خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم-مدیریت و رعایت بیتالمال، از مهمترین موضوعاتی است که در نهجالبلاغه، اثر گرانسنگ امیرالمؤمنین علی (ع)، مورد توجه قرار گرفته است.
در این مجموعه ارزشمند، امام علی (ع) با نگاهی دقیق، عمیق و الهی، مسئولیتهای حاکمان و کارگزاران را در قبال اموال عمومی و منابع متعلق به مردم تبیین میکند و با تأکید بر عدالت، امانتداری و پرهیز از تبعیض، الگویی کامل از حکمرانی اسلامی ارائه میدهد.
نهجالبلاغه، در قالب خطبهها، نامهها و حکمتها، بارها بر این نکته تأکید میکند که حاکمان باید بیتالمال را همچون امانتی گرانبها بدانند و از هرگونه سوءاستفاده، اسراف یا ویژهخواری پرهیز کنند.
بررسی این آموزهها، نه تنها شناخت ما را از سیره حکومتی امام علی (ع) افزایش میدهد، بلکه میتواند چراغ راهی برای مدیران و مسئولان جامعه اسلامی در دوران معاصر باشد. گفتگوی اختصاصی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام علی محقی-مدیر ستاد کانون های فرهنگی هنری مساجد خراسان جنوبی-جهت بررسی شاخصهای مدیریت صحیح و نحوه صیانت از بیتالمال در نگاه علوی را به شرح زیر می خوانید؛
۱. بیتالمال چه جایگاهی در نظام حکومتی از نگاه حضرت علی (ع) در نهجالبلاغه دارد؟
در نظام حکومتی از نگاه حضرت علی(ع) و در مقوله حکمرانی و بیت المال و حفظ منابع مالی مردم یک نوع خط قرمز برای امیرالمؤمنین علی علیه السلام محسوب می شد.
امام علی علیه السلام به وسیله خطوط قرمزی که در سخنان خود به بیت المال اشاره کرده اند و فرموده اند که اگر از اموال بیت المال، مهریه زنان خود قرار داده باشید از شما باز می ستانیم.
همان ابتدای حکومت امام علی علیه السلام می توان مشاهده کرد که ایشان بخشنامه ای می دهند و یک گروه تفحص مالیاتی دقیقی را برای ارزیابی امور مالی بیت المال استان ها می فرستند تا ارزیابی کامل و کافی داشته باشند.
لذا در خطوط قرمز امیرالمؤمنین علی علیه السلام بحث بیت المال است و ایشان می فرمایند اگر نگاه مردم به فضای حاکم و حکمرانی دچار خطا می شود به خاطر این است که مال بیت المال و حق مردم درست تقسیم نمی شود.
۲. ویژگیهای مدیریتی یک حاکم در حفظ و صیانت از بیتالمال از دیدگاه نهجالبلاغه چیست؟
از دیدگاه نهج البلاغه، ویژگیهای مدیریتی یک حاکم در حفظ و صیانت از بیتالمال آنقدر مهم و ارزشمند است که امام علی علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر و محمد بن ابابکر، هر دو را به حفظ و صیانت از بیت المال دعوت کرده است.
در گذشته بخش اعظمی از بیت المال را دام ها و زکاتی بود که توسط حاکم اسلامی جمع آوری می شود کما اینکه امروز در کشور بحث زکات بسیار اندک است.
وقتی این دام ها می آمدند به خاطر مسافت تلف می شود و امام علی علیه السلام هم فرمودند که این ها مال مردم است و باید در مسیر اراده مردم هزینه شود و اگر صیانت کافی از بیت المال نداشته باشید سبب می شود این مال از بین برود و مردم حظ کافی از ان نداشته باشند.
این موضوع بسیار شبیه بحث فروش نفت امروز است و اگر امروز وزارت نفت، باعث شود این سرمایه عمومی تباه شود و در دریا از بین برود مسلما باید پاسخگو باشند.
۳. حضرت علی (ع) چه اصولی را برای شفافیت و نظارت بر مصرف بیتالمال بیان کردهاند؟
بحث شفافیت و نظارت بر مصرف بیتالمال را امام علی علیه السلام به خود مردم دادند و وقتی وارد کوفه شدند ایشان به دارایی های خود اشاره کردند و گفتند من در اینجا خانه ای ندارم و اگر روزی از اینجا رفتم و خانه و لباس آن چنانی داشتم بدانید که من در حق شما خیانت کرده ام.
اصل شفافیت و نظارت را امام علی علیه السلام، مردم می دانند اصل شفافیت و نظارت را امام علی علیه السلام، مردم می دانند و این شفافیت و نظارت مردم باعث می شود تا حکام به خطا نروند و مردم در نظارت دخالت داشته باشند و امام راحل نیز در در اوایل دهه ۶۰ در خصوص نظارت مردم به این موضوع اشاره کردند.
مردم باید ناظر باشند و بر مصرف بیت المال نظارت کنند و اگر نقدی دارند باید مسئولان به سرعت پاسخ دهند و نباید بیت المال در جایی هزینه شود که نتوان به مردم پاسخگویی لازم داشت.
۴. در نامه ۵۳ نهجالبلاغه، چه دستوراتی درباره مدیریت مالی و نظارت بر کارگزاران آمده است؟
امام علی علیه السلام در این نامه در خصوص طبقات مختلف جامعه صحبت می کنند و به مالک می گویند که مدیریت حکومتی و نظارتی تو، مختص طبقات مختلف جامعه است و مبادا در حق و حقوق آنان کوتاهی کنید.
