به گزارش خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان؛ دوران سالمندی مرحلهای است سرشار از چالشها و نیازهای خاص که افراد را به سوی یک زندگی متفاوت هدایت میکند. مشکلات دوره سالمندی نظیر ضعف بدنی، کاهش حافظه و احساس تنهایی ممکن است به شدت نمود پیدا کند. این مسائل میتوانند به کاهش کیفیت زندگی منجر شوند و فرد را در جست وجوی راهکارهایی برای حفظ نشاط و سلامت یاری کنند. نیازهای دوران سالمندی فراتر از مراقبتهای پزشکی شامل حمایت اجتماعی، فعالیتهای تفریحی و ارتباطات معنادار است که میتواند احساس ارزشمندی و تعلق را در سالمندان تقویت کند. به این ترتیب، شناخت و پاسخگویی به این نیازها میتواند به آنها کمک کند تا دوران طلایی زندگی خود را با آرامش و رضایت بیشتری سپری کنند. لذا در این خصوص با دکتر«مینا شیروانی ناغانی» پژوهشگر جامعه شناسی اقتصادی گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
این جامعه شناس با اشاره به آسیب های دوره سالمندی اظهار کرد: سالمندی به عنوان دورهای از زندگی مستعد آسیبهای جسمی و روانی است که به منطقۀ مهمی در مطالعات جامعهشناسی سلامت تبدیل شده است. تغییرات فیزیولوژیکی و فقدان نقشهای اجتماعی پیشین باعث میشود که سالمندان در معرض تهدید انزوا و خمودگی روحی قرار گیرند که این موضوع منجر به کاهش کیفیت زندگی و سلامت روان آنها میشود .در این میان، ایجاد فضاهای نشاط فرهنگی اجتماعی به عنوان عاملی مؤثر در حفظ سلامت جسمانی و روانی سالمندان اهمیت یافته است. تجربه خانههای امید در ایران به عنوان یک زیرساخت اجتماعی، نمونهای موفق از تأمین چنین فضایی است که با توجه به اصول جامعهشناسی همانند سرمایه اجتماعی و تعاملات بیننسلی بهبود یافته است.
محیط زیستی که متناسب با قابلیتهای سالمندان طراحی شود
وی تصریح کرد: از این رو، محیط زیستی که متناسب با قابلیتهای سالمندان طراحی شود، نقش مهمی در حفظ سلامت آنان دارد. خانههای امید، به عنوان فضاهای دوستدار سالمند، با نصب رمپ، نورپردازی بهینه، مبلمان راحت و فضاهای باز، زمینه را برای تردد و حضور آسان افراد سالمند فراهم میکنند. این محیطها حس استقلال، خودکارآمدی و امنیت را که از مؤلفههای کلیدی سلامت روانی هستند، افزایش میدهند. با توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی، ایجاد فضاهای متناسب زمینهساز شکلگیری شبکههای اجتماعی و اعتماد متقابل است که باعث کاهش تنهایی و انزوا میشود.
دکتر شیروانی با بیان اینکه حضور فعال و مشارکت اجتماعی در فعالیتهای گروهی از قبیل کلاسهای فرهنگی، هنری و ورزشی عاملی مهم در افزایش رضایت و سلامت روان در سالمندان محسوب میشود بیان کرد: برنامههایی نظیر کلاسهای نقاشی، موسیقی، تئاتر، بازیهای فکری و مسابقات، علاوه بر ارتقای مهارتهای ذهنی، حس تعلق به جامعه را تقویت میکنند. فعالیتهای ورزشی گروهی مانند یوگا، پیادهروی و ورزشی مختص سالمندان نه تنها سلامت جسمانی آنان را بهبود میبخشد بلکه از طریق افزایش تماسهای اجتماعی، در کاهش افسردگی و افزایش نشاط آنان نقش بسزایی دارد. در کنار اینها، آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات به سالمندان، با هدف حفظ ارتباط آنها با خانواده و جامعه، موجب گسترش شبکههای اجتماعی میشود و از انزوای اجتماعی جلوگیری میکند.
وی با اشاره به اینکه بخش زیادی از سالمندان امکان استفاده از خدمات مراکز خصوصی را ندارند، اظهار کرد: چالش اصلی ما در حوزه سالمندان، مربوط به سالمندان نیازمند، بهویژه بانوان سالمند تنها است که در آینده با افزایش تعداد آنها مواجه خواهیم شد. سالمندانی که فاقد حمایت خانواده هستند نیازمند خدمات حمایتی دولتی هستند و برای آنها باید زیرساختهای لازم از هماکنون فراهم شود.
وی افزود: در دهههای گذشته، اولویت ما تأمین نیازهای جوانان از طریق ایجاد زیرساختهایی مانند مدرسه، دانشگاه، مسکن و اشتغال بود، اما امروز، با افزایش امید به زندگی، باید تمرکز خود را به سمت ارائه خدمات سلامت و بهزیستی برای جمعیت سالمند کشور تغییر دهیم. ایران در آینده با حدود ۳۰ درصد جمعیت بالای ۶۰ سال، بیشترین جمعیت سالمندی را خواهد داشت و سیاستگذاران برای حفظ کرامت آنان لازم به ابعاد مختلف زندگی سالمندان توجه کنند.
