هواشناسی دریچه‌ای به تدبیر الهی/ ایستگاه‌هایی که نبض آسمان را می‌گیرند

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: هواشناسی علمی است که نه تنها به ثبت و تحلیل داده‌های جوی محدود می‌شود، بلکه دریچه‌ای به تدبیر و حکمت الهی باز می‌کند. مطالعه بادها، ابرها، بارندگی و تابش خورشید، تصویری از هماهنگی پیچیده طبیعت را نشان می‌دهد و انسان را به شناخت نظم آسمان و درک حکمت پروردگار هدایت می‌کند. این علم، پلی میان مشاهده دقیق پدیده‌های طبیعی و فهم خداشناسی است.

امروزه هواشناسی بیش از هر زمان دیگری برای زندگی انسان ضرورت دارد. از مدیریت منابع آب و کشاورزی گرفته تا ایمنی پروازها و برنامه‌ریزی شهری، تصمیم‌گیری‌ها نیازمند داده‌های دقیق و پیش‌بینی‌های علمی است. پایش روزانه دما، فشار، رطوبت، بارندگی و تبخیر آب، نمونه‌ای از اهمیت علم هواشناسی در حمایت از زندگی و اقتصاد جامعه است.

ترکیب علم، تجربه و تجهیزات مدرن در هواشناسی، امکان پیش‌بینی دقیق شرایط جوی را فراهم کرده و نشان می‌دهد که هر پدیده طبیعی، از باد و باران تا تابش خورشید، جلوه‌ای از حکمت و تدبیر الهی است. امروز، این علم نه تنها برای کشاورزی، هوانوردی و مدیریت بحران، بلکه برای درک نظم و هماهنگی جهان، نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری مستمر است.

هواشناسی تلفیق علم و تجربه و دقت

جواد نخعی مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی در بازدید خبرنگاران رسانه‌های گروهی از ایستگاه سینوپتیک هواشناسی فرودگاهی و جو بالای بیرجند با تشریح جزئیات پایش و پیش‌بینی جوی استان، تاکید کرد: کار کارشناسان هواشناسی تنها ثبت اعداد و ارقام نیست، بلکه تلفیقی از علم، تجربه و دقت است؛ این شغل، نیازمند تمرکز ذهنی و سلامت جسمی تمام‌وقت است.

وی توضیح داد: در ایستگاه‌های هواشناسی، داده‌های ارتفاع، فشار، دما و رطوبت به‌صورت پیوسته و دقیق جمع‌آوری می‌شود و هرگونه اشتباه حتی یک ساعت هم می‌تواند بر امنیت پروازها و کیفیت پیش‌بینی‌ها اثر بگذارد. این اطلاعات هر ساعت ثبت، کدگذاری و مخابره می‌شوند تا امکان مقایسه زمانی و مکانی فراهم باشد و خدمات هوانوردی و پیش‌بینی جوی بدون وقفه ارائه شود.

وی توسعه شبکه ایستگاه‌های هواشناسی را متوازن و علمی توصیف کرد و گفت: ایستگاه‌های باران‌سنجی هر ۱۵ کیلومتر، ایستگاه‌های اقلیم‌شناسی هر ۳۰ کیلومتر، ایستگاه‌های سینوپتیک تکمیلی هر ۱۰۰ کیلومتر و ایستگاه‌های سینوپتیک اصلی هر ۲۰۰ کیلومتر قرار دارند. اکنون بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد این استانداردها در سراسر کشور رعایت شده است.

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به هزینه بالای داده‌های جو بالا اظهار داشت: فقط پرتاب بالن‌های هواشناسی در استان سالانه بیش از شش میلیارد تومان هزینه دارد. داده‌های جمع‌آوری‌شده از بیرجند و نقاط دیگر کشور، در اختیار مرکز و سامانه‌های هوانوردی قرار می‌گیرد تا پیش‌بینی‌ها دقیق و قابل اعتماد باشند.

