حجتالاسلام «محمد حسینی» در گفت وگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، در مورد نوع مواجهه امام صادق (ع) با اندیشههای جدید و تاکیدی که آن حضرت نسبت به گفت وگو در مورد مسایل علمی داشتند، اظهار کرد: ما ابتدا باید شرایط و زمانهای را که امام صادق (ع) در آن زیست میکرد بشناسیم، در واقع می توان گفت یکی از تفاوتهای عمده زمانه امام صادق(ع) با دیگر ائمه معصومین به همین فضای تبادل گستردهای باز میگردد که در سطح علمی شکل گرفته است؛ در آن مقطع مکتب مدینه، مکتب بصره و حوزه علمی عراق را داریم که البته در آن برهه تحت عنوان «عراق» شناخته نمیشد اما محل تلاقی بسیار جدی میان اندیشههای اسلامی، سریانی، رومی و ایرانی بود و در واقع جهان اسلام با سیر جدیدی از افکار مواجه شده بود و حضرت صادق (ع) نقش پررنگی در این زمانه و شرایط داشت؛ آن امام همام معارف ناب نبوی را برای جامعه تبیین و پالایش میفرمود.
استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) افزود: در حقیقت یکی از مشهورترین و شناختهشدهترین ابعاد در مورد شخصیت امام جعفر صادق(ع) بُعد علمی و تشکیل جلسات درسی است که با حضور اندیشمندان مختلف و حتی برخی از روسای مذاهب اسلامی مثل محمد بن حنفیه و دیگران برگزار می شود که این اشخاص در زمره شاگردان امام صادق(ع) نیز بودند، نکته جالب توجه اینکه برخی از آنها حتی آن امام بزرگوار را به عنوان امام معصوم قبول نداشتند بلکه به عنوان یک دانشمند و فرهیخته پذیرفته بودند و از محضر ایشان کسب فیض می کردند.
وی در مورد ویژگیهای جلسات علمی امام صادق (ع) اظهار کرد: آنچه که قابل توجه است اینکه دروس توسط امام(ع) به شکل صورتبندی و دستهبندی شده ارایه میشدند؛ در برخی اسناد تاریخی و روایی آمده است که حضرت برخی شاگردان را به صورت تخصصی در علم کلام، برخی در علم فقه، برخی در دانشهای طبیعی آموزش می دادند و حتی با این دانشآموختههای برجسته، جلسات مستقل و مباحثات دقیقی برگزار میکردند و این گونه نبود که این شاگردان صرفا در جلسات حضور پیدا کنند و پس از اتمام آن متفرق شوند بلکه دانش آموختههای برجسته با خود حضرت جلسات مستقلی داشتند و امام (ع) آنان را راهبری کردند که همین امر منجر به شکلگیری یک خیزش علمی منسجم در آن مقطع زمانی شد که منجر به حفظ اندیشه اسلامی و توسعه علوم در آن دوره شد که تاثیر بسزایی هم داشت.
حجت الاسلام حسینی در مورد تاثیر مناظرات امام صادق (ع) با اندیشههای مختلف اعم از موافق و مخالف گفت: آن حضرت حتی با ملحدین و خداناباوران مناظره داشتند و آنچه که در تاریخ ثبت شده این است که برخی بزرگان ِ مخالف امام صادق (ع) و کسانی که خود رئیس یک مکتب بودند و شاگردان زیادی داشتند می آمدند و با امام صادق(ع) مناظره میکردند، برای مثال یکی از شاگردان معروف امام صادق (ع) به نام «هشام بن حکم» با یکی از زنادقه معروف مناظره ای داشت، هشام در نوع خود بسیار کارآمد و دانشمند بود اما در جریان مناظره به قول معروف اندکی از کوره در رفت و عصبانی شد؛ اینجا بود که طرف مقابل مناظره میگوید: آیا تو شاگرد جعفر بن محمد نیستی؟ هشام پاسخ داد: بله هستم و افتخار شاگردی او را دارم. طرف مناظره گفت: من هر وقت با جعفر بن محمد بحث کردم او به آرامی به استدلال من گوش داد و گاهی اوقات آن قدر آرام و با سکوت تمام حرفهای مرا شنید که تصور میکردم بر او فائق شدم و او جوابی برای گفتن ندارد اما بعد از اینکه حرف من تمام میشد و مشاهده میکردم که با طمأنینه و آرامش استدلالهای مرا جواب میدهد و مرا مغلوب میکند؛ در واقع این آرامش و طمأنینه امام صادق(ع) یکی از نشانههایی است که اگر ما با نگاه بروندینی به آن بنگریم خواهیم فهمید که حضرت یک شخصیت فرازمانی است و در قالب زمان خود نمیگنجیده است.
وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد تاثیر فعالیتهای علمی امام جعفر صادق (ع) بر جهان اسلام تصریح کرد: دوره اول فتوحات اسلام قبل از امام صادق(ع) آغاز شده بود و در سالهای بعد گسترش یافت تا به فتح ایران و مناطقی که امروز تحت عنوان عراق، سوریه، فلسطین می شناسیم منجر شد و سبب تلاقی فرهنگی گستردهای شد تا جایی که کتاب هایی از دانشمندان ایرانی و رومی به زبان های مختلف برگردان می شود و بسیاری از اندیشمندان به واسطه تبادلات فرهنگی و زبانی آن دوران اقدام به تولید علم می کنند که همه این موارد به واسطه رواداری و گسترش گفتمانی است که در دوره امام صادق (ع) به وقوع پیوسته است.
استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) گفت: بنابراین امام صادق (ع) نه تنها در مواجهه با اندیشه رقیب گارد بسته ای نداشت و فضا را به سمت بسته شدن سوق نمیداد بلکه با استفاده از منطق بالایی که داشت به نحوی گشوده عمل می کرد؛ اتفاق جالب اینکه تعدادی از امامزادگانی که در آن مقطع در نقاط مختلف ایران وارد شدند از برادران و فرزندان امام صادق(ع) بودند از جمله آنها می توان به برادر که البته از اصحاب حضرت نیز بود اشاره کرد که در منطقه مشهد اردهال دفن شده است و در شرح احوالات او آمده است که از عالمان و دانشمندان بوده است؛ بنابراین امام صادق(ع) برای بیان صدای حق و حقیقت نیازی به سانسور مسایل نمیدید و گارد بسته نداشت که این مدل رفتاری تا آن زمان بی سابقه و یک رفتار در حد اعجاز تلقی می شد.
حجت الاسلام حسینی در ادامه به درسهایی که امروز میتوانیم از مکتب امام صادق (ع) در عرصههای مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی بگیریم، اظهار کرد: مکتب تشیع شاید جزو معدود تفکراتی است که ادعا می کند که می تواند نظام حکمرانی جهانی را به دست امام عصر (عج) برقرار کند و این امر انجام خواهد شد و جهان مملو از عدل و قسط خواهد شدمرزهای خرد و معرفت در سطح جهان پیاده می شود اما این ادعا مستلزم آن است که ما بتوانیم معارف و دستاوردهای مکتب شیعه را در سطح بین المللی برای تمامی فرهنگ ها، نژادها و تمدن ها بیان کنیم، امام صادق (ع) چنین رویکردی داشت و چه بسا که حتی درک همین رویکرد برای مردم آن زمان سخت بود اما میراث آن امام همام برای ما باقی ماند و متوجه شدیم که رواداری ایشان در مواجهه با اندیشه های مختلف اعم از موافق و مخالف و ادبیات جهان شمول آن حضرت فرصتی برای بین المللی شدن بسیاری از اندیشه های علمی را فراهم ساخت و اندوخته خوبی برای مکتب جهانی اسلام پدید آورد.
نظر شما