به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان؛ یکی از موضوعاتی که در آیات قرآن کریم به آن پرداخته شده (گاهی به صورت مفصل و گاهی به صورت مجمل) توصیف بهشت و جهنم است. آیات بهشت در سه سوره الرحمن، واقعه و دهر به صورت مفصل و در برخی از سوره های دیگر قرآن به صورت گذرا و مجمل بیان شده است. کلمه جهنم ۷۷ بار در آیات مختلف قرآن کریم تکرار شده و نام های دیگری نیز برای آن در قرآن ذکر گردیده از جمله: سَقَر؛ سَعیر؛ جَحیم؛ حّطَمه و هاویه.
توصیف بهشت و جهنم در قرآن، با هدف روشن کردن حقیقت پاداش و مجازات و تشویق انسانها به اعمال نیک و دوری از اعمال بد، استفاده شده است. به عنوان مثال، توصیفات بهشت با صفات دلپذیر مانند نهرها، میوه ها، باغ ها و آرامش، به انسانها امید و انگیزه میدهد تا در دنیا به اعمال نیک بپردازند. توصیف جهنم با صفات ناگوار، مانند آتش، حرارت و مجازاتهای سخت، به انسانها هشدار میدهد تا از اعمال بد و گناه دوری کنند. قرآن برای فهم و تعامل انسانها با این مفاهیم به زبان ساده و قابل درک، از این توصیفات استفاده کرده است.
چندی پیش یک رویداد و نمایش میدانی با نام «ساعت به وقت بهشت» در شهر فومن اجرا شد؛ این نمایش با الهام از آیات قرآن و همچنین روایاتی که در آنها درباره بهشت و جهنم گفته شده، صحنه هایی از بهشت و جهنم را به نمایش گذاشت. اما جالب است که در فضای مجازی و رسانهها و بعد هم میان عموم مردم به «جهنم فومن» معروف شد. در حالی که صحنه های نمایش هم صحنه های بهشت را در خود داشت و هم صحنه های جهنم را. علاوه بر این فرمانده سپاه فومن هم قبل از اجرای نمایش درباره آن به همشهری آنلاین گفته بود:« «در این نمایش، شهروندان در مسیری نمادین، وضعیت قبر، مواجهه با نکیر و منکر، عبور از پل صراط و همچنین ورود به بهشت را تجربه میکنند... فضای شبیهسازیشده جهنم با آتش واقعی، نه برای ترساندن بلکه برای تفکر و بیداری دلها طراحی شده است. حضور در نمایش، تنها نشستن روی صندلی نیست؛ یک فرایند چندمرحلهای است؛ از پارک خودرو و پیادهروی در مسیر نمایشگاه فرهنگی و نظامی آغاز میشود، سپس با پذیرایی از میهمانان ادامه مییابد...».
موضع گیری های متفاوت و در برخی موارد عجیب، درباره این نمایش و انتقاد از پرداختن آن به موضوع جهنم و توصیفات آن، ما را بر آن داشت تا درباره این نمایش و بررسی آن گفت وگویی داشته باشیم با حجت الاسلام «محمد اسکندری»، معاون علمی حوزه علمیه مروی و مسئول موسسه فرهنگی رسانهای هنر هدایت که در رابطه با تولید محتواهای دینی در قالب رسانه ای فعالیت می کند. متن این گفت وگو را در ادامه می خوانید؛
تصویرسازی قرآن از بهشت و جهنم
حجت الاسلام «محمد اسکندری»، معاون علمی حوزه مروی در گفت وگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان در تبیین این موضوع اظهارکرد: یکی از رسالت های انبیاء طرح موضوع معاد بوده است. این موضوع یکی از مسائلی است که تمام انیبای الهی مطرح کرده اند. بخصوص پیامبران اولوالعزم که بخشی از مباحثی که در کتب آسمانی خود به آن پرداخته اند اختصاص به معاد دارد. این پرداختن هم شامل یهشت و هم شامل جهنم می شود یعنی هم بهشت را توصیف کرده اند و هم جهنم را.
وی تصریح کرد: در قرآن کریم هم آیات فراوانی در توصیف بهشت و جهنم آمده است حتی تصویرسازی هایی از این قبیل وجود دارد که «بهشتیان روی تخت هایی می نشیتنند» ؛ «جام ها و طبق هایی از غذا مقابلشان است» ؛ «غلامان و کنیزانی در اطراف آنها هستند»؛ «باغ های بهشتی چنین و چنان اند» یا جهنم را توصیف می کند که وضع آن به چه شکل است؟ به عبارت دیگر این مسائل جز متون دینی ماست که در ترسیم معاد، جزئیاتی را به تصویر می کشد تا انسان ها را متوجه کرده و انذار و تبشیر اتفاق بیفتد. یعنی هم نسبت به عواقب اعمال ناپسند انذار داده شده و هم درباره کارهای نیک و خیر بشارت داده می شود. این در آموزه های دینی ما وجود دارد و در قرآن و روایات ذکر شده است.
