خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: از لندن تا مکه، از شیکاگو تا سنگاپور، مساجد جهان گامهای بزرگی برای فراگیر شدن برداشتهاند. «مسجد فراگیر» مسجدی است که هیچ کس در آن احساس محرومیت، تبعیض یا ناتوانی نمی کند.
این خانههای خدا، دیگر تنها برای جمعیت عمومی طراحی نمیشوند؛ بلکه با رمپها، قرآنهای بریل، ترجمه زبان اشاره و برنامههای آموزشی ویژه، فضایی میآفرینند که هیچ مؤمنی بهدلیل معلولیت از عبادت محروم نماند.
مسجد در فرهنگ اسلامی، تنها محل نماز نیست؛ مرکز اجتماع، فرهنگ، آموزش و همبستگی است. اما قرنها افراد دارای معلولیت برای ورود به این فضاها با موانع معماری و اجتماعی روبهرو بودند. طی دو دهه اخیر، بسیاری از کشورهای جهان، چه در غرب و چه در شرق با پروژههای ملی و ابتکارات مردمی کوشیدهاند مساجد را دسترسپذیر و فراگیر سازند. این گزارش نگاهی به چند نمونه برجسته در جهان دارد.
اروپا و مساجد بیمانع؛ از کمبریج تا کلن
اروپا در سالهای اخیر شاهد شکلگیری مساجدی بوده که نهتنها به معماری اسلامی و محیطی معنوی میبالند، بلکه دسترسپذیری برای معلولان را در اولویت قرار دادهاند. از مسجد جامع کمبریج با طراحی مدرن و پایدار، تا مسجد کلن در آلمان با تورهای ویژه ناشنوایان، این مساجد روایتی تازه از «خانه خدا برای همه» را رقم زدهاند.
برهمین اساس، معماری اسلامی در اروپا مسیری نو یافته است؛ مسیری که سنت را با نیازهای امروز گره میزند. یکی از مهمترین جلوههای این تحول، فراگیر شدن فضاهای عبادی برای افراد دارای معلولیت است. دیگر، مسجد تنها به معنای محراب و مناره نیست، بلکه رمپهای دسترسی، سرویسهای ویژه، زبان اشاره و حتی زیرنویس خطبهها بخشی از هویت آن شدهاند.
مسجد جامع کمبریج؛ نماد معماری پایدار و فراگیر
در کمبریج انگلستان، مسجد جامع این شهر به عنوان نخستین مسجد سبز اروپا شناخته میشود؛ اما ویژگی برجستهاش تنها در انرژیهای تجدیدپذیر و طراحی مدرن خلاصه نمیشود.
این مسجد با رمپهای ورودی، آسانسور و وضوخانههای مناسبسازیشده، امکان حضور مستقل را برای افراد دارای ویلچر فراهم کرده است.
حلقههای القایی (Hearing Loops) به کمشنواها کمک میکند تا خطبه و اذان را بدون مشکل بشنوند.
معماری داخلی با نور طبیعی و فضای باز، حس «عبادت بیمانع» را تقویت میکند.
مسجد شرق لندن؛ پیشرو در خدمات ارتباطی
یکی از پررفتوآمدترین مساجد انگلستان، مسجد شرق لندن است که از دیرباز مرکز فعالیتهای اسلامی در پایتخت بوده است. این مسجد با گامهایی عملی توانسته الگوی دیگری از مسجد فراگیر ارائه کند:زیرنویس همزمان خطبههای جمعه برای ناشنوایان. نمازخانههای بانوان و مردان با امکانات دسترسی ویلچر. آسانسورهای داخلی و فضاهای عمومی که امکان حضور معلولان در کلاسها و برنامههای فرهنگی را تسهیل میکند.
مسجد مرکزی کلن؛ تورهای ویژه ناشنوایان
در آلمان، مسجد مرکزی کلن به عنوان بزرگترین مسجد این کشور نهتنها با معماری چشمگیر و گنبد شیشهایاش شناخته میشود، بلکه به دلیل خدمات ویژه برای معلولان نیز جایگاه ویژهای یافته است.
تمام بخشهای مسجد از ورودی تا شبستان اصلی بدون مانع طراحی شده است.
این مسجد تورهای بازدید با مترجم زبان اشاره آلمانی (DGS) برگزار میکند تا افراد ناشنوا نیز از فضای معنوی و تاریخی مسجد بهرهمند شوند.
رمپها و آسانسورهای داخلی آن، مسجد را برای تمامی بازدیدکنندگان در دسترس کرده است.
