خبرگزاری شبستان_آران و بیدگل؛ روح اله باقری/در پیچوخمهای تاریخ پرفراز و نشیب تشیع، جایگاه شخصیتهایی که مسیر هدایت را برای نسلهای آینده هموار ساختهاند، همواره محوری بوده است. در این میان، هجرت و اقامت بانوی کرامت، حضرت معصومه (س)، در قم، نه تنها یک واقعهٔ جغرافیایی، بلکه یک نقطهٔ عطف استراتژیک در تاریخ دینی ایران است. با در نظر گرفتن تحولات عمیق تاریخی و اجتماعی پیرامون این هجرت، تحلیل سیرهٔ ایشان ضرورتی استراتژیک در راستای تبیین مرجعیت دینی و الگوی زن مسلمان در عرصهٔ ملی محسوب میشود. رویکرد حکیمانه ایشان در مواجهه با جامعهای متلاطم، فراتر از یک کنش فردی، به الگویی راهبردی تبدیل شده است که ابعاد آن نیازمند کاوش عمیق در گفتمان معاصر است.
تأثیر حضرت معصومه (س) بر هویت دینی قم و شکلگیری قطب علمی شیعه، یک پدیدهٔ تصادفی نیست، بلکه نتیجهٔ تجلی یک مکتب تربیتی ناب است که ریشه در عصمت و علم اهل بیت (ع) دارد. این نوشتار به دنبال آن است تا مفهوم «اشراق سکوت» را به عنوان کلید فهم این ماندگاری تاریخی، واکاوی کرده و ابعاد الگوسازی ایشان، بهویژه در ساحت عفاف و بصیرت، را در مقابل چالشهای فکری و فرهنگی روز مورد تأکید قرار دهد.
۱. اشراق سکوت: مفهومشناسی و ابعاد راهبردی
اینکه چرا از بانوی کرامت به عنوان «اشراق سکوت» یاد میکنیم، مستقیماً به شیوهٔ تعامل ایشان با ساختار قدرت و فضای اجتماعی زمانه بازمیگردد. در آن برههٔ حساس تاریخی، که جامعهٔ شیعی در زیر فشار سیاسی و عقیدتی حاکمان اموی و عباسی قرار داشت، ورود مستقیم و پرهیاهو به منازعات سیاسی، میتوانست منجر به پراکندگی یا نابودی پتانسیلهای موجود شود.
۱.۱. سکوت فعال در برابر هیاهوی قدرت
حضرت معصومه (س) با حفظ وقار و پرهیز از ورود به منازعات سیاسی پرهیاهو، تأثیر عمیقتر و ماندگارتری بر جای گذاشتند. این «سکوتِ فعال»، به معنای انفعال یا عقبنشینی نبود، بلکه استراتژی مبتنی بر نفوذ آرام و ریشهدار در تار و پود اجتماع بود. این سکوت، بستری برای جذب و پالایش معارف فراهم آورد.
ابعاد این سکوت فعال:
تمرکز بر نشر علم: به جای درگیری مستقیم با حکام، ایشان انرژی خود را صرف تبیین و تدریس معارف الهی نمودند. این روش، نفوذ را از سطح سیاسی به سطح معرفتی منتقل کرد.
حفظ کیان تشیع: این رویکرد، جامعهٔ شیعی را از تبدیل شدن به یک جنبش نظامی صرف، بازداشت و آن را به یک جریان علمی و فرهنگی بدل ساخت.
ایجاد جاذبهٔ معنوی: سکوتِ همراه با عظمت، جاذبهای ایجاد میکند که فراتر از قدرتهای مادی است. مردم به سوی منبع نور کشیده میشوند، نه به سوی فریادزننده.
این مفهوم، در عصر کنونی که جامعهٔ ما درگیر امواج پرسرعت و سطحیِ رسانههای فراگیر است، لزوم بازگشت به عمق و جوهرهٔ مفاهیم را یادآور میشود. در عصر طوفان اطلاعات، سکوتِ آگاهانه ابزار غربالگری حق از باطل است.
۱.۲. قم به مثابهٔ کانون تجمع انرژیهای شیعی
حضور ایشان در قم، سبب شد که انرژیهای پراکندهٔ شیعیان، که در پی شهادت امام رضا (ع) و حوادث پس از آن دچار سرگردانی بودند، حول یک قطب منسجم متمرکز شوند. این تمرکز، خود یک انقلاب زیربنایی بود.
قم تبدیل به محلی شد که:
قطبیت دینی ایجاد شد: پیش از ایشان، قم شهری با پتانسیلهای رو به رشد بود، اما حضور ایشان، اعتبار علمی و معنوی قم را تثبیت کرد.
شکوفایی علمی آغاز شد: پتانسیل عظیم علمی که در سینهٔ اهل بیت (ع) نهفته بود، در آن مرکز شکوفا گردید. این امر بعدها منجر به ظهور فقها و مراجع بزرگی شد که مرجعیت فکری شیعه را حفظ کردند.
این تمرکز، در شرایطی که جامعه با هجمهٔ اطلاعات غلط و افکار سست، ثبات فکری نسل جوان را هدف قرار داده است، حیاتیترین درس ما از سیرهٔ ایشان است: ثبات فکری در گرو تمرکز بر منابع اصیل مرجعیت است.
۲. عفاف و کرامت: سپر دفاعی هویت زن مسلمان
یکی از برجستهترین ابعاد شخصیتی حضرت معصومه (س) که نیازمند بازخوانی مجدد در گفتمان رسمی است، محوریت عفاف و پاسداری از کرامت زنانه است. این بعد، نه تنها جنبهٔ فردی دارد، بلکه یک پیام سیاسی و اجتماعی عمیق را در خود نهفته دارد.
