خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-نهجالبلاغه، یکی از برجستهترین آثار اسلامی در حوزه بلاغت، اخلاق و سیاست، همواره مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران قرار داشته است.
این کتاب که گزیدهای از خطبهها، نامهها و حکمتهای امام علی (ع) به انتخاب سید رضی است، نه تنها از نظر ادبی و فصاحت جایگاهی ممتاز دارد، بلکه در شناخت مبانی حکومت اسلامی، اصول اخلاقی و مفاهیم توحیدی نیز منبعی غنی و الهامبخش به شمار میرود.
از بلاغت تا سیاست نهج البلاغه
میثم کهن ترابی-دانشیار دانشگاه بزرگمهر قائنات-در خصوص کتاب ارزشمند و اخلاقی نهج البلاغه در گفتگو اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری شبستان به بررسی ابعاد ادبی، اخلاقی، سیاسی و ترجمهای کتاب نهجالبلاغه پرداخت.
وی با نگاهی تحلیلی به جایگاه این اثر گرانسنگ در تاریخ اندیشه اسلامی، نقش آن را در شناخت حکومت دینی، بلاغت کلام امام علی (ع) و تأثیر ترجمههای فارسی آن تبیین کرد.
نهجالبلاغه؛ از متن درسی تا منبعی برای پژوهشهای موضوعمحور
کهنترابی با اشاره به پیشینه نهجالبلاغه اظهار داشت: نهجالبلاغه ابتدا به عنوان یک متن درسی در ادبیات عرب انتخاب شد و به دلیل بلاغت بالا، شهرت یافت. سید رضی در مقدمه کتاب نیز تأکید کرده که انتخاب بخشهایی از سخنان امام علی (ع) بر اساس فصاحت و بلاغت بوده و نه بر اساس موضوعبندی علمی یا تاریخی. این اثر در سه بخش خطبهها، نامهها و حکمتها تنظیم شده و فاقد تقسیمبندی موضوعی است.
وی افزود: بررسیهای من نشان میدهد این کتاب ابتدا در مدارس مذهبی اهل سنت به عنوان یک متن ادبی تدریس میشده و همین امر در شهرت آن نقش داشته است. پس از آن، نگاه موضوعی به نهجالبلاغه شکل گرفت و مباحثی چون کلام، اخلاق، سیاست، اقتصاد و نظامیگری از دل آن استخراج شد. امروزه نیز بیشتر پژوهشها در این حوزه، مسئلهمحور و موضوعی هستند و نه صرفاً ادبی.
نسبت نهجالبلاغه با شناخت نظام حکومتی اسلامی
در ادامه، کهنترابی به پرسشی درباره امکان استفاده از نهجالبلاغه به عنوان منبعی برای شناخت نظام حکومتی اسلامی پاسخ داد و گفت: بیش از ۸۰ یا حتی ۹۰ درصد مطالب نهجالبلاغه، بهویژه در خطبهها و نامهها، مربوط به دوران خلافت امام علی (ع) است و از این جهت ارتباط تنگاتنگی با مبحث حکومت دارد. مطالب ارزشمند و قابل توجهی در این کتاب وجود دارد که میتوان از آنها برای شناخت حکومت اسلامی بهره برد.
وی تأکید کرد: با این حال، نهجالبلاغه تمام آنچه را که امام علی (ع) در دوران حکومت خود بیان کرده، در بر نمیگیرد و برای شناخت کامل حکومت دینی باید به دیگر منابع نیز مراجعه کرد. بسیاری از سخنان ایشان در کتب دیگر آمده و در نهجالبلاغه نیامدهاند.
کهنترابی همچنین با اشاره به تفاوت ساختار حکومت در زمان امام علی (ع) با ساختارهای امروزی گفت: در آن زمان، تفکیک قوا وجود نداشت و یک کارگزار همزمان نقش قاضی، امام جماعت، معلم و فرماندار را ایفا میکرد اما از منظر اصول اخلاقی، شایستهسالاری و مباحث کلی حاکمیتی، نهجالبلاغه منبعی بسیار شایسته و قابل توجه است.
بلاغت نهجالبلاغه؛ ابزار انتقال مفاهیم الهی و انسانی
کهنترابی در پاسخ به پرسشی درباره ویژگیهای بلاغی نهجالبلاغه گفت: کلام بلیغ و فصیح قطعاً از ابزارهای ادبی مانند تشبیه، استعاره، مجاز، نشر و جانبخشی بهره میبرد اما ویژگی نهجالبلاغه این است که از این ابزارها نه صرفاً برای زیبایی، بلکه برای انتقال معانی استفاده شده است.
وی با اشاره به خطبه سوم نهجالبلاغه توضیح داد: در این خطبه، امام علی (ع) جایگاه خود را در جامعه به محور آسیاب تشبیه میکند و میفرماید که جامعه با محوریت ایشان میتوانست به چرخش درآید همچنین در همان خطبه، مراجعه مردم برای پذیرش خلافت را به گوسفندانی که به آبشخور مراجعه میکنند تشبیه میکند. این تشبیه نشان میدهد که مردم به این نتیجه رسیده بودند که عدالت میتواند دنیای آنها را نیز سامان دهد.
کهنترابی افزود: نهجالبلاغه به دلیل گزینش سخنان بلیغ امام علی (ع)، متنی ثقیلتر نسبت به قرآن و سایر احادیث دارد. استفاده از ایجاز، استعارههای پیچیده و آرایههای ادبی نیازمند دانش بیشتری است. این امر طبیعی است، زیرا نهجالبلاغه برگزیده کلمات ایشان است.
ترجمههای فارسی نهجالبلاغه؛ شاهکار دکتر شهیدی
کهنترابی به ترجمهها و شرحهای نهجالبلاغه پرداخت و گفت: شرحها به دلیل پرداختن به لغات و آرایههای ادبی، بیشتر مورد توجه اهل تحقیق قرار گرفتهاند اما ترجمهها نقش مهمتری در انتقال محتوا به عموم مردم ایفا کردهاند.
وی افزود: در میان ترجمهها، ترجمه دکتر سیدجعفر شهیدی یک شاهکار است. این ترجمه علاوه بر رعایت امانت در محتوا، توانسته وزن کلام، سجع، تشبیهات و آرایههای ادبی را نیز بهخوبی منتقل کند. ترجمه متون ادبی به زبان دیگر بسیار دشوار است، اما دکتر شهیدی با مهارت شگفتانگیز خود، فضایی نزدیک به کلام امام علی (ع) را در زبان فارسی بازآفرینی کرده است.
کهنترابی در پایان خاطرنشان کرد: شرح نهجالبلاغه ابن ابیالحدید نیز از منابع مهم در شناخت بلاغت کلام امام علی (ع) است. ابن ابیالحدید که هم ادیب و هم مورخ بود، با استناد به استادان بزرگی چون جاحظ، تأکید میکند که سخنان امام علی (ع) از بسیاری از ادیبان بالاتر است. این بلاغت نه تنها گوش، بلکه جان انسان را درگیر میکند و روح را به پرواز درمیآورد.
نظر شما