این مسجد با معماری مدرن، فضاهای آموزشی و سیستمهای صوتی پیشرفته، برای ناشنوایان و کمشنوایان نیز دسترسپذیر شده است.
مسجد بزرگ پاریس؛ میراث تاریخی با تغییرات نو
هرچند مسجد بزرگ پاریس قدمتی نزدیک به یک قرن دارد، اما با اقدامات اخیر توانسته در فهرست رسمی Acceslibre فرانسه برای اماکن مناسبسازیشده قرار گیرد. این تغییرات شامل ورودیهای قابلدسترس و فضاهای داخلی بهبود یافته برای افراد کمتوان جسمی است.
اروپا با رویکرد تازه به دسترسپذیری مساجد، چهرهای جدید از معماری اسلامی ارائه کرده است؛ چهرهای که در آن، هیچ دیواری میان عبادت و معلولیت وجود ندارد. از کمبریج و لندن تا کلن و پاریس، مساجد اروپایی نشان دادهاند که میتوانند هم پایگاه معنوی باشند و هم نماد برابری اجتماعی.
خاورمیانه؛ از حرمین شریفین تا شیخ زاید، عبادتگاههایی بیمرز
در خاورمیانه، جایی که بزرگترین و پرشمارترین اجتماعات مسلمانان برگزار میشود، مفهوم «مسجد فراگیر» بیش از هر جای دیگری اهمیت دارد. از مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه گرفته تا مسجد شیخ زاید در ابوظبی، امکانات گسترده برای معلولان، سالمندان و زائران کمتوان جسمی فراهم شده تا هیچکس در مسیر عبادت بازنماند.
مسجدالحرام در مکه مکرمه
مسجدالحرام به عنوان قلب تپنده جهان اسلام، پیشروترین خدمات را برای معلولان فراهم کرده است؛ ویلچرهای دستی و برقی رایگان که در نقاط مختلف مسجد در دسترس قرار دارد.
مسیرهای ویژه ویلچرنشینان برای طواف و سعی بین صفا و مروه، کارتهای برقی و خودروهای مخصوص برای حملونقل زائران سالمند یا ناتوان.
امکان رزرو خدمات از طریق اپلیکیشنهای رسمی که کار را برای میلیونها زائر آسان کرده است.
مسجدالنبی در مدینه منوره
در مدینه منوره نیز مسجدالنبی از نظر دسترسپذیری کم از مسجدالحرام ندارد؛ مسیرهای ورودی و خروجی با رمپهای مناسبسازیشده برای ویلچر، خدمات ویژه جابجایی در شبستانها و صحنهای وسیع.
علاوه بر رمپها و آسانسورها، تیمهای پشتیبان برای کمک به سالمندان و معلولان در طول زیارت تدارک دیده شده است
مسجد شیخ زاید در ابوظبی امارات متحده عربی
در امارات متحده عربی، مسجد شیخ زاید نهتنها یکی از زیباترین مساجد جهان است، بلکه الگویی در خدماترسانی به افراد توانیاب به شمار میرود؛ویلچرهای رایگان برای استفادهی سالمندان و معلولان، خودروهای برقی برای جابجایی زائران در محوطهی وسیع مسجد، مسیرهای اختصاصی برای اطمینان از تردد ایمن افراد کمتوان، اطلاعرسانی گسترده در ورودیها برای آگاهیرسانی به بازدیدکنندگان.
مسجد جامع الحسینی در اردن
یک ورودی و گذرگاه ویژه برای افراد معلول و نیازهای خاص در مسجد جامع الحسینی در امان پایتخت اردن ایجاد شده است که امکان عبور آسان و راحت وسایل نقلیه را به داخل مسجد فراهم میکند.
مسجد چیچک چیلر در توزلا استانبول
نخستین مسجد «دوستدار معلولان» در استانبول که با آسانسور، رمپ، سرویس بهداشتی ویژه و علائم راهنمای نابینایان تجهیز شده است.
مسجد شهوار سلطان دوستدار معلولان
این مسجد را در منطقه باتی کنت در شهر اسکی ساخته شده است. این مسجد دارای یک سطح شیبدار مخصوص است که توسط اداره فتوای ایالت اسکی شهر طراح شده است. یک خط زرد برای راهنمایی افراد داری معلولیت بینایی و یک پارکینگ برای معلولان حرکتی و نوشتههایی به خط بریل برای نابینایان باهدف تسهیل در حرکت افراد معلول و توانمندسازی آن برای عبادت در فضایی راحت فراهم شده است.
مسجد شهوار سلطان به سیستم «تشخیص صدا» مجهز است که چراغهایی در گلدستههای آن روشن می شود تا ناشنوایان بتوانند اوقات نماز را بدانند.