۲.۱. سیره عملی در مسیر هجرت
حضرت معصومه (س) در طول مسیر پرفرازونشیب هجرت و اقامت، مظهر کامل زن متعهدی بودند که حجاب و عفاف را نه محدودیت، بلکه سپر دفاعی هویت خود و جایگاه رفیع زن مسلمان در برابر هرگونه تلاشی برای سطحیسازی و تقلیلگرایی برشمردند.
عفاف به عنوان اقتدار فکری:
در محیطی که زن بودن با محدودیتهای سیاسی و اجتماعی همراه بود، ایشان با حفظ پوشش و حریم شخصی، پیام دادند که عمق باور و قدرت اندیشه، وابسته به گسستن از چارچوبهای اخلاقی نیست. این ایستادگی، تضاد میان تمدن متعالی اسلامی و الگوهای سطحینگر را به وضوح نمایان ساخت.
ایشان نمونهٔ والایی از بانویی هستند که با سیرهٔ عملی خود، ثابت کردند که عمق بصیرت و اقتدار فکری، در گرو حفظ حریم قدسی هویت دینی است. این ایستادگی مدنی و اخلاقی، الگویی غیرقابل خدشه برای بانوان امروز جامعهٔ ایران اسلامی فراهم میآورد که در مسیر حفظ ارزشها، نیازمند تعادل میان حضور فعال اجتماعی و صیانت از کرامت ذاتی خود هستند.
۲.۲. کرامت زنانه در برابر تقلیلگرایی
در مواجهه با جریاناتی که تلاش میکنند زن را تنها در قالبهای مادی یا صرفاً ابزاری تعریف کنند، سیرهٔ حضرت معصومه (س) پاسخی کوبنده است. ایشان در تمام طول زندگی، بالاترین مقام علمی و معنوی را در عین حفظ کامل کرامت زنانه کسب کردند.
این مسیر نشان میدهد که:
حضور اجتماعی نباید به بهای نادیده گرفتن کرامت باشد: فعالیت و تأثیرگذاری زن در ساحت جامعه، باید بر پایهٔ حفظ منزلت ذاتی او تعریف شود.
حجاب، بیانگر شخصیت است: حجاب و عفاف، نه تنها یک حکم شرعی، بلکه بیانیهای دائمی دربارهٔ اهمیت ارزشهای درونی نسبت به جلوههای زودگذر بیرونی است.
۳. مرجعیت معنوی: جایگزین قدرت ظاهری
نفوذ حضرت معصومه (س) در ساختار اجتماعی و فکری قم، ناشی از قدرت نظامی یا سیاسی نبود، بلکه از منبعی الهی تغذیه میشد که آن را «نورانیت» و «مرجعیت معنوی» مینامیم.
۳.۱. نفوذ از مسیر آرامش درونی
سبک زندگی و سیرهٔ ایشان، به افکار عمومی میآموزد که بزرگترین تأثیرات، اغلب از مسیر آرامش درونی و اتصال مستمر به حقیقت جستجو میشود.
نفوذ ایشان از جنس تصاحب قدرت ظاهری نبود، بلکه از جنس اعطای نور بود که قلوب را به سوی مرجعیت معنوی سوق میداد. این مرجعیت، زیربنای هرگونه قدرت مشروع در جهانبینی شیعی است.
۳.۲. مقابله با موج مادیگرایی
نوری که از این اشراق ساطع میشود، امروزه تنها راه مقابله با موج ترویج سبک زندگیهای مادی و بیگانه محسوب میگردد. هنگامی که جامعه در معرض حملات فرهنگی و تغییر اولویتهای ارزشی قرار میگیرد، بازگشت به قلههای معنوی، تنها راه حفظ سلامت روحی جمعی است.
این نورانیت، دو کارکرد اصلی دارد:
مصونیتبخشی: تقویت بنیانهای اعتقادی به گونهای که عوامل بیرونی قادر به تزلزل ارکان فکری نباشند.
هدایتگری: ارائهٔ الگویی عملی برای زندگی متعالی که در آن علم، عفاف، و ولایت در هم تنیده شدهاند.
۴. جمعبندی و چشمانداز استراتژیک
تحلیل سیرهٔ بانوی کرامت، حضرت معصومه (س)، در پرتو مفهوم «اشراق سکوت»، یک تمرین ضروری برای استراتژی فرهنگی-دینی معاصر است. ایشان با انتخاب هوشمندانهٔ مسیر نفوذ غیرمستقیم و تکیه بر محوریت علم و کرامت، توانستند قم را به مرکز ثقل شیعه تبدیل کرده و میراث علمی اهل بیت (ع) را برای نسلهای آینده بیمه نمایند.
راز ماندگاری کوثر قم در مرز تاریخی ولایت، در همین دوگانگی ظاهری اما وحدت باطنی است: سکوت بیرونی برای تغلیظ درونی؛ و حضور محترمانه برای تثبیت مرجعیت.
بازخوانی این سیره در عصر حاضر، ما را ملزم میسازد که از هیاهوی رسانهای فاصله گرفته و به عمق مفاهیم بازگردیم؛ عفاف را به عنوان ابزار اقتدار فکری زنان مسلمان معرفی کنیم و تمرکز بر مراکز نورانیت (همچون حرم مطهر ایشان) را برای مقابله با پراکندگی فکری تقویت نماییم.
ایشان با سکوت خود، صدایی ابدی را در تاریخ قم طنینانداز ساختند که تا همیشه راهنمای شیعیان خواهد بود.
نظر شما