خبرگزاری شبستان ، گروه دین و اندیشه- نازلی مروت: هر روز یک ساعت بعد از طلوع آفتاب، مدت خدمت کشیک قبلی تمام و نوبت کشیک بعدی فرا میرسد. خدمه در هر دو کشیک در محل رواق گنبد حاتمخانی و رواق دارالسعاده حاضر شده و در دو صف به ترتیب خدّام، فرّاشان و دربانان با حالت خضوع، خشوع و احترام مقابل یکدیگر میایستند. در این موقع سرکشیک یا معاون کشیکی که خدمتش به پایان رسیده، در اول صف و نزدیک روضه منوره میایستد و با صدای رسا خطبهای در ستایش پروردگار و منقبت ائمه(ع) میخواند. بعد از خواندن خطبه، تمام خدمه از اینکه توفیق این خدمتگزاری نصیب آنان شده، سجدۀ شکر را به جای میآورند. سپس خدمهای که خدمتشان به پایان رسیده با خدمهای که خدمتشان شروع شده دست داده و جلسه پایان مییابد.
مراسم تحویل تاریخچه آیین جاروکشی در حرم مطهر رضوی
پیشینۀ سنت جارو و نظافت در بارگاه حضرت رضا(علیهالسلام) به روز بعد از شهادت ایشان برمیگردد. بارگاه ایشان محل رفتوآمد زائران شد و اولین خادم این بقعۀ مبارکه، خانمی از محلۀ نوغان مشهد بود که هر روز بقعۀ رضوی را برای استفاده زائران ایشان نظافت میکرد و در اختیار آنان قرار میداد.
تاریخچه جاروکشی و بسیاری از آیینهای حرم مطهر، بر اساس اسناد و مستندات، در شکل دستهبندیشده و سنتی آن، به دوره صفویه بازمیگردد. جاروکشی در عهد صفوی خدمتی مستقل محسوب میشد. قدیمیترین سندی که به شغل جاروکشی اشاره دارد، حکم خدمت و پرداخت حقوق دو جاروکش آستانه در سال ۱۰۱۱ق به مقدار یک تومان و ۶۵۰۰ دینار نقد و ۲۳ خروار غله است. همچنین در اسناد سال ۱۰۳۷ق، تعداد جاروکشان ۱۲ تن آمده است.
به خدمت جاروکشی تا سال ۱۱۳۰ق، مکررا در اسناد اشاره شده است. بعد از این تاریخ، باوجود کاربرد واژۀ «جاروکش» در اسناد، از آن بهعنوان شغلی مستقل یاد نشده و جاروکشی بخشی از وظایف دربانان، فراشان و خادمان به شمار رفته است.
یکی از مصارف موقوفات در بعضی وقفنامهها، تأمین هزینۀ جاروکشی در حرم امامرضا(علیهالسلام) بوده است. از جمله مرتضی قلیبیگ به سال ۱۰۸۲ق و میرعلی محمد به سال ۱۱۸۱ق موقوفاتی را به این امر اختصاص دادند. عبدالکریم ناظر نیز به سال ۱۳۰۶ق، عواید یک باب دکان وقفی خود را به یک خادم از هر پنج کشیک اختصاص داد تا همواره در حرم مشغول جاروکشی باشد. عنوان «جاروبکش آستانه» را گاه بعضی از اشخاص برای ابراز ارادت و خضوع خود به امام رضا (علیهالسلام) برمیگزیدند؛ همچنان که در بعضی از کتیبهها عبارت «به سعی و اهتمام جاروبکش آستانه» آمده است. شرکت در مراسم جاروکشی یکی از افتخارات بسیاری از بزرگان و علمای دینی و حتی شاهان صفوی بوده است.
*آیین جاروکشی
در این آیین به تمیز کردن اماکن متبرکه رضوی بهوسیلۀ جارو پرداخته میشود. برگزاری آیین جاروکشی روضۀ منوره و رواقها بر عهدۀ خادمان و فراشان و جاروکشی صحنها بر عهدۀ دربانان است که در شبانهروز، سه نوبت (صبح، عصر و شب) انجام میشود. جاروکشی روضۀ منوره و رواقها هر روز صبح پساز برگزاری مراسم تحویل کشیک برگزار میشود. بدینترتیب که جاروهای دستهکوتاه را در سینی بزرگی میگذارند و پساز پایان مراسم، خادمان و فرّاشان، جاروکشی را با مدّاحی آغاز میکنند.
*نحوه برگزاری مراسم جاروکشی
برگزاری مراسم جاروکشی اینگونه است که دربانان با لباس خدمت و جاروهای دستهبلند سبزرنگ، با اعلام سرکشیک وارد صحن انقلاب اسلامی میشوند. خدّام بهصورت خطی در جهت غرب به شرق، بهترتیب قد با ظاهری آراسته به صف میشوند و مقابل آسایشگاه دربانان، واقع در صحن انقلاب اسلامی، روبهقبله و مضجع شریف امامرضا(علیهالسلام) میایستند. یکی از آنان بهعنوان چاوشخوان، در مدح امامرضا(علیهالسلام) و ائمۀ معصومین(علیهمالسلام) اشعاری میخواند. سپس، درحالیکه یک نفر پشت سر آنها مدّاحی میکند، بهترتیب، صحنهای انقلاب اسلامی، آزادی و جمهوری اسلامی را جارو میکنند. دربانان هنگام ورود و خروج از هر صحن و همچنین مقابل پنجره فولاد صحن انقلاب اسلامی و آزادی به امامرضا(علیهالسلام) سلام و ادای احترام میکنند. ایشان پس از جاروکشی همه صحنها، مقابل پنجره فولاد یکی از دو صحن آزادی یا انقلاب اسلامی روبهقبله میایستند و با دعای دستهجمعی مراسم جاروکشی را به پایان میرسد.
مسیر حرکت در آیین جاروکشی
خدّام پیشکسوت و سادات، پیشاپیش دیگران با آداب و زمزمۀ اشعاری حرکت میکنند. این آئین در نوبت صبح از صحن انقلاب شروع شده و به سمت پایین پای حضرت در مسیر بست حر عاملی، صحن آزادی و باب السلام جارو میشود. در ورودی هر یک از صحنها توقف و عرض ادب و مدّاحی انجام میشود و یک نفر غبار جمع شده جلوی جارو را جمعآوری میکند. در پایان مراسم دوباره خدّام در صحن انقلاب اسلامی جمع میشوند و با مدح پایانی، خدّام و جمعیت زائر مستفیض میشوند. جاروها نیز یکبهیک در دست خدّام جابهجا و تبرک میشود و بعد از جمعآوری در مخزن مخصوص قرار داده میشوند.
در نوبت عصر، آداب مراسم جارو مانند نوبت صبح است. مراسم از صحن انقلاب اسلامی شروع میشود و در مسیر صحن جمهوری اسلامی ادامه پیدا میکند.
نظر شما