حجّیت شهود عرفانی

به گزارش خبرگزاری شبستان، مناظره و نشست علمی بررسی «اعتبار مکاشفات عرفانی و راه تشخیص صحت یا خطای آن» با حضور دو پژوهشگر حوزوی، حجّت‌الاسلام محمّدرضا بیگی خمینی و حجّت‌الاسلام مجتبی صانعی کرمانی برگزار شد. این موضوع از مسائل دیرپای عرفان نظری و معرفت‌شناسی شیعی است که همواره مرز میان تجربه عرفانی و معیارهای دینی را حساس و پیچیده کرده است.

در این نشست، محور اصلی گفت‌وگو این پرسش بود که آیا شهود عرفانی به‌خودی‌خود حجت است یا باید در برابر قرآن و حدیث ارزیابی شود؟

دیدگاه‌های ارائه‌شده در مناظره:
_ حجّت‌الاسلام بیگی خمینی در آغاز سخنان خود توضیح داد که «شهود» گرچه نوعی ادراک حضوری است، اما صرف وقوع یک تجربه درونی، دلیل بر حجّیت شرعی آن نیست.
وی تأکید کرد که اعتبار مکاشفه تنها در صورتی پذیرفتنی است که با سه معیار قطعی کتاب، سنت و عقل سازگار باشد؛ زیرا شهود به‌خودی‌خود ملاک تشریع احکام یا کشف حقایق دینی نیست.
_ در مقابل، حجّت‌الاسلام صانعی کرمانی با تکیه بر مبانی عرفان عملی بیان کرد که حقیقت عرفانی در مرتبه حضور، فراتر از قالب‌های لفظی و ادراکات حصولی است و ارزیابی نهایی آن با معیارهای ذهنی ممکن نیست. او معیار سنجش مکاشفه را «شهود معصوم» دانست و افزود که راه فهم لایه‌های عمیق معارف اهل‌بیت(ع) تنها از مسیر سلوک و وصول عرفانی می‌گذرد، نه صرفاً تحلیل روایی یا عقلی.

پرسش‌های چالش‌برانگیز:

بیگی خمینی مجموعه‌ای از پرسش‌های کلیدی را برای سنجش مدعای طرف مقابل مطرح کرد؛ از جمله اینکه آیا مکاشفه خطاپذیر است؟ و اگر چنین است، راه تشخیص خطا چیست؟ او گفت آنچه از شهود معصوم(ع) در اختیار ماست چیزی جز آیات و روایات معتبر نیست؛ بنابراین معیار نهایی، خواه‌ناخواه، به قرآن و حدیث بازمی‌گردد.
وی افزود که حتی مکاشفه صحیح نیز هنگامی که به زبان منتقل می‌شود نیازمند معیار بیرونی برای فهم درست است و این معیار تنها همان منابع معتبر دینی است.

جمع‌بندی بحث:
در پایان نشست، دو رویکرد اصلی مطرح‌شده چنین جمع‌بندی شد:
صانعی کرمانی بر «شهود معصوم» و «سلوک» به‌عنوان محک نهایی تأکید داشت، اما بیگی خمینی معیار را نصوص شرعی و عقل قطعی می‌دانست.
استاد بیگی خمینی در سخن پایانی خود یادآور شد که عرفا نیز انواع کشف را معتبر و نامعتبر دانسته‌اند و مسئله این است که اعتبار کشف چگونه سنجیده می‌شود؟ او توضیح داد که هر معیاری در نهایت به نصوص دینی بازمی‌گردد و فهم همین نصوص نیز بر مدار ظن متعارف اصولی شکل می‌گیرد. ازاین‌رو ادعای برتری «فقه‌الحقیقه» بر «شریعت ظاهری» پذیرفتنی نیست.
نشست مناظره با تأکید بر نقش نصوص معتبر دینی در ارزیابی مدعیات عرفانی پایان یافت.