خبرگزاری شبستان_آران و بیدگل/روح اله باقری؛ هفته جهانی مساجد، فرصتی مغتنم برای بازاندیشی در جایگاه رفیع این کانونهای ایمانی و اجتماعی است. مساجد، از صدر اسلام تاکنون، تنها مکانی برای اقامه نماز نبودهاند؛ بلکه پایگاههایی پویا برای تربیت انسانهای وارسته، ساماندهی حرکتهای اجتماعی، و ترویج فرهنگ مقاومت بودهاند.
به مناسبت این هفته مبارک، خبرگزاری شبستان افتخار دارد که میزبان حجتالاسلام والمسلمین علیرضا فرهنگ، امام جمعه آران و بیدگل باشد تا در گفتوگویی اختصاصی، به ابعاد مختلف پیوند ناگسستنی “مسجد” و “مقاومت” بپردازیم. ایشان ضمن حضور پربرکت در سنگر امامت جمعه و سابقه درخشان در ترویج معارف اسلامی، بینش عمیقی نسبت به نقش مسجد در جامعه امروز دارند.
حجتالاسلام فرهنگ، سلام علیکم. بسیار مفتخریم که در خدمت شما هستیم. اگر موافقید، بحث را از بنیادیترین پرسش آغاز کنیم: در تاریخ اسلام، مسجد صرفاً یک بنای عبادی نبوده؛ بلکه کانون سیاست، فرهنگ، اجتماع و حتی جبهه نظامی بوده است. این نقش جامع و محوری، چگونه مسجد را به یک نماد، یک سنگر و یک پرچم برای “مقاومت” تبدیل کرده است؟ لطفاً این پیوند تاریخی و مفهومی را از منظر خود تبیین بفرمایید.
حجتالاسلام فرهنگ:
بسمالله الرحمن الرحیم. سلام علیکم و رحمتالله. بنده هم متقابلاً این ایام پربرکت و هفته جهانی مساجد را به همه نمازگزاران، مجاورین مساجد و به ویژه خادمان و فعالان این خانههای الهی تبریک و تهنیت عرض میکنم. پرسش شما، در حقیقت، ریشه در یک درک عمیق از ماهیت “مسجد” در اسلام ناب محمدی (ص) دارد.
ببینید، “مسجد” واژهای است که از “سجده” میآید؛ یعنی نهایت خضوع و بندگی در برابر ذات احدیت. اما این بندگی، تنها در خلوت و انزوا معنا نمییابد، بلکه در اجتماع و در بستری که انسان اراده الهی را بر زندگی جمعی حاکم کند، تبلور مییابد. از همان لحظه ساخت مسجدالنبی توسط پیامبر اکرم (ص)، مسجد به محوریترین نقطه جامعه اسلامی تبدیل شد. اینجا محل نماز بود، اما در کنار آن، محل مشورت، محل رسیدگی به امور مسلمین، محل قضاوت، محل تربیت نفوس و حتی محل اعزام نیرو برای جهاد بود.
مقاومت چیست؟ مقاومت، به معنای عام کلمه، ایستادگی در برابر هر نیرویی است که بخواهد حق را پایمال کند، عدل را مخدوش سازد و انسان را از مسیر بندگی خارج سازد. این نیرو میتواند طاغوت داخلی باشد، یا استعمار بیرونی، یا حتی وسوسههای شیطانی نفس.
مسجد، به دلیل چهار ویژگی اصلی، به کانون مقاومت تبدیل میشود:
- مرکز اتصال به قدرت لایزال الهی: در مسجد، انسان به منبع قدرت بینهایت متصل میشود. این اتصال، به انسان جرأت، پایداری و روحیه “هیهات منا الذله” میبخشد. مقاومت واقعی، ابتدا در قلب و روح انسان شکل میگیرد و مسجد این روحیه را تقویت میکند.