حجت الاسلام اسکندری خاطرنشان کرد: نکته دیگر این است که علمای ما هم در آثار خود به این مسئله پرداخته اند و با الهام از آیات و روایات حتی به صورت داستان، این مسئله را تصویرسازی کرده اند. به عوان مثال کتاب «سیاحت غرب» آقا نجفی قوچانی تقریبا در همین راستاست. این کتاب توصیف شده تا وضعیت بهشت و جهنم را برای مخاطب به تصویر بکشد.
معاون علمی حوزه علمیه مروی با اشاره به کمک گرفتن از هنر در بیان معارف و مفاهییم دینی در طول تاریخ، گفت: ما در ارتباط با حوادث تاریخی مربوط به اهل بیت علیهم السلام هم از هنر استفاده می کنیم. به عنوان مثال تعزیه که امروز داریم در اصل ترسیم وقایع عاشورا با استفاده از هنر است. یعنی بکار گرفتن هنر در راستای به تصویر کشیدن وقایعی که آن روز بر امام حسین علیه السلام و اصحاب ایشان در کربلا رخ داد.
اگر توصیف جهنم اشتباه است این ایراد به قرآن هم وارد است
مسئول موسسه فرهنگی رسانه ای هنر هدایت تصریح کرد: لذا با توجه به این پیشینه، اصل کار مشکلی ندارد و کار بدی نیست. یعنی اینکه ما بتوانیم با استفاده از هنر و هنرهای تجسمی مباحث دینی را بیان کنیم کار ناشایست و بدی نیست. این کار می تواند به مسئولان فرهنگی کشور و مبلغان کمک کند و تاثیر خود را هم خواهد داشت. هرچند ممکن است تاثیر طولانی مدت یا عمیق نداشته باشد اما همین یک تلنگر هم در شرایطی که همه مشغول مسائل دیگر و روزمرگی هستند به نظر کار خوبی است. البته بهتر بود در ابتدا به مخاطبان و تماشاچیان این بینش و شناخت ارائه می شد که این کار، مقیاس بسیار کوچکی از جهنم است و از باب تشبیه معقول به محسوس اجرا می شود. ما نمی خواهیم بگوییم این همان جهنم وعده داده شده است بلکه صرفا یک هشدار است.
حجت الاسلام اسکندری در پاسخ به این سوال که چرا برخی واکنش ها نسبت به این واقعه، تلخ و از موضع مخالفت یا تمسخر یا ... است، گفت: ما ابتدا باید به یک سوال پاسخ دهیم. هدف از بیان و توصیف شرایط بهشت و جهنم در قرآن جیست؟ واقعا برای این سوال یک پاسخ قانع کننده ارائه کنیم. اگر قرار بر این باشد که انسان با شنیدن توصیفات جهنم از دین و معارف دینی منزجر شود خب این اشکال به قرآن هم وارد است. حتی به روایات و احادیث اهل بیت(ع) هم وارد است که در ترسیم و توصیف جهنم سخنانی فرموده و فراوان انذار داده و از عواقب کارهای ناپسند ترسانده اند.
دین تک بُعدی نیست
وی ادامه داد: ما که نمی توانیم دین را تک بعدی برای مردم بیان و معرفی کنیم. شاید تنها اشکالی که می شود وارد کرد این است که ما فقط جهنم را ترسیم کنیم در حالی که قرآن «انذار و تبشیر» را همواره در کنار هم آورده است یعنی ترساندن و مژده دادن همراه یکدیگر است. قرآن کریم می فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا مُبَشِّرًا وَنَذِیرًا » یعنی در رسالت پیامبر هم بشارت هست هم انذار.
حجت السلام اسکندری خاطرنشان کرد: به نظر می رسد در صورتی که بتوان هر دو مسئله یعنی هم بشارت و هم انذار را با هم به تصویر کشید و هر دو بّعد را با هم بیان کرد یعنی هم عاقبت امور خیر و هم عواقب امور شر؛ در این صورت تاثیرگذاری بر مخاطب بیشتر خواهد بود. شاید اعتراضات و موضع گیری ها کمتر شود اما اینکه بگوییم اگر ما جهنم را به تصویر بکشیم مردم از دین منزجر می شوند خب این اشکال به قرآن هم وارد است به اهل بیت(ع) هم وارد است چرا که ائمه هم بارها به این مباحث پرداخته اند.
وی در ارتباط با جنبه های هنری نمایش تصریح کرد: از جنبه هنری باید کارشناسان هنری نظر دهند که آیا این قالب هنری می تواند در انتقال پیام اثرگذار باشد یا خیر.
گفتنی است، خبرگزاری شبستان فارغ از هر گونه قضاوت و رویکرد موافق یا مخالف، در این باره به دنبال بیان نظرات کارشناسان و پاسخ به سوالات مخاطبان در این باره است.
نظر شما