به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از ایلام، جمهوری اسلامی ایران طی پنج دهه گذشته در برابر فشارها، تحریم‌ها و پروژه‌های متنوع براندازی ایستادگی کرده و به الگویی از مقاومت فعال و هوشمند در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.
مهرداد توکلی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در ایلام با تشریح ابعاد مختلف این پایداری، بر مدل «مقاومت هوشمند» جمهوری اسلامی تأکید می‌کند؛ مدلی که نه‌تنها بقای نظام اسلامی را تضمین کرده بلکه توانسته الهام‌بخش جنبش‌های ضد هژمون در جهان شود.
به گفته توکلی، پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران با تلفیق ایدئولوژی اسلامی و ملی‌گرایی ایرانی، هویتی بی‌بدیل را خلق کرد که هم بر «امت اسلامی» و هم بر «تمدن ایرانی» تأکید دارد. این ترکیب، به‌ویژه در گفتمان مقاومت که در اصل ۱۵۴ قانون اساسی نیز تأکید شده، نقش کلیدی در تقویت وحدت اجتماعی و مشروعیت سیاسی ایفا کرده است.
از منظر نظری، او این هویت ترکیبی را بر اساس نظریه سازه‌انگاری الکساندر وِنت تحلیل می‌کند که رفتار بازیگر سیاسی را نه صرفاً براساس منافع مادی، بلکه بر مبنای هویت و ادراک شکل‌گرفته در سطح ملی و بین‌المللی می‌داند.
توکلی معتقد است معماری نهادی جمهوری اسلامی به‌گونه‌ای طراحی شده که در مواقع بحرانی، همچون سقوط موصل یا اغتشاشات داخلی، توان واکنش سریع و منسجم را دارد. نقش کلیدی ولی‌فقیه، در کنار شورای عالی امنیت ملی، موجب انسجام تصمیم‌گیری‌ها و هدایت سیاست‌های کلان شده است.
او نمونه حشد الشعبی در عراق را حاصل این چابکی می‌داند که در پی تصمیم‌گیری به‌موقع نهادهای عالی امنیتی ایران، در برابر داعش شکل گرفت.
در حوزه بازدارندگی، ایران با توسعه سامانه‌های موشکی مانند خرمشهر۴ و سومار، و تشکیل شبکه‌های مقاومت منطقه‌ای از لبنان تا یمن، سطح تهدید علیه خود را به‌شدت کاهش داده است.
همچنین، تشکیل فرماندهی سایبری سپاه پاسداران در سال ۲۰۱۲، به‌عنوان بازوی نوین قدرت بازدارنده، باعث شد ایران در عرصه جنگ‌های ترکیبی و سایبری نیز حرفی برای گفتن داشته باشد.
ایران با کاهش وابستگی به نفت از ۸۰ درصد به ۳۰ درصد در سال‌های اخیر، نشان داده که اقتصاد خود را به‌سوی تاب‌آوری سوق داده است. دستیابی به رتبه چهارم جهانی در نانو و تولید ۹۷ درصد داروهای موردنیاز از طریق بیوتکنولوژی، بخشی از این دستاوردهاست.
توکلی همچنین به توافق ۲۵ ساله ایران و چین اشاره می‌کند و آن را گامی در جهت دور زدن نظام مالی غرب از طریق کریدورهای تجاری غیردلاری می‌داند.
ایران با تسلط بر تنگه هرمز، عضویت در سازمان شانگهای و ایفای نقش در محور مقاومت، به‌عنوان یک بازیگر فعال در معادلات منطقه‌ای عمل می‌کند. توکلی بر اساس نظریه واقع‌گرایی تهاجمی جان مرشایمر، این تحرکات را تلاش برای تغییر توازن قوا به نفع ایران می‌داند.
او بر نقش رسانه‌هایی مانند العالم و پرس‌تی‌وی در روایت‌سازی مقاومت نیز تأکید می‌کند و آن‌ها را ابزاری در چارچوب نظریه کنش ارتباطی یورگن هابرماس برای تقویت گفتمان داخلی و بین‌المللی می‌داند.
در نظرسنجی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، ۶۵ درصد مردم مقاومت در برابر آمریکا را بخشی از هویت ملی خود تلقی کرده‌اند. این پیوند اجتماعی-سیاسی، در کنار فرهنگ ایثار و مشارکت در شبکه‌هایی مانند بسیج با بیش از ۱۲ میلیون عضو، به‌عنوان پشتوانه اجتماعی نظام عمل کرده است.
توکلی ولایت فقیه را نه‌تنها ناظر بر اصول شرعی و انقلابی، بلکه هدایت‌گر استراتژی‌های ملی می‌داند. او نقش رهبری را در مقابله با تهدیدات، ترسیم خطوط قرمز مذاکرات و ایجاد اجماع ملی تعیین‌کننده ارزیابی می‌کند.
در پاسخ به شبهاتی که مذاکره را نشانه ضعف می‌دانند، توکلی تصریح می‌کند: ورود به مذاکرات، مادامی‌که با حفظ اصول انقلاب و منافع ملی همراه باشد، بخشی از مقاومت هوشمند است. به‌ویژه در شرایطی که قدرت بازدارندگی و عمق استراتژیک ایران تثبیت شده، مذاکره صرفاً ابزار تکمیل قدرت نرم محسوب می‌شود.
او چهار سناریوی آینده را چنین تشریح می‌کند:
۱. تعادل ناپایدار (۴۰٪): مذاکرات بدون توافق نهایی همراه با تقابل محدود.
۲. همکاری غیرمستقیم (۳۰٪): همکاری در مسائل خاص مانند انرژی یا افغانستان.
۳. تنش کنترل‌شده (۲۰٪): درگیری‌های محدود در خلیج فارس یا سوریه.
۴. شوک ژئوپلیتیک (۱۰٪): تغییر رژیم در یکی از طرفین و بازتعریف روابط.
از دید او، محتمل‌ترین سناریو همان تعادل ناپایدار است؛ چراکه هیچ‌یک از طرفین آمادگی عقب‌نشینی کامل ندارند، ولی هزینه جنگ مستقیم نیز بسیار بالاست.
او دلایل این شکست را در سه محور تحلیل می‌کند: داخلی: ساختار انعطاف‌پذیر نظام، اقتصاد تاب‌آور و فرهنگ ایثار.
خارجی: تجربه تلخ لیبی و عراق، پیچیدگی اجتماعی ایران با ۶۰ میلیون جمعیت طبقه متوسط.
ضدانقلاب: ناکامی‌های رسانه‌ای و افشای اسناد عملیات روانی آمریکا توسط سپاه در سال ۱۳۹۸.
توکلی پیشنهاداتی در سه سطح ارائه می‌دهد: ۱. ملی: گسترش اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه فناوری هوش مصنوعی، پوشش ۵G در شهرها، تأسیس شبکه‌های رسانه‌ای چندزبانه.
۲. منطقه‌ای: پیمان امنیتی با چین و روسیه، همکاری فناورانه با آفریقا.
۳. بین‌المللی: عضویت در BRICS و شانگهای، استفاده از ارز دیجیتال برای مقابله با تحریم‌ها.
توکلی در پایان تأکید می‌کند: جمهوری اسلامی ایران با خلق الگویی نوین از مقاومت مبتنی بر استقلال سیاسی، مشروعیت اجتماعی و توانمندی فناورانه، نه‌تنها بقای خود را تضمین کرده، بلکه الگویی برای ملت‌هایی شده که در پی رهایی از سلطه‌گری نظام جهانی هستند.
نظر شما