خبرگزاری شبستان-هرمزگان، دکترخالد رحمانی مدرس دانشگاه؛ امام خمینی(ره) بارها در سخنان خود به اهمیت جایگاه امام جمعه اشاره کردهاند و آن را نه تنها یک خطیب، بلکه یک فرمانده جبهه فرهنگی و اجتماعی میدانستند که باید با بصیرت، اخلاص و دانش، مردم را در مسیر انقلاب و اسلام هدایت کند. از سوی دیگر، مقام معظم رهبری نیز این جایگاه را بهعنوان یک سنگر مهم فرهنگی و سیاسی مورد تأکید قرار دادهاند و در بیانات خود، امام جمعه را به عنوان زبان گویای مردم، مطالبهگر عدالت و جهادگر تبیین خواندهاند. ایشان همچنین نقش امام جمعه در مقابله با جنگ نرم و تهاجم فرهنگی را بسیار حیاتی دانستهاند.
با توجه به اهمیت روزافزون نقش امام جمعه در عرصههای مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، ضرورت دارد الگوی امام جمعه تراز انقلاب اسلامی از منظر امام خمینی و رهبر معظم انقلاب، به صورت دقیق و جامع بررسی و تبیین شود. چنین الگویی میتواند ملاکهای روشنی را برای انتخاب، آموزش و ارزیابی امامان جمعه ارائه دهد و در نهایت موجبات ارتقاء کیفیت نماز جمعه و اثرگذاری بیشتر آن در جامعه اسلامی را فراهم آورد.
در این مقاله، ضمن بررسی دیدگاههای امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری درباره نقش و جایگاه امام جمعه، مؤلفههای کلیدی این الگو و چالشهای تحقق آن شناسایی و راهکارهای عملی برای غلبه بر این موانع پیشنهاد میشود. روش تحقیق این پژوهش، تحلیل کیفی بیانات و متون مرتبط با موضوع است که با هدف ارائه، برای ارتقاء جایگاه امام جمعه در جمهوری اسلامی انجام شده است.
مبانی نظری و مفهومی
برای فهم دقیق جایگاه امام جمعه در نظام جمهوری اسلامی، ابتدا باید مبانی نظری و مفهومی این جایگاه روشن شود. امام جمعه در ساختار سیاسی-اجتماعی ایران، نماینده ولی فقیه است و به همین دلیل از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان «سرباز ولایت» و «پیشقراول جبهه فرهنگی» معرفی شده است. این مسئولیت معنایی فراتر از اقامه نماز جمعه دارد و امام جمعه باید به عنوان یک محور هدایت دینی، فرهنگی و سیاسی ایفای نقش کند.
مفهوم امام جمعه
امام جمعه به کسی گفته میشود که وظیفه اقامه نماز جمعه و ایراد خطبههای آن را دارد و نماینده رهبر انقلاب در آن حوزه است. این جایگاه علاوه بر جنبه عبادی و دینی، از منظر اجتماعی و سیاسی نیز بسیار کلیدی است. به بیان دیگر، امام جمعه باید در خط مقدم «جهاد تبیین» و هدایت افکار عمومی قرار گیرد.
مبانی نظری جایگاه امام جمعه در انقلاب اسلامی
نظریه ولایت فقیه، مبنای اصلی انتصاب امامان جمعه است. ولایت فقیه، که پایه و اساس نظام جمهوری اسلامی است، به فقیه جامعالشرایط اختیارات گستردهای در اداره امور جامعه داده است. امام جمعه به عنوان نماینده ولی فقیه در سطح محلی، باید این ولایت را در جامعه به شکل عملی تجلی بخشد.
امام خمینی (ره) تأکید میکردند که امام جمعه باید «عقیده و سیاست اسلام را تبلیغ کند» و «مردم را از خطرات و توطئههای دشمن آگاه سازد». این تأکیدات نشاندهنده نقش سیاسی امام جمعه و اهمیت بصیرت سیاسی در این جایگاه است.
از سوی دیگر، مقام معظم رهبری همواره بر لزوم «ارتباط نزدیک امام جمعه با مردم» تأکید داشتهاند و فرمودهاند: «امام جمعه باید زبان گویای مردم باشد و دردمند دردهای آنان». این نکته نشان میدهد که امام جمعه باید هم نماینده رهبری باشد و هم نماینده واقعی مردم در برابر مسئولان.