وی درباره نحوه ارائه پیش‌بینی‌های جوی افزود: داده‌ها در ساعت صفر و ۱۲ گرینویچ به‌روزرسانی می‌شوند و با پردازش در سوپرکامپیوترهای مرکز، مدل‌های ۱۰ روزه پیش‌بینی تولید می‌شوند. توان پردازش داده‌ها به‌قدری افزایش یافته که اجرای مدل‌ها از ۶ ساعت به یک ساعت کاهش یافته و سرعت و دقت پیش‌بینی‌ها به شکل چشمگیری ارتقا یافته است.

نخعی در ادامه سخنان خود با نگاه توصیفی و فلسفی به پدیده‌های جوی گفت: حرکت بادها، رودبادها، همگرایی و واگرایی در لایه‌های مختلف جو، همه بر اساس نظمی دقیق و منسجم رخ می‌دهد. همان‌گونه که قرآن کریم در سوره‌های زاریات، فاطر و اعراف اشاره کرده، باد و ابر وسیله نزول باران و رحمت الهی هستند.

وی افزود: در نظام طبیعت، انرژی از بالا به پایین منتقل می‌شود و بارندگی نتیجه تعامل پیچیده جوی است. همان‌طور که رحمت الهی از عرش نازل می‌شود، بارندگی نیز از همگرایی و جریان‌های جوی سرچشمه می‌گیرد و بر زندگی و زمین اثر می‌گذارد.

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی تاکید کرد: علم هواشناسی، تجربه، داده‌های دقیق و نگاه توصیفی و فلسفی به طبیعت، همه با هم امکان پیش‌بینی آگاهانه و ارائه خدمات قابل اعتماد به مردم و هوانوردی را فراهم می‌کنند.

پایش جو و پیش‌بینی هوا ۲ رسالت هواشناسی

نخعی در ادامه با اشاره به اینکه سازمان هواشناسی کشور در دو بخش «پایش جو» و «پیش‌بینی وضعیت هوا» تعهدات ملی و بین‌المللی دارد و در این دو حوزه، فعالیت‌های استان به‌صورت چشمگیر در حال انجام است، اظهار کرد: سازمان هواشناسی کشور به‌طور کلی در دو حوزه پایش جو و پیش‌بینی وضعیت هوا دارای تعهدات ملی و بین‌المللی است و فعالیت‌های این اداره‌کل در هر دو زمینه قابل توجه و مؤثر است.

وی با بیان اینکه برای پایش جو، شبکه‌ای گسترده از ایستگاه‌های هواشناسی در سطح استان فعال است، افزود: در حال حاضر حدود ۱۱۰ ایستگاه مختلف شامل ایستگاه‌های باران‌سنجی، اقلیم‌شناسی، سینوپتیک اصلی و تکمیلی، ایستگاه‌های فرودگاهی، گرد و غبار و ایستگاه‌های جاده‌ای در شهرستان‌های مختلف خراسان جنوبی فعالیت دارند که داده‌های هواشناسی به‌صورت منظم از آنها برداشت و تحلیل می‌شود.

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی گفت: «پلتفرم هواشناسی» مستقر در اداره هواشناسی بیرجند در محل فرودگاه، محل نصب انواع سنجنده‌ها و تجهیزات پایش جوی است. در این محل ادوات سنتی موسوم به «جعبه اسکرین» وجود دارد که شامل چهار نوع دماسنج است؛ دماسنج خشک، دماسنج تر، دماسنج بیشینه و دماسنج کمینه که در مجموع به آن‌ها «سایکرومتر» گفته می‌شود. دماسنج خشک، دمای واقعی بسته هوای عبوری را نشان می‌دهد و درون محفظه‌ای قرار دارد تا اثر تابش مستقیم خورشید حذف شود. دماسنج تر دارای فتیله‌ای آغشته به آب است که از تفاوت دمای دو دماسنج خشک و تر، میزان رطوبت نسبی هوا محاسبه می‌شود.

وی ادامه داد: دماسنج بیشینه، بالاترین دمای روز را در گرم‌ترین ساعات ثبت می‌کند و دماسنج کمینه نیز دمای پایین بامداد را اندازه‌گیری می‌کند. کارشناسان هواشناسی در زمان مشخص، این دماها را قرائت و در دفاتر رسمی ثبت می‌کنند تا در تحلیل‌های روزانه و پیش‌بینی‌های هواشناسی مورد استفاده قرار گیرد.

