خبرگزاری شبستان_آران و بیدگل/روح اله باقری؛ در عصر پرشتاب کنونی که تغییرات اجتماعی و فردگرایی فزاینده، چالشهای متعددی را برای اقشار مختلف جامعه به ارمغان آورده است، قشر سالمند بیش از پیش نیازمند توجه به ابعاد عاطفی و معنوی وجود خود است. اسلام، با نگاهی عمیق و جامع به تمامی مراحل زندگی انسان، راهکارهای اصیل و کارآمدی را برای تکریم و تأمین آرامش خاطر سالمندان ارائه میدهد که در صورت بهکارگیری، نه تنها زندگی آنان را بهبود میبخشد، بلکه جامعهای سرشار از رحمت و همدلی را شکل میدهد.
سالمندی در نگاه اسلام: از تکریم تا جایگاه رفیع انسانی
اسلام، سالمندان را گنجینههایی از تجربه، حکمت و معنویت میداند و همواره بر رعایت احترام و احسان نسبت به آنان تأکید فراوان کرده است. آیات قرآن کریم و روایات متعدد از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، جایگاه والای سالمند را یادآور میشوند و بر تکریم آنان فرمان میدهند. آیه شریفه “وَقَضَی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا” (اسراء/۲۳) به صراحت، احسان به والدین (که عمدتاً در سنین سالمندی هستند) را در کنار توحید قرار میدهد و حتی از گفتن “اف” به آنها نهی میکند. این تأکید بیبدیل نشاندهنده عمق نگاه اسلام به اهمیت روابط انسانی، بهویژه در قبال بزرگان خانواده و جامعه است.
رسول اکرم (ص) میفرمایند: “لیس منا من لم یرحم صغیرنا و لم یوقر کبیرنا” (کسی که به کوچکتر ما رحم نکند و بزرگتر ما را احترام ننهد، از ما نیست.) این رویکرد، احترام به سالمندان را تنها یک وظیفه اخلاقی صرف نمیداند، بلکه یک رکن اساسی در تربیت دینی و سعادت فردی و اجتماعی تمامی افراد محسوب میشود.
تأمین نیازهای عاطفی: کانون خانواده و مشارکت اجتماعی
نیازهای عاطفی سالمندان، از جمله حس ارزشمندی، امنیت، محبت و پذیرش، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این راستا، آموزههای اسلامی راهکارهای عملی و کارگشایی را ارائه میدهد:
نخست، همنشینی و گفتگو با سالمندان است. اسلام بر حفظ و تقویت صله رحم تأکید فراوان دارد. قرآن کریم میفرماید: “فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ” (محمد/۲۲) یعنی “آیا امید بستید که چون رویگردان شدید در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟ ” حضور فعال اعضای خانواده، بهویژه فرزندان و نوهها، در کنار سالمندان و اختصاص زمان کافی برای گفتگو و شنیدن خاطرات و تجربیات گرانبهای آنان، حس تنهایی را از بین میبرد و به آنها احساس ارزشمندی و تعلق خاطر عمیق میبخشد. پیامبر اکرم (ص) در روایتی فرمودند: “هر کس به پیران ما احترام بگذارد، خدا او را از بلای روز قیامت ایمن میدارد. ”
دوم، مشورت و مشارکتدادن آنان در امور زندگی است. استفاده از تجربیات و پندهای ارزشمند سالمندان در تصمیمگیریهای خانوادگی و حتی اجتماعی، به آنان حس مفید بودن و کرامت دوباره میبخشد. قرآن کریم به پیامبر (ص) فرمان میدهد: “وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ” (آل عمران/۱۵۹) یعنی “در کارها با آنها مشورت کن. ” این اصل مشورت، به طریق اولی شامل بهرهگیری از خرد و تجربه بزرگان است. در فرهنگ غنی اسلامی، ریشسفیدان همواره محور مشورت و هدایت بودهاند و این سنت حسنه باید در جامعه امروز نیز احیا شود.
سوم، ابراز محبت و قدردانی قلبی است. کلمات محبتآمیز، در آغوش گرفتن گرم و قدردانی صادقانه از زحمات طاقتفرسای گذشته سالمندان، به طور مستقیم بر سلامت روان و نشاط روحی آنان تأثیر مثبت میگذارد. اسلام به نیکی و مهربانی با تمامی انسانها، بهویژه بزرگان، سفارش اکید میکند و امام علی (ع) میفرمایند: “مَن لَم یَرحَم لا یُرحَم” (هر که رحم نکند، رحم کرده نشود.)
