خبرگزاری شبستان_آران و بیدگل/روح اله باقری؛ در شرایطی که جهان وارد فاز جدیدی از تعاملات سایبری تحت عنوان متاورس و تسلط الگوریتمهای هوش مصنوعی شده است، کانونهای فرهنگی هنری مساجد در خط مقدم یک نبرد هویتی نامرئی قرار دارند.
این نهادها، به دلیل حضور فیزیکی در بافت محلات و نزدیکی به نسلهای جوان (Z و آلفا)، یگانه مرجع امید برای تثبیت هویت دینی در برابر سیالیت روزافزون فضای مجازی است.
تحلیلهای کارشناسی نشان میدهد، اگر کانونهای مساجد در این برهه به تحول ساختاری دست نزنند، خطر تبدیل شدن به «مصرفکننده صرف» اخبار دنیای دیجیتال، آنها را از مأموریت اصلی باز خواهد داشت. مأموریت حیاتی امروز، تجهیز این کانونها به عنوان «آزمایشگاههای هویت دیجیتال» است تا هویت ایمانی نه تنها تبیین، بلکه فعالانه تولید و عرضه شود.
کانون های مساجد؛ گذار از فعالیتهای صرفاً سنتی به رویکردی «فناوری-محور»
جهان امروز شاهد ظهور پارادایمهایی چون متاورس، واقعیت افزوده (AR) و هوش مصنوعی است که در حال بازتعریف تعاملات اجتماعی و شکلگیری هویت فردی هستند. در این میان، یکی از دغدغههای اصلی نهادهای فرهنگی، حفظ و تقویت هویت دینی و ملی جوانان در محیطی است که اغلب فاقد چارچوبهای اخلاقی تعریفشده است.
کانونهای فرهنگی هنری مساجد، به دلیل اتصال عمیق با مخاطب محلی و دارا بودن زیرساختهای انسانی پایدار، میتوانند به عنوان نخستین و معتبرترین شتابدهنده هویت مذهبی در این فضا عمل کنند. این نقش جدید، نیازمند گذار از فعالیتهای صرفاً سنتی به رویکردی «فناوری-محور» است.
خطر «تجزیه هویت» و لزوم تعمیم اخلاق به ساحت سایبری
خطر اصلی پیش روی جوانان در فضای دیجیتال، نه صرفاً مواجهه با محتوای گمراهکننده، بلکه گرفتار شدن در پدیده «تجزیه هویت» است؛ جایی که فرد میان هویت سنتی و هویت مجازی دچار تضاد و چندپارگی میشود. در این میان، کانونهای مساجد به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای دارای پشتوانه اخلاقی مستمر، باید نقش «فیلتر و تضمینکننده هویت» را ایفا کنند.
این تضمین، با اتکا به اصول بنیادین اسلامی – مبتنی بر مفاهیمی چون صلابت در برابر دشمن و رحمت در میان خود (همانند آموزههای آیه سوره فتح) – محقق میشود. راهکار عملی در این زمینه، ترجمه این اصول به زبان عصر است؛ یعنی تعمیم اخلاق به ساحت سایبری از طریق تولید محتوای حرفهای مبتنی بر ارزشها.
راهبرد عملیاتی: دو بال پرواز دیجیتال کانونها
برای عبور از انفعال دوران و تحقق رسالت امت پیامبر (ص) در میدانهای نبرد جدید، کانونها بایستی همانند پیکر مؤمنین، بر دو رکن اساسی استوار گردند؛ دو بالی که پیامبر اعظم (ص) سیمای آن را در قرآن ترسیم نمودهاند: صلابت در برابر باطل و رحمت در میان خودیها.
۱. بال صلابت (اَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ) : بدلسازی هویت در برابر تهاجم
این بال، فرمان الهی برای قاطعیت و مرزبندی شفاف در برابر جبهه کفر و باطل است، اما در عصر جدید، این قاطعیت در قالب «تولید هویتی فعال» متجلی میشود. مأموریت این بال، تغییر نقش جوانان از «مصرفکننده منفعل» به «تولیدکننده ارزشی قاطع» است:
-تولید روایتهای خرد (میکرو-روایت) : جوانان باید بیاموزند چگونه آموزههای بنیادین دینی را در قالبهای جذاب و کوتاه دیجیتالی، همچون «میکرو-روایتهای دینی»، به زبان نسلهای جدید ترجمه کنند.