وی تصریح کرد: این تجهیزات سنتی همچنان در کنار سامانه‌های خودکار و دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند تا صحت داده‌ها با روش‌های مرجع مقایسه و تأیید شود.

نخعی گفت: داده‌های جمع‌آوری‌شده از ایستگاه‌های مختلف، علاوه بر استفاده در پیش‌بینی وضعیت جوی و اطلاع‌رسانی به مردم، در حوزه‌های کشاورزی، مدیریت بحران، منابع طبیعی و طرح‌های توسعه‌ای نیز کاربرد گسترده‌ای دارد و مبنای تصمیم‌گیری بسیاری از دستگاه‌های اجرایی است.

ادوات سنتی هواشناسی همچنان در ایستگاه‌های فرودگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی اضافه کرد: با وجود توسعه تجهیزات دیجیتال و الکترونیکی در حوزه هواشناسی، ادوات سنتی همچنان در ایستگاه‌های فرودگاهی به‌دلیل حساسیت بالا نگهداری و استفاده می‌شوند. رنگ جعبه‌های «اسکرین» به‌صورت سفید انتخاب شده تا با کمترین میزان جذب انرژی از تابش خورشید، دما به‌صورت واقعی و بدون اثرات کاذب ثبت شود.

وی افزود: در شهرهایی که دارای فرودگاه هستند، اداره هواشناسی شهرستان معمولاً در مجاورت فرودگاه قرار دارد، چراکه یکی از قدیمی‌ترین خدمات هواشناسی از ابتدا به حوزه هوانوردی اختصاص داشته و فعالیت‌های هواشناسی کشور عملاً با خدمات پروازی و کشاورزی آغاز شده است.

نخعی با بیان اینکه قدمت هواشناسی در ایران به حدود ۸۰ سال می‌رسد، تصریح کرد: این نوع تجهیزات سنتی مربوط به حدود ۴۰ تا ۵۰ سال پیش است اما هنوز در برخی ایستگاه‌های فرودگاهی به‌کار گرفته می‌شود، زیرا در صورت بروز نقص در تجهیزات دیجیتال، امکان مقایسه و بررسی داده‌ها از طریق ابزارهای سنتی وجود دارد.

وی تأکید کرد: در ایستگاه‌های فرودگاهی به دلیل اهمیت دقت و حساسیت در داده‌ها، این ابزارها همچنان نگهداری می‌شوند اما در سایر ایستگاه‌ها، سیستم‌های هواشناسی به‌صورت کامل به سمت دیجیتال و الکترونیکی شدن حرکت کرده‌اند. اکنون همه فراسنج‌های جوی مانند دما، رطوبت، فشار و جهت باد توسط دستگاه‌های خودکار درون باکس‌های مخصوص اندازه‌گیری و ثبت می‌شوند.

 ۲۶ ایستگاه خودکار در استان فعال است

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به تجهیز بخشی از ایستگاه‌های استان به سامانه‌های خودکار گفت: در حال حاضر از میان ۱۱۰ ایستگاه فعال در استان، ۲۶ ایستگاه به‌صورت خودکار فعالیت دارند و سایر ایستگاه‌ها همچنان از ادوات سنتی برای ثبت داده‌های هواشناسی استفاده می‌کنند.

نخعی اظهار کرد: ما هم‌اکنون از سامانه‌های خودکار هواشناسی برای ثبت و ارسال داده‌ها استفاده می‌کنیم، اما در کنار آن، ادوات سنتی نیز برای رعایت اصول پدافند غیرعامل حفظ شده‌اند تا در صورت بروز قطعی در سیستم‌های دیجیتال، روند ثبت داده‌ها متوقف نشود.

وی با اشاره به توسعه مستمر شبکه ایستگاه‌ها ادامه داد: توسعه ایستگاه‌های خودکار از اهداف سازمان هواشناسی کشور است و هر سال چند ایستگاه جدید به این مجموعه افزوده می‌شود. از سال گذشته تاکنون حدود ۱۰ ایستگاه در استان به شبکه ارتباطی متصل شده و وارد مدار بهره‌برداری شده‌اند.