این مسجد همچنین برای ناشنوایان و نابینایان شرکت کننده در دورههای آموزش قرآن کریم نشریههایی که ریاست امور دینی در ترکیه آماده کرده است، فراهم کرده است.
مساجد ایاصوفیه و سلطان احمد در استانبول هر دو با ورودیهای رمپدار و خدمات دسترسی برای افراد کمتوان تجهیز شدهاند.
مساجد پروژه سراسری دیانت (Diyanet) نزدیک به ۲۰ هزار مسجد در سراسر ترکیه که نام مشخص تکتک آنها اعلام نشده، ولی همگی تحت عنوان «Engelsiz Camiler» (مساجد بدون مانع) معرفی میشوند.
خاورمیانه با میزبانی از پرشمارترین جمعیت مسلمانان جهان، نشان داده است که «مسجد برای همه» تنها یک شعار نیست. از مکه و مدینه تا ابوظبی، تجربههای موفق در دسترسپذیری مساجد، الگویی جهانی برای دیگر کشورها فراهم کرده است.
آمریکای شمالی؛ گواهی MUHSEN در آمریکا
در آمریکای شمالی، مساجد برای پاسخ به نیازهای جامعهی متنوع مسلمانان، دست به نوآوری زدهاند. برنامهی ملی «MUHSEN» با اعطای گواهی فراگیری به مساجد، راهی تازه برای حمایت از معلولان و خانوادههای آنان گشوده است. از بالتیمور تا ویرجینیا و ایلینوی، تجربهی این مساجد نشان میدهد چگونه میتوان عبادت را برای همه آسان کرد.
مسلمانان در ایالات متحده و کانادا با چالشهای متعددی روبهرو هستند؛ از حفظ هویت دینی در جامعهای چندفرهنگی گرفته تا ایجاد مراکز عبادی جامع. یکی از مهمترین تحولات سالهای اخیر، توجه ویژه به دسترسپذیری برای معلولان است.
سازمان (Muslims Understanding & Helping Special Education Needs) با اعطای گواهی و رتبهبندی به مساجد، بستری فراهم کرده تا همه افراد، فارغ از توان جسمی یا نیاز ویژه، در مسجد جایگاهی برابر داشته باشند.
مسجد و مرکز اسلامی بالتیمور
این مسجد از نخستین مراکز اسلامی در آمریکا است که موفق به دریافت گواهی نقرهای MUHSEN شد.
ارائهی خدمات حمایتی به خانوادههای دارای کودکان با نیازهای ویژه.
ایجاد فضای آموزشی مناسب در «مدرسه آخر هفته».
فراهمکردن سرویسهای ویژه وضو و نماز برای افراد دارای معلولیت.
مرکز اسلامی ویرجینیا
مرکز اسلامی (ADAMS ) در شمال ویرجینیا (در نزدیکی واشنگتن دیسی) یکی از بزرگترین مراکز اسلامی آمریکاست.
راهاندازی واحد خدمات دسترسپذیری با هدف دریافت گواهی MUHSEN.، برگزاری کارگاههای آگاهسازی و کلاسهای دینی با پشتیبانی برای افراد کمتوان جسمی یا ذهنی،فراهمکردن فضای مناسب برای حضور ویلچرنشینان در خطبهها و مراسم جمعی از جمله این اقدامات هستند.
مرکز اسلامی ناپرویل در ایلینوی
در ایالت ایلینوی، مرکز اسلامی ناپرویل با تأسیس واحد «نیازهای ویژه» گام بلندی برداشته است.
طراحی وبسایت اختصاصی برای معرفی خدمات «Special Needs».، استفاده از زبان اشاره در برخی برنامههای مذهبی، ارائهی گروههای حمایتی برای خانوادهها و ایجاد محیطی امن برای مشارکت همه افراد.
مسجد ایروینگ در تگزاس و مرکز اسلامی نورت بروک در شیکاگو :
از نخستین مساجدی هستند که گواهی MUHSEN گرفتهاند. این مساجد دارای مترجم زبان اشاره در خطبهها، کلاسهای ویژه قرآن برای کودکان اوتیستیک و امکانات رفاهی کامل برای ویلچرنشینان هستند.
این روند سبب شده است مساجد آمریکا به فضاهایی اجتماعی و حمایتی برای خانوادههای دارای نیازهای خاص بدل شوند.
مرکز اسلامی اکرام کانادا
مسجد و مرکز اسلامی اکرام در کلگری کانادا، تلاش دارد در فضای جامعه اسلامی برخورد اجتماعی با معلولین را بهبود دهد و شرایط دسترسی آنها را به مسجد ساده تر کند.