- محل تبیین و بصیرتافزایی: مسجد، منبر و محراب دارد. اینها ابزارهایی برای آموزش، تبیین معارف الهی، شناساندن حق از باطل و بیدار کردن وجدانهای خفتهاند. مقاومت بدون بصیرت، ممکن است به انحراف کشیده شود و مسجد، عامل بصیرت است.
- کانون وحدت و همدلی: نماز جماعت و جمع شدن مردم از اقشار مختلف در یک مکان مقدس، خود به خود باعث ایجاد همدلی، همبستگی و تقویت روحیه “یدالله مع الجماعه” میشود. مقاومت، نیازمند انسجام و وحدت مردمی است و مسجد این انسجام را فراهم میکند.
- پایگاه سازماندهی و حرکتآفرینی: همانطور که در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دیدیم، مساجد تبدیل به پایگاههای اصلی سازماندهی نیروها، جمعآوری کمکها، اعزام رزمندگان و پشتیبانی از جبهه شدند. این نشان میدهد که مسجد، ظرفیت بینظیری برای تبدیل شدن از یک پایگاه معنوی به یک قرارگاه عملیاتی را داراست.
فرمایشات شما بسیار دقیق و روشنگرانه است. اجازه دهید به مثال معاصر بپردازیم. انقلاب اسلامی ایران، که خود یک نمونه بیبدیل از مقاومت مردمی در برابر استبداد و استکبار بود، از مساجد اوج گرفت. این پیوند “انقلاب-مسجد-مقاومت” را چگونه میتوان به نسل امروز منتقل کرد؟ آیا میتوان گفت که مساجد در دوران معاصر، کارکرد خود را در این زمینه حفظ کردهاند، یا با چالشهایی روبرو هستند؟
امام راحل، با تیزبینی خاص خود، قدرت نهفته در همین پایگاههای مردمی را شناختند و آن را به فعالترین شکل ممکن به کار گرفتند. برای انتقال این تجربه به نسل امروز، نیاز به “روایت هنرمندانه” و “فعالیتهای کاربردی” داریم.
حجتالاسلام فرهنگ:
بله، انقلاب اسلامی ما یک معجزه قرن بود و مسجد، بیشک، قلب تپنده این معجزه بود. نهضت امام خمینی (ره) از مساجد شروع شد. پیام ایشان در مساجد منتشر میشد، تظاهرات از مساجد شکل میگرفت، جوانان انقلابی در مساجد تربیت میشدند و مبارزات در مساجد هماهنگ میشد.
امام راحل، با تیزبینی خاص خود، قدرت نهفته در همین پایگاههای مردمی را شناختند و آن را به فعالترین شکل ممکن به کار گرفتند.
برای انتقال این تجربه به نسل امروز، نیاز به “روایت هنرمندانه” و “فعالیتهای کاربردی” داریم:
روایتگری صحیح: باید برای جوانان تبیین کنیم که مسجد پاتوق قدیمیها نیست، بلکه سنگر مبارزه و رشد است. خاطرات انقلاب، شهدا و نقش مسجد در آن دوران، باید با زبان و ابزارهای جذاب هنری (فیلم، انیمیشن، مستند، بازیهای رایانهای) به نسل نو ارائه شود.
نمونههای عینی امروز: نشان دهیم که چگونه همین مساجد، امروز در بحرانها (مثل سیل، زلزله، کرونا) به کانون کمکرسانی، همدلی و مقاومت اجتماعی تبدیل میشوند. فعالیتهای جهادی مساجد، در واقع ادامه همان روحیه مقاومت است.
یکی از مهمترین دغدغهها، عدم جذب کافی جوانان به مساجد است. بخشی از آن به دلیل تغییر سبک زندگی، و بخشی به دلیل عدم ارائه برنامههای جذاب و متناسب با نیازهای روز جوانان در برخی مساجد است.