کوتاهی زمانی رخ می دهد که نارضایتی عمومی و فشار به قشر کارگر و طبقه مستمند جامعه به خاطر رضایت قشر مرفه جامعه ایجاد شود کوتاهی زمانی رخ می دهد که نارضایتی عمومی و فشار به قشر کارگر و طبقه مستمند جامعه به خاطر رضایت قشر مرفه جامعه ایجاد شود و امام علی علیه السلام در نامه می گوید باید حواستان باشد که در روز قیامت بازخواست خواهید شد که چگونه مدیرت مالی و نظارت بر کارگزارن خود داشته اید.
لذا در حوزه کارگزاران نیز همین را امام علی علیه می گویند که مبادا کارگزاران با مردم تندی کنند و مردم به واسطه اینکه با آنان تندی می شود از حکومت علوی روی گردان شوند بنابراین توصیه هایی است که متاسفانه در جامعه امروزی زیاد رعایت نمی شود.
۵. نقش سادهزیستی و پرهیز از تجملگرایی مسئولان در سلامت مالی حکومت از منظر حضرت علی (ع) چیست؟
ساده زیستی و پرهیز از تجمل گرایی مسئولان سبب سلامت مالی حکومت می شود و مردم حس کنند که حاکم و استاندار آنان در فضای تنگ معیشتی همراهشان است.
اگر مردم ساده زیستی را در زندگی مسئولان نظام علوی ببینند قطعا در سختی ها کنار نمی روند و ایستادگی می کنند و این را اکنون می توانیم در یمن مشاهده کنیم که مردم یمن بعد از تحریم اقتصادی به عنوان جریان پیشتاز حوزه مقاومت در کنار رهبر خود ایستاده اند چون می دانند زیست مسئولانشان زیست ساده است.
ساده زیستی بر روی سلامت مالی جامعه و حکومت تاثیرگذار است اما اگر ساده زیستی نباشد شاهد رشوه و زیرمیزی و به هم ریختگی ساختار هستیم و زد بندهای خاص مالی است که شاکله کشور را به هم می ریزد.
قانون می گوید مسئولی که دوتابعیتی است نباید مسئولیتی را بر عهده بگیرد و فضایی که رسانه دشمن امروز علیه مسئولین استفاده می کند همین موضوع است و امام علی علیه السلام هم به این موضوع توجه داشتند.
عدم ساده زیستی و عدم پرهیز از تجمل گرایی است که هر انقلاب مردمی را زمین می زند اگر مسئولین حکومتی به سمت تجمل گرایی بروند فاتحه آن جامعه و انقلاب خوانده است و این ساده زیستی را متاسفانه کمتر در جامعه مشاهده می کنیم.
۶. نهجالبلاغه چه راهکارهایی برای جلوگیری از فساد مالی، رانتخواری و ویژهخواری ارائه میدهد؟
در نهج البلاغه سه راهکار نظارت و ارزیابی مسئولان و کارگزاران و نظارت و ارزیابی منابع مالی و ارزیابی میدان عملیات مالی اشاره شده است.
ابتدا بحث نظارت کارگزاران مطرح است و ببینند که مسئولان و کارگزارانی که می گذارند به خیانت و یا امانت شهرت دارند و امام علی علیه السلام اکثر استاندارانی را که انتخاب کردند در ابتدا به انسان های خوش نامی معروف بودند.
امیرالمومنین علی علیه السلام سپس بر منابع مالی که موجود بود ارزیابی و نظارت کردند و اینکه منابع بر کجا هزینه می شوند و متاسفانه طرح های ملی داریم که کلنگ خورده اند و هنوز افتتاح نشده اند و پولش رفته و به سانجام نرسیده است و باید دلایل این موضوعات را برای مردم بیان کرد.
۷. بهرغم تأکیدات بنیادین حضرت علی (ع) بر عدالت اقتصادی و امانتداری در بیتالمال، چه عواملی را میتوان مانع تحقق عملی این اصول در جوامع اسلامی امروز دانست؟
سال هاست که از عدالت امام علی علیه السلام دم می زنیم اما ضعف نفسانی ما سبب شده است تا نتوانیم بیان کلام امام علی علیه السلام را دقیق انجام دهیم و دعوا سر نام ها است تا یک کار در فضای عمومی به نام خودمان رقم بخورد.
مشکل این است که من اداری تعیین کننده است که چه اتفاقی باید بیافتد و دومین عامل بحث افتراق بین کارگزاران است و این امروز را می توانیم در جامعه به خصوص شهر بیرجند مشاهده کنیم.
سومین مبحث مهم در فضای مدیریتی این است که تراز مدیریتی عوض می شود و به دست شکم سیران و مرفهان می افتد در صورتی که در زمان امام علی علیه السلام اکثر کارگزاران از قشر ضعیف جامعه بودند.
در جامعه و فضای اسلامی متاسفانه فرهنگی ایجاد شده است که دزدی و حق مردم خوردن را زرنگی می داند و وقتی فرهنگ ایثار و گذشت از مردم گرفته شود نمی توانیم در این فضا، اصول اصلی مدیریت حیات مدیریت علوی را در جامعه اسلامی پیاده کنیم.
نظر شما