چهارم، پیشگیری از انزوا و تنهایی است. جامعه و خانواده باید در برابر تنهایی و انزوای سالمندان احساس مسئولیت عمیق کنند. پیامبر اکرم (ص) در روایتی متفق علیه میفرمایند: “مَثَلُ الْمُؤْمِنِینَ فِی تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَی لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّی” (صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۹۹۹، ح ۲۵۸۶) یعنی “مؤمنان در دوستی، رحمت و عطوفتشان، مانند یک پیکرند که اگر عضوی از آن به درد آید، دیگر اعضا با بیخوابی و تب با آن همدردی میکنند. ” این حدیث، بر لزوم همبستگی و حمایت متقابل تأکید دارد. همچنین، قرآن کریم به وحدت مسلمانان فرمان میدهد: “وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا” (آل عمران/۱۰۳). فراهم آوردن امکانات لازم برای حضور آنها در مجامع مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و ایجاد بستر مناسب برای تعامل با همسالان، از بروز افسردگی و یأس در این قشر محترم جلوگیری میکند.
تأمین نیازهای معنوی: آرامش در سایه ذکر و عبادت الهی
با افزایش سن، دغدغههای معنوی در بسیاری از سالمندان پررنگتر میشود. ارتباط با خداوند متعال، توبه، دعا و امید به آخرت، منبع عظیمی از آرامش و تسکیندهنده آلام دوران پیری است. برای تأمین این نیازهای عمیق نیز راهکارهای متعددی ارائه شده است:
یکی از مهمترین راهکارها، تسهیل عبادات آنان است. فراهم آوردن محیطی آرام و مناسب برای انجام فرایض دینی، کمک به وضو گرفتن، و فراهم کردن امکانات لازم برای شرکت در نمازهای جماعت و مراسم معنوی، از جمله وظایف خطیر اطرافیان محسوب میشود. قرآن کریم میفرماید: “إِنَّ الصَّلَاةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا” (نساء/۱۰۳) یعنی “همانا نماز بر مؤمنان در اوقات معین واجب شده است. ” این اقدامات نه تنها به سالمند در انجام صحیح عبادات یاری میرساند، بلکه حس مسئولیتپذیری و معنویتگرایی را در نسلهای جوان نیز تقویت میکند.
دوم، کتابخوانی و تدبر در قرآن کریم است. تشویق سالمندان به مطالعه کتب دینی، تفاسیر قرآن و کتب ادعیه، علاوه بر پر کردن اوقات فراغتشان، به ارتقاء دانش معنوی و آرامش روحی پایدار آنها کمک شایانی میکند. قرآن کریم به تأمل در آیات خود فرا میخواند: “أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ” (نساء/۸۲) یعنی “آیا در قرآن تدبر نمیکنند؟ ” همچنین، در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است: “طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ” (طلب علم بر هر مسلمانی واجب است.)
سوم، دعا و توسل به درگاه الهی است. دعا و راز و نیاز با پروردگار، به سالمند حس آرامش درونی، توکل کامل و امید به رحمت بیکران الهی میبخشد. قرآن کریم میفرماید: “وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ” (غافر/۶۰) یعنی “و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را پاسخ دهم. ” اعضای خانواده میتوانند با شرکت در دعاها و زیارات، این حس معنوی را در سالمندان تقویت کنند و خود نیز از آن بهرهمند شوند.
چهارم، مراقبت معنوی در مراحل پایانی زندگی است. در این برهه حساس، همراهی معنوی، تذکر به یاد خدا، تلقین شهادتین و قرائت آیات آرامشبخش، از مهمترین خدماتی است که میتوان به سالمندان ارائه داد و به آرامش روحی آنان در لحظات پایانی عمر کمک فراوانی کرد. قرآن کریم میفرماید: “الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ” (رعد/۲۸) یعنی “همان کسانی که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام میگیرد؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابد. ” این یادآوریها در لحظات پایانی زندگی، برای آرامش قلبی و تسهیل انتقال به سرای باقی بسیار حیاتی است.
احیای فرهنگ احترام، ضامن سعادت جامعه اسلامی
توجه عمیق و همهجانبه به نیازهای عاطفی و معنوی سالمندان، نه تنها یک وظیفه اخلاقی و انسانی است، بلکه ضامن سلامت و سعادت جامعهای است که به ارزشهای دینی خود پایبند است. احیای آموزههای اصیل اسلامی در زمینه تکریم سالمندان و بهکارگیری راهکارهای عملی برای تأمین آرامش خاطر آنها، میتواند ستونهای یک جامعه متوازن و پویا را بنا نهد.