هدف آن دریافت گواهینامه حمایت از معلولان به عنوان اولین مسجد در کانادا است.
مساجدی که به برنامه گواهی MUHSEN؛ معیار مسجد فراگیر میپیوندند، بر اساس معیارهایی چون دسترسی کامل ویلچرنشینان به شبستان و پارکینگ، سرویسها و وضوخانههای مناسبسازیشده، استفاده از زبان اشاره یا متون بریل، برگزاری کارگاههای آموزشی و گروههای حمایتی و حتی مراقبت موقت از کودکان دارای نیاز ویژه در مراسمها، گواهی دریافت میکنند. این اقدام، مسجد را نهفقط مکان عبادت، بلکه کانونی برای توانمندسازی اجتماعی تبدیل میسازد.
در آمریکای شمالی، مساجد با تکیه بر استانداردهای MUHSEN موفق شدهاند الگویی نو ارائه دهند: مسجدی که برای همه است، از کودک دارای نیازهای ویژه تا سالمند کمتوان. این تجربه نشان میدهد که همبستگی اسلامی میتواند در عمل، به شکلی ملموس و روزمره تحقق یابد؛ جایی که هیچکس به دلیل ناتوانی از صف نماز کنار گذاشته نمیشود.
جنوب شرق آسیا؛ تجربه سنگاپور
سنگاپور، بهدلیل جمعیت چندقومیتی و چنددینیاش، همواره تلاش کرده است تا مکانهای عبادی را بهگونهای طراحی کند که همه افراد جامعه، از جمله معلولان و سالمندان، بتوانند از آن بهرهمند شوند. شورای اسلامی این کشور (MUIS) در سالهای اخیر طرحی جامع با عنوان) «Friendly Mosque» مسجد دوستدار همه) را آغاز کرده که هدفش ارتقای کیفیت دسترسپذیری و خدمات حمایتی در تمامی مساجد رسمی است.
مسجد سلطان ، قلب مسلمانان سنگاپور
یکی از شاخصترین نمونهها، مسجد سلطان است که در قلب محله مسلماننشین سنگاپور قرار دارد.
رمپها و آسانسورهای استاندارد برای دسترسی ویلچرنشینان، سرویسهای بهداشتی و وضوخانههای کاملاً مناسبسازیشده، استفاده از سیستم صوتی پیشرفته برای افراد کمشنوا، برگزاری برنامههای آموزشی با حضور مربیان ویژه برای کودکان دارای نیاز خاص.
مسجد المختوم
این مسجد بهطور ویژه بهعنوان مسجد جامع افراد نابینا و کمبینا شناخته میشود.
فراهمکردن متون دینی و قرآنهای بریل، استفاده از نرمافزارهای ویژه تلاوت و آموزش قرآن، تشکیل گروههای حمایتی برای نابینایان و خانوادههای آنان از جمله این تدارکات است.
سایر مساجد و برنامه ملی MUIS
شورای اسلامی سنگاپور اعلام کرده است که تا سالهای آینده، همهی ۷۰ مسجد رسمی کشور باید معیارهای «Friendly Mosque» را رعایت کنند. این برنامه شامل آموزش کارکنان مساجد برای تعامل درست با افراد دارای معلولیت، ایجاد فضاهای اجتماعی فراگیر برای خانوادهها، همکاری با سازمانهای غیردولتی برای ارائه خدمات درمانی و توانبخشی در محیط مسجد است
سنگاپور نشان داده است که دسترسپذیری مساجد، فقط یک پروژه معماری نیست، بلکه بخشی از عدالت اجتماعی و همزیستی دینی است. وقتی مسجد سلطان و مسجد المختوم بهعنوان الگو معرفی میشوند، پیامشان روشن است: هیچ دیواری نباید میان بنده و معبودش قد برافرازد؛ حتی دیوار ناتوانی.
این نمونهها در کشورهای مختلف پیام مشترکی دارند که هیچ دیواری نباید میان مؤمن و معبود قرار گیرد. علاوه بر اینها، مساجد دیگر همچون مسجد الرحمه در مالاپورام و مسجد پارایاناگدی در کرالا هند برای معلولان و افراد کم توان وجود دارند. مسجد فراگیر تنها یک ساختمان مناسبسازیشده نیست؛ بلکه نمادی از همبستگی و برابری در جامعه اسلامی است. آینده مساجد جهان، آیندهای است که در آن همه مؤمنان فارغ از تواناییهای جسمی جایی در صفوف نماز دارند.
نظر شما