالم»
۲۰۱ تا ۳۰۰: هوا «بسیار ناسالم»
۳۰۱ تا ۵۰۰: شرایط «خطرناک»
با توجه به وضعیت کنونی، لازم است که گروههای حساس مانند کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماریهای قلبی و تنفسی، از فعالیتهای خارج از منزل خودداری کنند و به توصیههای بهداشتی توجه داشته باشند.
علل ریشهای: از خودروهای فرسوده تا صنایع آلاینده
آلودگی هوا در ایران ترکیبی از عوامل انسانی و جوی است. بیش از ۷۰ درصد آلایندهها از حمل و نقل (بهویژه خودروهای قدیمی و سوختهای نامرغوب) ناشی میشود. رئیسجمهور مسعود پزشکیان اخیراً به خودروسازان اخطار داد که موتورها را برای کاهش مصرف سوخت و آلایندگی اصلاح کنند، زیرا خودروهای بیکیفیت نقش مستقیمی در این بحران دارند. صنایع، سوزاندن زبالهها و ساختوسازهای بدون کنترل نیز سهم قابل توجهی دارند. علاوه بر این، وزش بادهای شدید در جنوب و شرق کشور گاهی گردوخاک را به شهرها میآورد و وضعیت را بدتر میکند.
جمعیت بالای شهری (بیش از ۷۵ درصد ایرانیها در شهرها زندگی میکنند) و رشد سریع وسایل نقلیه، این مشکل را تشدید کرده است. گزارش بانک جهانی (بهروزرسانیشده تا ۲۰۲۵) نشان میدهد که ایران سالانه ۰.۵۷ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به دلیل آلودگی از دست میدهد، معادل صدها میلیون دلار زیان اقتصادی.
اثرات ویرانگر: مرگ، بیماری و هزینههای پنهان
آلودگی هوا قاتل خاموش است. طبق گزارش موسسه بار بیماریها (GBD)، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۵۳,۴۷۰ مرگ در ایران مستقیماً به آلودگی هوا نسبت داده شده یعنی حدود ۱۵ درصد کل مرگومیرها. این رقم در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۳۵,۰۰۰ مورد مرگ منتسب به PM۲.۵ در شهرهای پرجمعیت رسیده و آلودگی را دومین عامل خطر مرگ پس از فشار خون قرار داده است.
از نظر بهداشتی، این آلایندهها باعث بیماریهای قلبی-عروقی، تنفسی (مانند آسم و برونشیت)، سرطان ریه و حتی اختلالات عصبی میشوند. کودکان زیر ۵ سال ۷ درصد قربانیان را تشکیل میدهند و زنان باردار در معرض خطر سقط جنین یا زایمان زودرس قرار دارند. هزینههای درمانی و از دست رفتن بهرهوری، سالانه میلیاردها تومان به اقتصاد تحمیل میکند – تخمینی که تا ۳.۲ درصد GDP میرسد.
در سطح اجتماعی، آلودگی منجر به کاهش فعالیتها، افزایش غیبت از کار و مدرسه، و حتی مهاجرت از شهرهای آلوده میشود. در ژانویه ۲۰۲۵، دولت حتی بحث انتقال پایتخت از تهران به دلیل آلودگی را مطرح کرد، هرچند هنوز به نتیجه نرسیده است.
راهکارها: از سیاست تا عمل
مقابله با آلودگی هوا نیازمند اقدام فوری و هماهنگ است. برخی پیشنهادهای کلیدی عبارتند از: نوسازی ناوگان حملونقل: اسقاط خودروهای فرسوده (بیش از ۵ میلیون دستگاه در ایران) و الزام استاندارد یورو ۵ یا ۶ برای خودروهای جدید. اخطار اخیر رئیسجمهور به خودروسازان گام مثبتی است.
کنترل صنایع و سوختها: کاهش استفاده از سوختهای فسیلی، فیلترهای پیشرفته برای کارخانهها و ممنوعیت سوزاندن زباله. گزارش مرکز پژوهشهای مجلس بر اجرای قوانین پیشگیری تأکید دارد. pubs.bcnf.ir
حملونقل عمومی و سبز: گسترش مترو، دوچرخهسواری و خودروهای الکتریکی. شهرهایی مانند تهران میتوانند از مدلهای موفق مانند سنگاپور الگوبرداری کنند.
اقدامات جوی و شهروندی: کاشت درختان بیشتر، تشویق دورکاری در روزهای آلوده، و استفاده از اپلیکیشنهای پایش هوا برای آگاهی عمومی. سازمان هواشناسی توصیه میکند گروههای حساس از فعالیتهای بیرونی اجتناب کنند.
سیاستهای کلان: سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و اجرای طرحهای ملی مانند "هوای پاک" با نظارت بینالمللی. در نهایت، آلودگی هوا نه تنها یک بحران زیستمحیطی، بلکه یک مسئله عدالت اجتماعی است که اقشار کمدرآمد را بیشتر تحت تأثیر قرار میدهد. اگر اقدامات جدی اتخاذ نشود، پیشبینیها حاکی از افزایش ۲۰ درصدی مرگهای مرتبط تا ۲۰۳۰ است؛ زمان آن رسیده که از هشدارها به عمل برسیم؛ برای نفس کشیدن آزادانه در شهرهایمان.
نظر شما