جایگاه فرهنگی و سیاسی امام جمعه
امام جمعه علاوه بر وظیفه اقامه نماز، باید نقش یک رهبر فرهنگی را ایفا کند که با استفاده از خطبهها، جلسات و دیدارهای مردمی، فرهنگ اسلامی و ارزشهای انقلاب را ترویج داده و در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان مقاومت کند. همچنین در عرصه سیاسی، امام جمعه باید مطالبهگر و پاسخگوی مسائل جامعه باشد و از حقوق مردم دفاع کند.
اهمیت جهاد تبیین
در بیانات رهبر انقلاب، جهاد تبیین به عنوان یکی از وظایف محوری امام جمعه بیان شده است. در شرایطی که جنگ نرم و حملات رسانهای دشمنان انقلاب افزایش یافته است، امام جمعه باید با آگاهی و تسلط بر مسائل، «حقایق» را به روشنی برای مردم تشریح کند تا از ایجاد شبهه و ناامیدی جلوگیری شود.
دیدگاههای امام خمینی (ره) درباره الگوی امام جمعه تراز انقلاب اسلامی
حضرت امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، با بینشی عمیق و جامع به جایگاه امام جمعه نگاه میکردند و آن را یکی از ستونهای مهم نظام اسلامی میدانستند. در اندیشه امام، امام جمعه نه فقط یک نمازگزار یا خطیب بلکه «رکن رکین هدایت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی» است که باید با اخلاص، بصیرت و دانش، امت اسلامی را رهبری کند.
امام جمعه؛ رسانه اسلامی و محور وحدت
امام خمینی (ره) نماز جمعه را «یک رسانه اسلامی» توصیف کردهاند و معتقد بودند که امام جمعه باید مسائل دینی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی را با زبان ساده و گویا برای مردم تبیین کند. ایشان در سخنرانیها و پیامهای خود بارها تأکید داشتند که نماز جمعه باید به محل «برخورد حق و باطل» تبدیل شود و امام جمعه باید مرجع اخلاق و سیاست باشد.
از دیدگاه امام خمینی (ره)، امام جمعه باید دارای ویژگیهایی باشد که هم از نظر معنوی و اخلاقی در تراز انقلاب قرار داشته باشد و هم از نظر علمی و سیاسی، توان تحلیل شرایط زمان را داشته باشد. امام خمینی در بیانیهای مهم فرمودهاند:
«امام جمعه باید مردمی باشد و مردم به او اعتماد کنند. او باید سیاست اسلام را تبلیغ کند و مردم را از خطرات دشمن آگاه سازد.»
نقش امام جمعه در تقویت نظام اسلامی
امام خمینی (ره) باور داشتند که امام جمعه علاوه بر اجرای وظایف عبادی، باید نقش «مدافع انقلاب» را ایفا کند. ایشان معتقد بودند که امام جمعه باید در مقابل تفرقهها، انحرافات فکری و سیاسی ایستادگی کند و اتحاد امت اسلامی را حفظ نماید. در این راستا، امام جمعهها به عنوان «بازوان رهبری» شناخته میشدند.
تاکید بر اخلاص و تقوا
یکی دیگر از نکات کلیدی در نگاه امام خمینی، اهمیت تقوا و اخلاص در امام جمعه بود. ایشان معتقد بودند که تنها کسی میتواند نقش امام جمعه را به خوبی ایفا کند که از همه چیز جز خدا دل کنده باشد و برای خدا کار کند. این اخلاص، اعتماد مردم را جلب میکند و موجب نفوذ کلام امام جمعه در دلها میشود.
اهمیت آگاهی و دانش
امام خمینی همچنین بارها تأکید داشتند که امام جمعه باید دارای آگاهی سیاسی و دانش کافی باشد تا بتواند مسائل زمان را تحلیل کرده و مردم را از فتنهها و نیرنگهای دشمنان آگاه سازد. ایشان فرمودند:
«امام جمعه باید اهل مطالعه و تحقیق باشد و از وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه آگاه باشد.»