اما در مورد چالشها، بله، مساجد ما هم در دوران کنونی با چالشهایی روبرو هستند که باید با درایت و هوشمندی به آنها پرداخت:
-کاهش حضور جوانان: یکی از مهمترین دغدغهها، عدم جذب کافی جوانان به مساجد است. بخشی از آن به دلیل تغییر سبک زندگی، و بخشی به دلیل عدم ارائه برنامههای جذاب و متناسب با نیازهای روز جوانان در برخی مساجد است.
-کلیشهای شدن برخی فعالیتها: گاهی برنامههای مساجد تکراری و سنتی میشوند و نتوانستهاند با پویایی جامعه همگام شوند.
-نفوذ شبهات فکری و فرهنگی: فضای مجازی و ماهواره، شبهات و هجمههای فکری زیادی را مطرح میکنند که مسجد باید قدرت پاسخگویی مؤثر به آنها را داشته باشد.
-عدم پیوستگی برنامهها: گاهی فعالیتها مقطعی است و از یک برنامه بلندمدت و استراتژیک برخوردار نیست.
با توجه به این چالشها، و اینکه امروز “مقاومت” تنها محدود به جبهه نظامی نیست و ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده، به نظر حضرتعالی “مسجد طراز اسلامی” برای مواجهه با این ابعاد جدید مقاومت باید چه ویژگیها و برنامههایی داشته باشد؟ چگونه میتوان مساجد را به “قلب تپنده مقاومت فرهنگی” تبدیل کرد؟
حجتالاسلام فرهنگ:
سوال بسیار کلیدی است. “مسجد طراز اسلامی” مسجدی است که همه کارکردهای مسجدالنبی را متناسب با نیازهای روز جامعه احیا کند.
برای تبدیل مسجد به “قلب تپنده مقاومت فرهنگی”، باید به چند محور اصلی توجه کنیم:
- مسجد، مرکز تربیت و تهذیب نفس: مقاومت فرهنگی، از “خودسازی” آغاز میشود. مسجد باید جایی باشد که جوانان معارف دینی را عمیقاً یاد بگیرند، اخلاق حسنه را تمرین کنند و با قرآن و اهلبیت (ع) انس بگیرند. برگزاری کلاسهای تفسیر، نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و تربیت مربی، از اهم برنامههاست.
- مسجد، کانون تولید محتوای انقلابی و متناسب با زمان: ما باید در مساجد، به تولید فکر و محتوا بپردازیم. نه تنها محتوای عبادی، بلکه محتوای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی هنری که به تقویت روحیه مقاومت کمک کند. از شعر و سرود انقلابی گرفته تا تولید پادکست، کلیپهای کوتاه و حتی بازیهای فکری با محوریت فرهنگ مقاومت. این محتوا باید با زبان جوان امروز تولید شود.
- مسجد، پایگاه گفتوگو و بصیرتافزایی: مساجد باید محلی برای گفتوگوهای آزاد و صریح درباره مسائل روز جامعه باشند. برگزاری کرسیهای آزاداندیشی، دعوت از اساتید و کارشناسان برای روشنگری در مورد شبهات و توطئههای دشمنان، ضروری است. جوانان باید احساس کنند که مسجد جای امنی برای طرح سؤالات و دغدغههایشان است.
- مسجد، کانون خدمترسانی و حل مشکلات مردم: وقتی مردم احساس کنند مسجد و خادمان آن در کنارشان هستند و دغدغه مشکلاتشان را دارند (چه مسائل اقتصادی، چه فرهنگی و اجتماعی)، تعلق خاطرشان به مسجد بیشتر میشود. این خود نوعی “مقاومت اجتماعی” است که با تقویت سرمایه اجتماعی، جامعه را در برابر آسیبها مقاوم میکند. صندوقهای قرضالحسنه، گروههای جهادی، مشاورههای خانواده و تحصیلی، همه اینها میتواند بخشی از این کارکرد باشد.