بهرهگیری هدفمند از هوش مصنوعی برای خلق «دیجیتال آرت مذهبی» که صلابت ایمان را بدون کوچکترین سستی، به تصویر بکشد.
-آزمایشگاه اخلاق: طراحی «فضاهای شبیهسازی تعاملی» برای تمرین هویتمندانه در برابر چالشهای اخلاقی سایبری، گویی که در میدان نبرد ایمان، در حال عمل به وظیفه هستیم.
۲. بال رحمت (رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ) : موتور محرکه انسجام امت
اگر صلابت، سپر دفاعی امت است، رحمت و مودت در میان خودیها، موتور محرکه و عامل وحدت این حرکت است. جامعهای که از درون دچار تشتت باشد، در برابر فشار بیرونی فرو خواهد پاشید. این بال نیازمند تقویت پیوندها و ایجاد سازوکارهای همافزایی است:
-ایجاد پایگاه کار اشتراکی (فضای تولید جمعی) : برپایی «فضاهای کار اشتراکی دیجیتال» در محیط کانون، بستر مشترکی برای همافزایی، هماندیشی و پروژههای تیمی خواهد بود که حس تعلق و مسئولیت جمعی را تعمیق میبخشد.
-تربیت تسهیلگران مهربان: ضرورت تربیت نسلی از «تسهیلگران رسانهای» که نه تنها سواد فنی، بلکه عمق درک نیازهای روحی و روانی نسل Z و آلفا را داشته باشند تا بتوانند جریان تولید را با مهر و شفقت هدایت کنند.
این دو بال، مکمل یکدیگرند؛ صلابت بدون رحمت، به خشونت میانجامد و رحمت بدون صلابت، به سستی و تسلیم. امت احمد (ص) باید آمیزهای از هر دو باشد تا بتواند همچون اسوه حسنه خود، در این عرصه نوین، پرواز کند.
فراخوان به اقدام: نقشه راه سازمانی برای نهادهای متولی
رشد این رویکرد، نیازمند حمایت ساختاری و سرمایهگذاری هدفمند از سوی سازمانهای مرکزی متولی کانونهاست. چهار بند زیر حیاتیترین اقدامات برای موفقیت این استراتژی هستند:
-تشکیل کارگروه دائمی «فناوری و تربیت هویت» : تأسیس یک نهاد دائمی در سطح عالی کانونها که به طور پیوسته استانداردهای محتوایی دیجیتال را تدوین و نظارت کند.
-تأمین مالی زیرساختهای اولیه: تخصیص بودجه برای تجهیز کانونها به تجهیزات پایه تولید محتوا (دوربینهای مناسب، میکروفونهای حرفهای و میزبانهای کارگاهی دیجیتال).
-ساماندهی خروجیها: ایجاد «کانال رسمی متمرکز» در سطوح منطقهای و ملی برای نمایش دستاوردها و موفقیتهای تولید شده توسط اعضای کانونها، جهت انگیزش و الگوسازی.
-آموزش تسهیلگری متمرکز: ورود جدی به آموزشهای عملیاتی برای مربیان در زمینه مدیریت پروژههای دیجیتال و تسهیلگری تعاملات سایبری.
نتیجهگیری:
سرمایهگذاری در ابزار تولید محتوا برای جوانان در کانونهای مساجد، نه یک هزینه، بلکه یک سرمایهگذاری در «امنیت هویتی» آینده کشور است. مسجد باید فراتر از یک پایگاه سنتی، به موتور محرک تولید ارزشهای نوین در بسترهای فناورانه تبدیل شود تا بتواند فرمان الهی «اعتصام به حبل الله» را در پیچیدهترین میدانهای نبرد امروز محقق سازد.
نظر شما