خلاصه ویژگیهای الگوی امام جمعه در نگاه امام خمینی (ره):
مردمی و متواضع
دارای تقوا و اخلاص
آگاه به مسائل روز و سیاسی
توانمند در بیان و تبیین
مدافع انقلاب و ولایت فقیه
وحدتگرا و مطالبهگر
دیدگاههای مقام معظم رهبری درباره الگوی امام جمعه تراز انقلاب اسلامی
مقام معظم رهبری، حضرت آیتالله خامنهای (مدظلهالعالی)، با نگاه ژرف و راهبردی به نقش امام جمعه در نظام جمهوری اسلامی، این جایگاه را یکی از سنگرهای حیاتی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشور میدانند. ایشان امام جمعه را «زبان گویای مردم» و «پیشانیبند انقلاب» معرفی کردهاند که باید با بصیرت، قاطعیت و صداقت، هدایت افکار عمومی را بر عهده گیرد.
امام جمعه؛ سنگربان جهاد تبیین
رهبر معظم انقلاب همواره بر اهمیت «جهاد تبیین» تأکید دارند و آن را وظیفهای اساسی برای امامان جمعه میدانند. ایشان فرمودهاند:
«امام جمعه باید بتواند با بیان صریح و قوی، افکار عمومی را نسبت به حقایق روشن کند و در مقابل جنگ نرم دشمن ایستادگی نماید.»
در این نگاه، امام جمعه باید بهعنوان یک مربی فرهنگی و سیاسی، با استفاده از خطبهها و سخنرانیها، مردم را در مقابل هجمههای فکری و رسانهای دشمنان انقلاب حفظ کند و آنان را نسبت به تحولات داخلی و بینالمللی آگاه سازد.
مردمی بودن و حضور میدانی
یکی از تأکیدات اصلی رهبر انقلاب، ضرورت «مردمی بودن» امام جمعه است. ایشان بارها اشاره کردهاند که امام جمعه باید با مردم نزدیک باشد، دردهای آنان را بشناسد و زبانگوی مطالبات واقعی مردم در مقابل مسئولان باشد. حضور میدانی امام جمعه و ارتباط صمیمی با اقشار مختلف جامعه، به ویژه جوانان، یکی از شاخصهای کلیدی در الگوی تراز امام جمعه است.
استقلال و بیطرفی در مسائل سیاسی
رهبر معظم انقلاب تأکید میکنند که امام جمعه باید در عین حمایت از نظام، «استقلال» خود را حفظ کند و در مسائل سیاسی دچار جناحبندیهای حزبی و سیاسی نشود. ایشان امام جمعه را باید به عنوان شخصیتی معرفی کنند که فراتر از گروهها و جریانها به مصالح نظام و مردم میاندیشد.
سادهزیستی و اخلاقمداری
رهبر انقلاب بارها از امامان جمعه خواستهاند که با سادهزیستی و پرهیز از تجملات، الگوی رفتاری مناسبی برای مردم باشند. ایشان معتقدند که این ویژگی باعث افزایش اعتماد مردم به امام جمعه و تقویت جایگاه ایشان در جامعه میشود.
مطالبهگری و پیگیری امور مردم
امام جمعه نباید فقط خطیب نماز جمعه باشد، بلکه باید فعال و پیگیر مشکلات مردم و مسائل محلی باشد و در برابر مسئولان، مطالبهگر حقوق مردم باشد. رهبر انقلاب فرمودهاند:
«امام جمعه باید در کنار منبر، در میدان عمل هم حضور داشته باشد و دردهای مردم را به گوش مسئولان برساند.»
خلاصه ویژگیهای الگوی امام جمعه در نگاه رهبر معظم انقلاب:
بصیرت سیاسی و فرهنگی
جهاد تبیین در برابر جنگ نرم
مردمی بودن و ارتباط نزدیک با اقشار مختلف
استقلال و بیطرفی
سادهزیستی و الگوی اخلاقی
مطالبهگری و پیگیری امور مردم
حضور فعال میدانی و رسانهای
تحلیل تطبیقی دیدگاههای امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب درباره امام جمعه تراز انقلاب اسلامی
بررسی تطبیقی بیانات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری نشان میدهد که هر دو رهبر انقلاب اسلامی با وجود تفاوتهای زمانی و شرایط متفاوت اجتماعی و سیاسی، دیدگاههایی کاملاً همراستا و مکمل نسبت به جایگاه امام جمعه ارائه کردهاند. در این بخش، به مهمترین نقاط اشتراک و تفاوت این دیدگاهها میپردازیم:
۱. امام جمعه بهعنوان سنگر انقلاب
امام خمینی (ره): امام جمعه را سنگر دفاع از اسلام و انقلاب میدانند؛ خط مقدم در برابر انحراف و تفرقه.
