خبرگزاری شبستان، گروه دین و اندیشه، نازلی مروت: مهمانسرای حرم رضوی، قدمتی ۴۳۵ ساله دارد، آنطور که در اسناد به جامانده، آمده است، قدیمی‌ترین سندی که شکل‌گیری مهمانسرای آستان قدس رضوی را ثبت کرده، مربوط به سال ۱۰۱۰ هجری قمری؛ چیزی بیش از ۴۳۰ سال قبل است. از آن زمان تاکنون این تکه از بهشت رضا(ع)، بنده‌پروری و زائران را به سفره رحمت رضوی میهمان می‌کند.
سندها می‌گویند در عهد صفوی این مهمانسرا با نام «مطبخ» فعالیت خود را شروع کرده و از ادوار مختلف تاریخ گذشته، خوان نعمتی برای عاشقان امام هشتم(ع) بوده. آنطور که از گذشته در سندها روایت شده؛ حاج میرزا موسی‌خان، نخستین تولیت آستان قدس، مطبخ را از رکودی که در دوره افشاریه به آن دچار شده بود، می‌رهاند و رونقی دوباره به آن می‌دهد تا کسی دست خالی از سر سفره امام مهربانی‌ها نرود.
مهمانسرای آستان قدس تا پایان حکومت قاجار در دو بخش جداگانه «کارخانه مبارکه خادمی» و «کارخانه مبارکه زوّاری» به فعالیت خود ادامه می‌دهد و تفاوت فعالیتش با دوره‌های قبل در آن است که علاوه بر فقرا، نیازمندان و خادمان؛ به زائران هم رزق بهشتی می‌دهند. در واقع از این دوران است که پای زائران به طور رسمی به مهمانسرای حضرت باز می‌شود. پیش از آن و در دوره صفویه آنطور که در کتاب "مکارم اخلاق" به آن اشاره شده؛ این مهمانسرا به نام «غلور خانه» فعالیت داشته و هر روز در آن به اطعام فقرا، ضعفا و ایتام پرداخته می‌شده است. در این میان برای ماه مبارک رمضان تدارک برخی غذا ها در مهمانسرای حضرت متناسب با شرایط ماه مبارک تغییر می کرده است.مجموعه اسناد به جای مانده از دوره صفویه از این آستان ملائک پاسبان، بیانگر توزیع غذا در ماه مبارک رمضان میان زوار و خدام در قالب افطاری است. قدیمی‌ترین سند متعلق به سال ۱۱۱۰ قمری یعنی بیش از ۳۳۰ سال قبل است. از آنجایی که در این برهه تاریخی شب‌ها حرم مطهر رضوی باز نبوده، بنابراین غذا در نوبت سحر توزیع نمی‌شده است.
از اواسط دوره قاجار با توجه به دستورالعمل‌های موجود در مورد برگزاری مراسم در طول ماه مبارک رمضان، به‌ویژه در شب‌های آن، شاهد پخت و توزیع وعده سحری میان خدام در حرم مطهر هستیم.
براساس اسناد دوره صفوی آستان قدس رضوی نیز چون تنها وعده غذای ارائه شده در ماه مبارک رمضان در حرم مطهر، وعده افطار بوده، بنابراین غذاها تنها متشکل از برنج و گوشت بوده است، اما در دوره قاجار افطاری‌ها متنوع‌تر شده است.به این ترتیب غذای مهمانسرای حضرت رضا(ع) در زمان افطار در دوره قاجار شامل پلو و خورش، بورانی بادمجان، کوکو، آبگوشت، نان، دوغ، پنیر، سبزی و آش آبغوره بوده و برای پیش افطار نیز چایی توزیع می‌شده است. در این دوره با افطاری مشابه از زوار و خدام پذیرایی می‌شده است. بر حسب فصول سال نیز میوه‌هایی اعم از خربزه، خیار، هندوانه، سیب و انگور در این وعده به مهمانان داده می‌شده است، همچنین با نوشیدنی‌ها و شیرینی‌هایی همچون سکنجبین، شربت قند، حلوا و فالوده از مهمانان در وعده افطار پذیرایی می‌شده است. از اواسط دوره قاجار غذای مهمانسرای حضرت در وعده سحری پخته می‌شده و شامل برنج همراه قیمه یا قورمه بوده است. براساس اسناد تاریخی موجود در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی، تمام هزینه‌های تهیه مواد غذایی از سوی این آستان مقدس تأمین می‌شده است.بر اساس منابع به جای مانده در گنجینه آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی در این ماه برای وعده افطار و سحری انواع شیرینی ها و نوشیدنی ها به مهمانان ارائه می شده است.
یکی از انواع شیرینی های پذیرایی شده در این مهمانسرا، زولبیا بوده که از دوره قاجار رواج داشته و قدیمی ترین سند موجود در این مرکز، مربوط به سال 1266 هجری قمری یعنی 180 سال قبل می باشد. بر اساس این اسناد در وعده افطار کنار سایر غذاها و سفره پذیرایی، شیرینی جاتی همچون پشمک، زولبیا که با تعبیر «زلوبیا» در اسناد آمده، انجام می گرفته است .
سفره افطار در حرم رضوی بعد از گذشت قرنها همچنان پابرجاست و روزه دارانی که توفیق زیارت آن حضرت را پیدا می کنند، از خان نعمت و برکت حضرت رضا(ع) متنعم می شوند. توزیع افطاری ساده و سبک بین زائران تدبیری است که متولیان امر در آستان قدس رضوی برای بهره مندی بیشتر زائران از آن بهره جسته اند.
نظر شما