- مدیریت هوشمندانه و پویا: امام جماعت، هیئت امنا و بسیج مسجد باید با نگاهی آیندهنگر و پویا، برنامهریزی کنند. استفاده از ظرفیتهای فضای مجازی برای تبلیغ و تبیین، برگزاری رویدادهای فرهنگی جذاب، و جذب نیروهای جوان و متخصص برای اداره امور مسجد، از نکات حیاتی است.
“مسجد طراز اسلامی” مسجدی است که همه کارکردهای مسجدالنبی را متناسب با نیازهای روز جامعه احیا کند.
بسیار جامع و کاربردی. حضرتعالی به نقش امام جماعت و هیئت امنا اشاره کردید. به نظر شما، مهم ترین وظیفه و دغدغه امام جماعت در عصر حاضر چیست تا بتواند مسجد را در راستای “مقاومت” و “پیشرفت” جامعه پیش ببرد؟ و چه توصیهای برای جوانان، به عنوان آیندهسازان این سرزمین، در رابطه با نقشآفرینی در مساجد دارید؟
حجتالاسلام فرهنگ:
مهمترین وظیفه امام جماعت در عصر حاضر، بعد از اقامه نماز، “تربیت و هدایت” است. امام جماعت باید نه تنها یک عالم دینی، بلکه یک مربی و یک مدیر فرهنگی باشد. او باید دغدغه تک تک نمازگزاران، به ویژه جوانان، را داشته باشد.
مهم ترین دغدغههای امام جماعت باید اینها باشد:
شناخت دقیق و عمیق از نیازها و شبهات روز جامعه و جوانان.
توانایی پاسخگویی به این نیازها و شبهات با زبان روز و متناسب با فرهنگ مخاطب.
جذب و کادرسازی از میان جوانان و سپردن مسئولیت به آنها.
ایجاد شبکه ارتباطی قوی با نهادهای فرهنگی، آموزشی و اجرایی محله و شهر.
همت بر آبادانی معنوی و مادی مسجد.
مهمترین وظیفه امام جماعت در عصر حاضر، بعد از اقامه نماز، “تربیت و هدایت” است. امام جماعت باید نه تنها یک عالم دینی، بلکه یک مربی و یک مدیر فرهنگی باشد. او باید دغدغه تک تک نمازگزاران، به ویژه جوانان، را داشته باشد
و اما توصیهای برای جوانان عزیز، که سرمایههای اصلی این کشور و آیندهسازان این سرزمین هستند: مسجد خانه شماست. آن را از خودتان بدانید. به جای اینکه منتظر بمانید تا برای شما برنامه ریخته شود، خودتان در برنامهریزی و اجرای برنامههای مسجد مشارکت فعال داشته باشید. خلاقیت و پویایی شما میتواند مسجد را متحول کند. از ائمه جماعات خود سوال کنید، مطالبهگر باشید. از ظرفیتهای هنری، علمی و فنی خود برای آبادانی مسجد و ترویج معارف آن استفاده کنید. مسجد را به پاتوق مباحث علمی، فرهنگی و اجتماعی خود تبدیل کنید. با حضور فعال در مسجد، هم خودتان رشد کنید و هم جامعه را به سمت ارزشهای الهی سوق دهید.
همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند: “مسجد باید سنگر باشد.” این سنگر، با حضور پرشور و بصیرانه شما جوانان است که مستحکم و پایدار خواهد ماند و در برابر توطئههای دشمنان، سرافراز ایستادگی خواهد کرد. انشاءالله.
جناب حجتالاسلام فرهنگ، از اعماق وجود از شما سپاسگزاریم برای این گفتوگوی پربار، روشنگرانه و بسیار کاربردی. بیانات حضرتعالی، افقهای جدیدی را در فهم نقش مسجد در عرصه مقاومت و پیشرفت گشود. امیدواریم رهنمودهای شما، چراغ راهی برای فعالان مساجد و جوانان عزیز باشد.
حجتالاسلام فرهنگ:
ممنون از شما و خبرگزاری شبستان که این فرصت را فراهم کردید. توفیقات روزافزون برای شما آرزومندم.
نظر شما