مقام معظم رهبری: امام جمعه را «افسر جبهه فرهنگی» و «پیشانیبند جهاد تبیین» در خط مقدم جنگ نرم معرفی میکنند.
۲. مردمی بودن و اعتماد عمومی
امام خمینی (ره): تأکید بر آنکه امام جمعه باید «مردمی، متواضع و در دسترس» باشد؛ اعتماد مردم سرمایه اوست.
مقام معظم رهبری: بر لزوم ارتباط نزدیک با اقشار مختلف مردم، حضور میدانی، زبانگو بودن مطالبات مردم و حتی دیدار با خانواده شهدا و محرومان تأکید دارند.
۳. بصیرت و تحلیل سیاسی
امام خمینی (ره): بر آگاهی سیاسی امام جمعه تأکید داشتهاند؛ امام جمعه باید زمانهشناس و تحلیلگر باشد.
مقام معظم رهبری: امام جمعه را یکی از مهمترین عناصر «جهاد تبیین» معرفی کردهاند که باید توان فهم، تشخیص و تحلیل درست از تحولات سیاسی و فرهنگی را داشته باشد.
۴. اخلاص و تقوا
امام خمینی (ره): بارها تأکید بر اینکه امام جمعه باید اهل اخلاص، پرهیزکار و زاهد باشد.
مقام معظم رهبری: بر «سادهزیستی»، «اخلاقمداری» و «پرهیز از اشرافیگری» تأکید دارند؛ این ویژگیها را موجب نفوذ معنوی امام جمعه در مردم میدانند.
۵. نقش در مقابله با فساد و مطالبهگری
امام خمینی (ره): امام جمعه را مسئول هدایت مردم در برابر ظلم، فساد و انحراف میدانند.
مقام معظم رهبری: امام جمعه باید مطالبهگر عدالت، پیگیر حقوق مردم و ناظر بر عملکرد مسئولان باشد.
در مجموع، الگوی امام جمعه تراز در نگاه امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب، یک انسان مومن، شجاع، بصیر، مردمی، متواضع و مجاهد است که با اخلاص و آگاهی کامل، وظیفه خود را در خط مقدم هدایت جامعه اسلامی انجام میدهد. این الگو ترکیبی از دینباوری عمیق، سیاستورزی حکیمانه و حضور فعال اجتماعی است که امام جمعه را به نماینده کامل گفتمان انقلاب اسلامی تبدیل میکند.
چالشها و موانع تحقق الگوی امام جمعه تراز انقلاب اسلامی
اگرچه در اندیشه امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، الگوی امام جمعه تراز، شخصیتی والامقام، مردمی، بصیر و فرهنگی ترسیم شده است، اما در مسیر تحقق این الگو در عرصهی واقعی، موانع و چالشهایی نیز وجود دارد که بررسی و شناخت آنها برای ارائه راهکار و حرکت به سوی بهبود ضروری است.
۱. کاهش اعتماد عمومی به برخی نهادهای دینی
در برخی موارد، به دلیل عملکرد ضعیف یا ارتباط کمرنگ برخی امامان جمعه با مردم، اعتماد اجتماعی نسبت به جایگاه نماز جمعه و امام جمعه کاهش یافته است. گاهی مردم احساس میکنند خطبههای نماز جمعه تکراری، سیاسیزده یا غیرواقعبینانه است و مسائل عینی زندگی آنان را منعکس نمیکند. و متاسفانه کاهش مشارکت مردمی در نماز جمعه، بهویژه در نسل جوان در پی دارد.
۲. فقدان آموزشهای کاربردی و تخصصی برای امامان جمعه
در برخی موارد، افرادی بدون گذراندن دورههای کافی در زمینه مهارتهای ارتباطی، مدیریت فرهنگی، شناخت رسانه و جامعهشناسی، به عنوان امام جمعه منصوب میشوند. این مسئله باعث میشود نتوانند نقشهای چندوجهی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و تبلیغی خود را بهخوبی ایفا کنند که باعث عدم توان پاسخگویی به شبهات روز، ضعف در جهاد تبیین، دوری از زبان نسل جدید می گردد.
۳. محدود شدن امام جمعه به خطبه و اقامه نماز
گاهی اوقات امام جمعه فقط در قالب «خطیب نماز جمعه» باقی میماند و در میدان اجتماع و تعامل با نهادها و مردم غیرفعال است. در حالی که انتظار آن است که امام جمعه، یک «رهبر میدانی» باشد و در کنار مردم و در متن مسائل روز زندگی کند. که می تواند نفوذ اجتماعی و جایگاه رهبری محلی امام جمعه را کاهش دهد.
