«هوشنگ جاوید»، نویسنده و پژوهشگر آیینی در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان با اشاره به پیشینه تاریخی آیینهای بارانخواهی در ایران گفت: ایران از دیرباز سرزمینی کمباران و کمآب بوده است و همین مسئله سبب شکلگیری آیینهای گوناگون برای طلب باران در فرهنگ ایرانی شده است.
وی افزود: کهنترین سند مکتوب مرتبط با دعا برای رفع خشکسالی را میتوان در کتیبه گنجنامه همدان از «داریوش بزرگ» پادشاه هخامنشی مشاهده کرد؛ در این کتیبه آمده است: «خدایا این کشور را از سه چیز محفوظ بدار؛ خشکسالی، جنگ و ننگ.» این دعا نشان میدهد که مسئله خشکسالی از روزگار باستان دغدغه مردم ایران بوده است.
جاوید با بیان اینکه آب در فرهنگ ایرانی همواره تقدس ویژهای داشته است، ادامه داد: پیش از ورود دین زرتشت، ایرانیان ایزدبانوی آب، آناهیتا را میپرستیدند و هنوز آثار معابد او در کنگاور باقی مانده است. ایرانیان برای جلوگیری از آلودگی آب و پاسداشت آن آیینهایی داشتند و حتی در ساخت ظروف سفالی برای نگهداری و خنک ماندن آب، به نوعی تصفیه و حفاظت از آن اندیشیده بودند.
این پژوهشگر آیینی اظهار کرد: اهمیت آب در فرهنگ کهن ایران سبب شد آیینهای بارانخواهی در مناطق مختلف شکل گیرد؛ از جمله آیینهای کهنی چون گاو جنگها در غرب کشور (استانهای ایلام و کرمانشاه) و «لالبازیها» که به نوعی بارانخواهی نمادین به شمار میروند. همچنین آیینهایی چون «کوسهگلین» و «کوسهگردی» ریشه در دوران اساطیری و توتمیسم ایرانی دارند.
وی درباره باورهای مردم نسبت به قناتها نیز گفت: در گذشته، هنگامی که آب قنات یا چشمهای کم میشد، آیینی به نام «عروس قنات» برگزار میکردند تا برکت و آب دوباره بازگردد. این سنت در دوره اسلامی نیز ادامه یافته است.
جاوید در ادامه با اشاره به تفاوت میان آیینهای باستانی و نماز باران گفت: «نماز باران» از دوره اسلامی رواج یافته و نخستین بار توسط پیامبر اسلام (ص) اقامه شد. در ایران نیز نخستین نماز باران توسط حضرت امام رضا(ع) در خراسان برگزار شد که بر اساس روایتهای تاریخی، پس از آن باران نازل شد و بسیاری از زرتشتیان آن زمان به اسلام ایمان آوردند.
وی افزود: دعا و ذکر باران پیش و پس از اسلام در ایران وجود داشته است، چراکه در سرزمینی خشک چون ایران، آب همواره ارزشی مقدس داشته است. او یادآور شد: مادربزرگهای ما هنگام نوشیدن آب، کاسه را بر پیشانی میگذاشتند تا شکرانه و سجدهای بر آب به جا آورند؛ این رفتار نشانه احترام ایرانیان به عنصر حیاتبخش آب بوده است.
جاوید در پاسخ به این پرسش که آیا آیینهای بارانخواهی هنوز هم در ایران اجرا میشوند، گفت: بله، هنوز در برخی مناطق، از جمله هرمزگان و بهویژه شهرستان میناب، آیینهای بارانخواهی برگزار میشود. در این آیینها زنان، بهویژه مادران شیرده، همراه با مردان حضور دارند. در گذشته هنگام برگزاری نماز باران، کودکان را از مادران جدا میکردند تا گریه آنان موجب برانگیختگی احساسات طبیعت شود و باران ببارد.
وی خاطرنشان کرد: در هرمزگان، زنان با جهلههای خالی و همراه با آواز آیینی، خشکسالی را به «پلنگ» تشبیه میکنند و در آواز چاوشخوانی خود میخوانند: «زنون بریم قبلهگاه، یوزپلنگ پیداونه»، که به معنای دعوت برای رفتن به قبلهگاه و اقامه نماز باران است.
این پژوهشگر آیینی در پایان تأکید کرد: نماز باران و دعا برای نزول باران از مهمترین سنتهای دینی و فرهنگی ایرانیان است. جامعه امروز نیز باید با الهام از این آیینها، در کنار دعا برای باران، به مصرف درست آب و پاسداشت این نعمت الهی توجه بیشتری داشته باشد؛ چراکه آب از ارکان تقدس در فرهنگ ایرانی به شمار میرود.
نظر شما