وی گفت: برخی از ایستگاه‌ها مانند عشق‌آباد، باقران و سه‌قلعه سال‌ها ارتباطشان با مرکز استان برقرار نبود، اما با پیگیری‌های انجام‌شده و تجهیز ادوات فنی، این ارتباط مجدداً برقرار و داده‌های آن‌ها به سامانه مرکزی منتقل شد.

ثبت روزانه تبخیر آب و پایش شرایط جوی

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی ادامه داد: در ایستگاه‌های هواشناسی استان خراسان جنوبی، میزان تبخیر آب به‌صورت دقیق اندازه‌گیری می‌شود تا با ثبت تغییرات سطح آب و بررسی عوامل جوی، داده‌های مهم برای مدیریت منابع آب، پیش‌بینی هوا و ایمنی پروازها فراهم شود. این پایش روزانه با استفاده از تجهیزات بومی و دانش‌بنیان انجام می‌شود.

به گفته وی، عواملی مانند دما و تابش خورشید، سرعت و جهت باد، رطوبت نسبی هوا، فشار جو و بارندگی مستقیماً بر میزان تبخیر تأثیر دارند. در روزهایی که بارندگی رخ می‌دهد، ممکن است سطح آب در طول ۲۴ ساعت تغییر نکند، چراکه میزان بارندگی با تبخیر برابر می‌شود و تعادل برقرار می‌گردد. تبخیر در تشت‌های ویژه‌ای اندازه‌گیری می‌شود. این تشت‌ها به‌صورت هفتگی تمیز می‌شوند تا از رشد جلبک، ورود پرندگان و تغییر رنگ آب جلوگیری شود. رنگ سطح آب نیز در جذب تابش خورشید و افزایش یا کاهش تبخیر نقش دارد. میانگین تبخیر تابستانه در استان بین ۲۵ تا ۳۰ میلی‌متر است، در حالی که بارندگی سالانه به حدود ۱۷۵۰ میلی‌متر می‌رسد.

نخعی افزود: دماسنج‌های قرار گرفته در آب، حداقل و حداکثر دمای آب را ثبت می‌کنند و سنسورهای محیطی، میزان باد، رطوبت، فشار و تابش خورشید را اندازه‌گیری می‌کنند تا شرایط دقیق فیزیکی تبخیر مشخص شود. داده‌های ثبت‌شده با تجهیزات مدرن و بومی‌سازی شده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. این اطلاعات برای ایمنی پروازها نیز اهمیت دارد. س

تابش خورشید در بیرجند؛ دقتی سنتی در خدمت انرژی‌های نو

رییس ایستگاه سینوپتیک هواشناسی فرودگاهی و جو بالای بیرجند هم گفت: سنجش طول زمان تابش آفتاب با دستگاه سنتی، هنوز مرجع قابل اعتماد ایستگاه‌های هواشناسی و تحقیقات انرژی خورشیدی است. این سنجنده شامل یک گوی شیشه‌ای است که نور خورشید را متمرکز می‌کند و روی کارت‌های کاغذی درجه‌بندی شده قرار می‌گیرد. تابش نور باعث سوختن خطوط کارت می‌شود و ساعت دقیق تابش آفتاب در طول روز را مشخص می‌کند.

حامد بیدختی افزود: برای فصل‌ها و زاویه‌های مختلف تابش، کارت‌های متفاوتی طراحی شده‌اند تا اندازه‌گیری دقیق انجام شود. این روش سنتی، با وجود ورود دستگاه‌های الکترونیک، هنوز به دلیل دقت بالا در مطالعات اقلیمی و طراحی نیروگاه‌های خورشیدی کاربرد دارد.

وی خاطرنشان کرد: طول زمان تابش خورشید در تابستان تقریبا ۱۴ تا ۱۵ ساعت و در زمستان ۸ تا ۹ ساعت است و تنها عواملی مانند مه، آلودگی و ابر می‌توانند این زمان را کاهش دهند.