۴. تعارضهای جناحی و سیاسیکاری در خطبهها
در برخی موارد، امام جمعهها بهجای هدایت کل جامعه، موضعگیریهای جناحی و حزبی پیدا میکنند. این موضوع موجب تفرقه و کاهش اقتدار فراگیر آنان میشود. که پیامدآن تبدیل نماز جمعه به پایگاه سیاسی خاص بهجای سنگر وحدت امت اسلامی می گردد.
۵. ضعف در حضور رسانهای و فضای مجازی
با وجود رشد رسانهها، فضای مجازی، و نفوذ شبکههای اجتماعی در زندگی مردم، برخی امامان جمعه حضور مؤثر در این فضاها ندارند یا پیام خود را بهشکل مناسب منتشر نمیکنند که خود باعث ناتوانی در پاسخ به شبهات جوانان، غفلت از میدان تأثیرگذاری دشمن در فضای مجازی می شود.
۶. نبود سامانه بازخورد و نظارت مردمی
اکثر امامان جمعه، سازوکاری برای دریافت بازخورد از مردم ندارند. فقدان ارتباط دوسویه و انتقادپذیری، سبب میشود مشکلات در روش یا محتوای خطبهها اصلاح نشود. که فاصلهگیری بیشتر مردم، بهویژه نسل جوان، از این نهاد دینی-اجتماعی در پی دارد.
راهکارهای تقویت جایگاه امام جمعه و تحقق الگوی تراز انقلاب اسلامی
با توجه به چالشهای مطرحشده در مسیر تحقق امام جمعه تراز، لازم است مجموعهای از راهکارهای علمی، فرهنگی، ساختاری و تربیتی مورد توجه قرار گیرد تا امام جمعه بتواند نقش حقیقی و تمدنی خود را در جامعه اسلامی ایفا کند. راهکارهایی که به نظر می رسد:
۱. ارتقاء علمی و مهارتی امامان جمعه
طراحی دورههای آموزش تخصصی برای امامان جمعه در حوزههایی چون جامعهشناسی، ارتباطات، رسانه، تحلیل سیاسی، فضای مجازی و مدیریت فرهنگی با هدف افزایش توان تحلیل، پاسخگویی به شبهات، ارتباطگیری مؤثر با نسل جوان و بهروز بودن در موضوعات روز جامعه.
۲. ایجاد ارتباط مستمر با اقشار مختلف مردم
برگزاری نشستهای دوره ای با جوانان، بانوان، معلمان، دانشجویان، نخبگان و اقشار آسیبدیده برای شنیدن مستقیم مشکلات و دغدغههای آنان با مردمیشدن واقعی امام جمعه و بازیابی اعتماد اجتماعی.
۳. تولید محتوای رسانهای هدفمند و جذاب
راهاندازی تیمهای رسانهای در دفاتر امامان جمعه برای تولید محتوای کوتاه، گرافیکی، ویدئویی و حضور مؤثر در شبکههای اجتماعی با هدف انتقال پیام خطبهها و مواضع انقلابی امام جمعه به صورت گسترده و جذاب به مخاطبان مختلف، خصوصاً نسل جوان.
۴. اصلاح ساختار مدیریتی نهاد نماز جمعه
تغییر رویکرد از «ساختار متمرکز و دولتی» به «ساختار مردمی، مشارکتی و شبکهای» در اداره نماز جمعه و دفاتر امام جمعه.
که افزایش کارآمدی و اعتماد مردمی، پرهیز از دیوانسالاری و تبدیل نماز جمعه به یک نهاد فراگیر و انعطافپذیردر پی خواهد داشت.
۵. تبیین اولویتهای محلی در خطبهها
بهرهگیری از نظرسنجی و مشورت با نخبگان محلی برای تعیین موضوعات خطبهها متناسب با مسائل و نیازهای جامعه هدف با هدف پیوند بیشتر خطبههای نماز جمعه با واقعیتهای زیستی و اقتصادی مردم.
۶. تشکیل شبکه امامان جمعه جهادی و فعال
شناسایی و حمایت از امامان جمعهای که الگوی موفق در ارتباط مردمی، جهاد تبیین، مطالبهگری، مبارزه با فساد و خدمات اجتماعی دارند با هدف الگوسازی، ایجاد انگیزه و انتقال تجربیات موفق به سایر شهرها.