تقویت پیوندهای اجتماعی و همبستگی نسلی
فرهنگ تکریم سالمندان، به معنای واقعی کلمه، سنگ بنای همبستگی اجتماعی است. وقتی جوانان میآموزند که با بزرگان خود با احترام و مهربانی رفتار کنند، این ارزشها به مرور زمان در تمامی سطوح جامعه گسترش مییابد و به جایگاه یک هنجار قدرتمند اجتماعی تبدیل میشود. این رویکرد، شکاف میان نسلها را پر کرده و به جای انزوا و فراموشی، پیوندهای عمیق عاطفی و معنوی را میان افراد خانواده و جامعه تقویت میکند. همانطور که پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: “بَرُّوا آباءَکُم تَبِرَّکُم أبناؤُکُم” (به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند). این حدیث شریف، یک قانون الهی را بیان میکند که نشان میدهد احسان به بزرگان، سرمایهگذاری برای آینده خودمان است و رحمت الهی را به ارمغان میآورد.
حفاظت از کرامت انسانی و تجربه زیستی
سالمندان، آینههایی از تاریخ و تجربه زیستی جامعه ما هستند. آنها نه تنها حاملان میراث فرهنگی و دینی، بلکه منبعی بیپایان از حکمت و بصیرتاند. توجه به نیازهایشان، در حقیقت حفاظت از کرامت انسانی و ارج نهادن به سالها تلاش و تجربه آنهاست. جامعهای که به سالمندانش اهمیت میدهد، جامعهای است که به ریشههای خود وفادار است و از گسست فرهنگی و اخلاقی جلوگیری میکند. این کار، به سالمندان احساس ارزشمندی و مفید بودن میدهد و از افسردگی و حس بیاهمیتی که میتواند ناشی از انزوا باشد، جلوگیری میکند.
تربیت نسلهای آینده بر پایه رحمت و اخلاق
الگوبرداری از رفتار ما با سالمندان، تأثیر عمیقی بر تربیت نسلهای آینده خواهد داشت. کودکان و نوجوانانی که شاهد احترام و محبت والدینشان نسبت به پدربزرگها و مادربزرگها هستند، این الگو را درونی کرده و در آینده نیز همین رفتار را با والدین خود و دیگر بزرگان جامعه خواهند داشت. این چرخه فضیلت، ضامن پایداری اخلاقی و معنوی جامعه است.
قرآن کریم میفرماید: “قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا” (اسراء/۲۴) یعنی “بگو: پروردگارا! همانگونه که آنان مرا در کودکی تربیت کردند، تو نیز به آنان رحم کن. ” این دعا نشان میدهد که رحمت و احسان به والدین و سالمندان، نه تنها یک وظیفه، بلکه وسیلهای برای جلب رحمت الهی است.
رشد معنوی و برکات الهی
از منظر اسلامی، خدمت به سالمندان و مراقبت از آنها، موجب رشد معنوی فردی و کسب برکات الهی فراوان میشود. احسان به والدین و تکریم بزرگان، در زمره اعمال صالحهای است که خداوند به آن پاداشهای عظیمی وعده داده است. این توجه و مراقبت، علاوه بر آرامش روحی سالمندان، به مراقبتکنندگان نیز حس رضایت درونی و نزدیکی به خداوند را هدیه میدهد. همانطور که در روایات آمده است، خدمت به بندگان خدا، به ویژه ضعیفان و نیازمندان (که سالمندان نیز جزو آنها محسوب میشوند)، از برترین عبادتهاست.
جامعهی با عزت و سرشار از همدلی با احیای فرهنگ تکریم سالمندان
در نهایت، میتوان گفت که احیای کامل فرهنگ تکریم سالمندان و بهکارگیری راهکارهای جامع اسلامی، به ایجاد جامعهای با عزّت، احترام و سرشار از همدلی منجر میشود. جامعهای که در آن، بزرگان با کرامت زندگی میکنند و نسل جوان نیز از گنجینه بیبدیل تجربیات و معنویت آنان بهرهمند میشوند.
این رویکرد، در حقیقت، سرمایهگذاری برای سعادت دنیوی و اخروی تمامی افراد و تضمینکننده پایداری و رشد معنوی جامعه اسلامی است. این همان آرمان جامعهای است که در آن رحمت الهی بر همه جاری است و محبت و احترام، حلقهای ناگسستنی بین نسلها ایجاد میکند.
نظر شما