تعاملات بین نسلی یکی از ستونهای مهم حفظ سلامت روانی و اجتماعی
این جامعه شناس با اشاره به تعاملات بین نسلی سالمندان با جوانان اظهار کرد: یکی از ستونهای مهم حفظ سلامت روانی و اجتماعی، تعاملات بین نسلی است. شبکههای اجتماعی بین نسلی به عنوان پلی از سرمایه اجتماعی عمل میکند و انتقال دانش، ارزش و تجربه را تسهیل میکنند. تعامل دوسویه سالمندان و جوانان موجب همدلی اجتماعی و انسجام فرهنگی میشود که برنامههای مشترک آموزشی، فرهنگی و ورزشی، این بستر تعاملی را فراهم میآورند. جوانان فناوریهای نوین را به سالمندان آموزش میدهند و در مقابل، سالمندان با انتقال تجربیات زندگی خود به آنان نقش معلم و راهنما را ایفا میکنند. این روابط تقویتکننده هویت اجتماعی و حس تعلق هر دو نسل است که سلامت اجتماعی جامعه را بهبود میبخشد.
خانههای امید نمونهای موفق از زیرساختهای اجتماعی در ایران هستند
وی ادامه داد: خانههای امید نمونهای موفق از زیرساختهای اجتماعی در ایران هستند که ضمن تأمین نیازهای جسمی و روانی، با فراهم آوردن امکانات رفاهی، آموزشی و درمانی، گسترش تعاملات اجتماعی را در سالمندان افزایش میدهند. این فضاها به تقویت روابط اجتماعی و ایجاد حس تعلق و هویت گروهی کمک میکنند. حضور پزشک مستقر و ارائه خدمات رایگان سلامت جسمانی و پشتیبانی روانی ، چارچوب حمایت چندبعدی را ایجاد میکند که طبق گزارشات سازمان بهداشت جهانی ضمن تقویت سلامت، مانع از ورود سالمندان به چرخه انزوا میشود، از این رو، خانههای امید نه تنها فضاهایی برای فعالیت فرهنگی و تفریحی هستند بلکه به عنوان مراکز خدمات بهداشتی، اجتماعی و مشاورهای عمل میکنند. این مراکز با تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش حس هویت گروهی و حمایت عاطفی، به کاهش انزوای اجتماعی و ارتقای سلامت کمک شایانی مینمایند. فعالیتهای داوطلبانه سالمندان در خانههای امید نیز باعث افزایش حس مفید بودن و رضایت از زندگی میشود.
این پژوهشگر جامعه شناسی گفت: برخی از مشکلات موجود در خانههای امید به عنوان مراکز فرهنگی اجتماعی در سراسر ایران، مانند انتخاب نادرست مکان، مدیریت غیرحرفهای و فقدان هماهنگی بین نهادهای مختلف، نشاندهنده نیاز به برنامهریزی دقیقتر و در نظر گرفتن تفاوتهای فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی است. برای کارآیی بیشتر این مراکز، هماهنگی و تعامل موثر بین زیرسیستمهای اجتماعی (خانواده، نهادهای دولتی، سازمانهای غیرانتفاعی) ضروری است. همچنین توانمندسازی مدیران و توجه به شرایط بومی و فرهنگی هر منطقه از اهمیت ویژهای برخوردار است و استفاده از نظرات سالمندان به عنوان ذینفعان اصلی در طراحی و اجرای برنامهها، زمینهساز موفقیت بیشتر است و به بهبود کیفیت خدمات میانجامد.
وی تصریح کرد: تجربه خانههای امید در ایران نشان میدهد که با بهکارگیری اصول علمی جامعهشناسی، ایجاد فضاهای متناسب فیزیکی و ذهنی، تحریک و مشارکت اجتماعی و ارتقاء تعامل بیننسلی میتوان میزان نشاط و کیفیت زندگی سالمندان را به طور قابل توجهی افزایش داد. این تجربه نه تنها به حفظ سرمایه اجتماعی کمک میکند بلکه به عنوان الگویی برای سیاستگذاریهای اجتماعی در دوران سالمندی به شمار میآید. توجه به سرمایه اجتماعی، نظریههای مشارکت و تعاملات بیننسلی، میتواند راهنمای طراحی برنامهها و سیاستهای سالمندی باشد که نیازمند همراهی و همکاری همه جانبه نهادهای اجتماعی، فرهنگی و دولت است، تا سالمندان بتوانند با عزت نفس و امید زندگی دوران سالمندی شاداب و فعالی را تجربه کنند.
وی با اشاره به نقش رسانهها در ارتقاء آگاهی عمومی و جلب مشارکت اجتماعی در حوزه سالمندی اظها کرد: در حوزه سالمندی نیازمند عبور از شعار و ورود به عرصه عمل هستیم. باید برنامهها را اجرایی کرد. رسانهها میتوانند در تبیین مسئولیت اجتماعی آحاد جامعه و نهادها نقش کلیدی ایفاء کنند. ما در سازمان بهزیستی بشدت به این همراهی نیازمندیم، چرا که آینده همه ما با سالمندی گره خورده است.
نظر شما