۷. نظارت و بازخوردپذیری هوشمندانه
راهاندازی سامانه دریافت بازخورد از مردم (حضوری یا دیجیتال) در مورد خطبهها، عملکرد امام جمعه و مسائل مطرحشده. که باعث تقویت شفافیت، افزایش کارآمدی و اصلاح مستمر رویکردها و محتوای نماز جمعه می شود.
و باید گفت:
تحقق امام جمعه تراز انقلاب اسلامی یک فرایند مستمر و چندبُعدی است که نیازمند تعامل بیننهادهای انقلابی، حوزههای علمیه، نهاد نماز جمعه و خود مردم است. هر اندازه امام جمعهها بهروزتر، مردمیتر، انقلابیتر و اخلاقیتر باشند، نظام اسلامی در دستیابی به تمدن نوین اسلامی گامی بلندتر برداشته است.
نتیجهگیری
الگوی امام جمعه تراز انقلاب اسلامی، برآیند اندیشههای راهبردی دو رهبر بزرگ انقلاب اسلامی ایران، یعنی امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) است؛ الگویی که نهتنها جایگاه خطیب نماز جمعه، بلکه نقش یک رهبر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی را برای امام جمعه ترسیم میکند.
امام جمعه تراز کسی است که در کنار علم و تقوا، دارای بصیرت انقلابی، حضور مردمی، قدرت تحلیل، توان رسانهای، شجاعت در مطالبهگری و تعهد در خدمت به مردم باشد. امام جمعه در این نگاه، «امام» بهمعنای واقعی کلمه است؛ پیشرو، هدایتگر و الگوی زیست مؤمنانه در جامعه.
بررسی تطبیقی دیدگاههای امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب نشان میدهد که انتظار مشترک آنان از امام جمعه، ایفای نقش راهبری در خط مقدم فرهنگ و جهاد تبیین است؛ نقشی که باید با صداقت، تواضع، سادهزیستی، و خدمتگزاری عمیق به مردم همراه باشد.
تحقق این الگو، در گرو اصلاح ساختارهای جاری، ارتقاء مهارتها، حضور میدانی، ارتباطات مردمی، و مبارزه جدی با نگاههای صوری و شعاری به نهاد نماز جمعه است. همچنین آموزش و بازآموزی امامان جمعه، بازتعریف کارویژهها، فعالسازی ظرفیتهای رسانهای، و بهرهگیری از تجربههای موفق، از جمله پیشنیازهای کلان برای شکلگیری امام جمعه تراز است.
در نهایت، بازگشت به رسالت اصیل نماز جمعه یعنی "مرکز هدایتگری جامعه اسلامی"، مأموریت راهبردی امام جمعه در گام دوم انقلاب اسلامی است؛ مأموریتی که در صورت تحقق، میتواند نقشآفرینی عمیقی در تحقق تمدن نوین اسلامی داشته باشد.
منابع
قرآن کریم
صحیفه امام خمینی (ره)
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، جلدهای ۵، ۸، ۱۳، ۱۸
بیانات امام درباره نماز جمعه، نقش امام جمعه، حکومت اسلامی و مردمسالاری دینی
مجموعه بیانات مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی)
دیدار با ائمه جمعه سراسر کشور (سالهای ۱۳۸۰، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۴۰۲)
بیانات درباره جنگ نرم، جهاد تبیین، مردمداری، عدالتخواهی و نماز جمعه
(در سایت رسمی: www.leader.ir)
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
اصل ۱۱۰، اصل ۱۰۷، اصل ۵، اصل ۱۲۱
در خصوص ولایت فقیه، جایگاه رهبری، نظارت و نهادهای دینی
سند گام دوم انقلاب اسلامی
رهبر معظم انقلاب، بهمن ۱۳۹۷
برای تحلیل نقش امام جمعه در تمدنسازی و آینده انقلاب اسلامی
کتاب: «نقش نماز جمعه در نظام اسلامی»
نویسنده: حجتالاسلام محمد حاجابوالقاسم
ناشر: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۹۶
کتاب: «تحلیل گفتمان سیاسی نماز جمعه در ایران»
نویسندگان: دکتر سید مجتبی میرهاشمی و همکاران
ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۴۰۰
سایت شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور
www.ejavan.ir
آمار، گزارشها، سخنرانیها و ساختارهای مدیریتی نماز جمعه
نظر شما