به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نشست تخصصی «منزلت و کارکردهای عقل در تفکر شیعی بر اساس نظام فکری استاد مطهری» از سلسله نشستهای حکمی به همت انجمن فلسفه اسلامی حوزه و با میزبانی حوزه علمیه دارالسلام برگزار شد.
این نشست با دبیری حجتالاسلام «فرهاد داودیپور» مدیر پژوهشکده فقه و علوم انسانی امام رضا (ع) تهران و با سخنرانی حجت الاسلام «محمدجواد رودگر» مدیر گروه فلسفه و حکمت پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در مکان حوزه علمیه دارالسلام تهران و با حضور طلاب و اساتید این مدرسه برگزار شد.
در این نشست، عقلانیت به عنوان تنها راهبرد برونرفت از دوسویه «جمودگرایی دینی» و «تجددگزینی افراطی» معرفی و نقش تاریخی عقل ستیزی در افول تمدن اسلامی مورد واکاوی قرار گرفت.
عقل؛ پلی بین سنت و تجدد
حجت الاسلام رودگر در سخنرانی خود با استناد به نظام فکری استاد مطهری، عقل را «محور تعادلبخش» در مواجهه با دو آفت جمودگرایی و مدرنیته افراطی دانست.
وی تأکید کرد: عقل در اندیشه شیعی، نه تنها مفسر متون دینی، بلکه ابزار پویایی برای پاسخگویی به نیازهای زمانه است و شهید مطهری با نگاهی اجتهادی نشان داد که عقل میتواند هم از افتادن به دام ظاهرگرایی خشک جلوگیری کند و هم از تقلید کورکورانه از مدرنیته بپرهیزد.» به گفته وی، عقلگرایی در چهارچوب مکتب اهل بیت(ع)، امکان نقد دروندینی و بروندینی را همزمان فراهم میسازد.
تمدن اسلامی و نبرد تاریخی با عقل ستیزی
همچنین حجتالاسلام داودیپور نیز با مروری تاریخی، رابطه میان عقلورزی و پیشرفت تمدنی را تحلیل کرد: هر دوره طلایی در تاریخ اسلام، مانند عصر ترجمه یا مکتب فلسفی بغداد و یا دوران رونق صفویه و مکتب اصفهان، با جریانهای عقل گریز مواجه شد که رونق علمی را به تعلیق درآوردند. اشعریگرایی و ظاهرگرایی افراطی نمونههایی از این تقابلاند.» وی افزود: «شهید مطهری با الهام از میراث شیعی، عقل را در دل حقیقت دینی جای داد و نشان داد که انقلاب اسلامی بدون پشتوانه عقلانی، به سطحینگری دچار میشود.
مطهری؛ عقلانیت انقلابی در عمل
بر پایه این گزارش: سخنرانان این نشست، شهید مطهری را نماد پیوند عقل و انقلابیگری برشمردند و با اشاره به آثار این متفکر، تصریح کردند: مطهری با نقد هر دو جریان «تحجر سنتی» و «مدرنیته بیقید»، عقل را بهمثابه ابزار کشف حقیقت و نه جایگزین نقل، معرفی کرد. او معتقد بود عقلِ ساکن، دین را به تابو تبدیل میکند و عقلِ بیپشتوانه دینی، به التقاط میانجامد.
گفتنی است: این نشست دو پیام کلیدی را برجسته کرد:
۱. بازخوانی عقلگرایی شیعی بر اساس آرای مطهری، راهی برای عبور از بحرانهای فکری معاصر است.
۲. الگوی تمدنی اسلام نیازمند احیای عقلانیت انتقادی است تا با رهیافتی میانرشتهای، هم از میراث گذشته بهره گیرد و هم پرسشهای نوین را پاسخ دهد.
نظر شما