مبلغ باید چراغ فکر مخاطب را روشن کند

به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: آیت الله «محمدجواد فاضل لنکرانی» رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در دومین جلسه از سلسله نشست های طلیعه رمضان ۱۴۴۶(ه. ق) که به همت معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، صبح امروز چهارشنبه اول اسفندماه در سالن همایش های غدیر برگزار شد در خصوص موضوع «رسالت مبلغان در عصر حاضر»، سخنرانی کرد.

آیت الله فاضل لنکرانی بیان کرد: رسالت روحانیت در عصر حاضر، موضوع بسیار مهمی است و شما طلاب به عنوان یک مبلغ دین در صف مقدم هستید. خداوند در آیات متعدد قرآن از جمله آیه ۲۴۲ سوره بقره فرموده است که «کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» هدف از آیات الهی این است که شما تعقل کنید. خداوند آیات تکوینی و تشریعی را بیان می‌کند تا شما تعقل کنید.

مبلغ موفق کسی است که تعقل مخاطب را به جوش بیاورد 

وی افزود: نتیجه روشن این آیات برای اهل تبلیغ و اهل سخن این است که مبلغ موفق کسی است که تعقل مخاطب را به جوش بیاورد و مستمع را به تفکر وادارد. ما اگر به دنبال این باشیم که احساسات مستمعین را به فعلیت برسانیم، کاری که برخی مداحان انجام می‌دهند، نمی‌توانیم به هدف تبلیغ برسیم. خطیب باید موضوعات اعتقادی، اخلاقی، اقتصادی و سیاسی را محور قرار دهد و مستمع را به تفکر وادارد.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تأکید کرد: انبیا آمدند تا عقول بشر را شکوفا کنند. هر انسانی می‌تواند یک نوع تفکر و تعقل داشته باشد. مهم است که در مسیر تقویت تعقل بشر حرکت کنیم. هدف از تبلیغ باید این باشد که مستمع پس از جدا شدن از منبر، در مورد سخنان شما فکر کند.

آیت الله فاضل لنکرانی بیان داشت: مطالبی که دور از عقل مردم است را بیان نکنید. در متن روایات نیز آمده است که حتی اگر یک تصرف تکوینی از ائمه معصومین (ع) باشد، نباید مطالب دور از عقل مردم را بیان کرد. ما معتقدیم که ائمه ما (ع) ولایت تکوینی دارند، اما باید این مسائل را به گونه‌ای بیان کنیم که مردم بتوانند آن را درک کنند و بفهمند.

استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: به عقیده من، ائمه معصومین علاوه بر ولایت تکوینی، ولایت تشریعی نیز دارند. بسیاری از روایاتی که در احکام از امام صادق (ع) و امام باقر (ع) یا سایر ائمه وارد شده، تشریعی بوده که خودشان بیان کرده‌اند. امیرالمومنین (ع) فرموده است که خدا به ائمه معصومین علم به ملاکات احکام را عنایت کرده است.

مبلغ باید چراغ فکر مخاطب را روشن کند

وی تأکید کرد: هدف از تبیین آیات الهی تعقل است. مبلغ باید چراغ فکر مخاطب را روشن کند. طبق روایت پیامبر(ص) «لَأن یَهدی اللّه ُ علی یَدَیکَ رجُلاً خَیرٌ لَکَ مِمّا طَلَعَت علَیهِ الشَّمسُ و غَرَبَت» اگر حتی یک نفر در ماه رمضان توسط شما به هدایت برسد، این امر افضل از تابش آفتاب بر آفاق است. مهم این است که چراغ تعقل مخاطب روشن شود و او بتواند به جلو حرکت کند.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بیان داشت: یکی از وظایف پیامبر اکرم (ص) تبیین دین بود. اما وظیفه بالاتر پیامبر، اقامه دین بود. انبیا غیر از تبیین و بیان دین، مسئولیت اقامه دین را نیز داشتند. آیا در جامعه نماز برپا می‌شود یا نه؟ آیا در ماه رمضان روزه گرفته می‌شود یا نه؟ این‌ها وظایف مبلغان است که باید بیان و اقامه دین کنند.

آیت الله فاضل لنکرانی تاکید کرد:  تبیین دین زمانی ممکن است که خود دین برای ما روشن باشد. در روایات از قول به غیر علم نهی شده است و فقیه یا قاضی که به غیر علم فتوا می‌دهد یا قضاوت می‌کند، مورد مذمت قرار گرفته است.

وی افزود: باید دانش‌هایمان را افزوده کنیم و مخاطب را بشناسیم. امروز مخاطب چه انتظاری از ما دارد و در چه موضوعی باید صحبت کنیم؟ دشمن در عرصه آسیب‌های اعتقادی هزار برابر حوزه‌های علمیه امروز برای از بین بردن اعتقادات مردم کار می‌کند. فرقه‌های جعلی بسیاری ایجاد شده‌اند و ما باید آنها را بشناسیم و اشکالاتشان را بیان کنیم. این وظیفه تبیین دین و دفاع از دین است.

اگر حکومت از دین جدا شود، جوهر اصلی دین از بین می‌رود

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: مطالعاتمان باید به روز باشد. دین امروز به میدان حکومت آمده است. برخی می‌پرسند کجای دین حکومت است؟ این همه آیات قرآن درباره حکومت دین است. امام خمینی (ره) نیز تأکید داشتند که دین حکومت دارد. اگر حکومت از دین جدا شود، جوهر اصلی دین از بین می‌رود.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) اظهار داشت: مبلغ باید امید داشته باشد. اگر یک مبلغ خیال کند که مردم همیشه به حرف‌هایش گوش می‌دهند، اشتباه می‌کند. خداوند در آیه ۵۲ سوره حج فرموده است؛ «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّیٰ أَلْقَی الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ» که شیطان در قلوب مردم وسوسه می‌کند و امید پیامبران را خراب می‌کند. این سنت خداست که شیطان در قلوب مردم وسوسه می‌کند، اما خداوند آیات خود را محکم حفظ می‌کند؛ «فَیَنْسَخُ اللَّهُ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللَّهُ آیَاتِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ».

آیت الله فاضل لنکرانی ادامه داد: آیات بعدی قرآن روشن می‌کنند که القای شیطان در نفس پیامبر نیست، بلکه شیطان در قلوب مردم وسوسه ایجاد می‌کند. او می‌گوید حکومت اسلامی چه فایده‌ای داشت؟ احکام خدا پیاده نمی‌شوند. برخی افراد با نسخه‌های غربی برای آموزش و پرورش ما آمده‌اند و این‌ها را در مدارس ما پیاده می‌کنند. اما خدا می‌فرماید که این وسوسه‌های شیطانی برای آزمایش است. صاحب علم کسی است که این حقایق را درک می‌کند و ایمان می‌آورد.

وظیفه روحانیت دفاع از دین است

وی افزود: مهم‌ترین وظیفه ما تبیین دین و دفاع از آن است. اگر ما تزلزل پیدا کنیم، خسارت بزرگی به دین وارد می‌شود. امام خمینی (ره) فرمودند که اگر نظام اسلامی آسیب ببیند، اسلام قرن‌ها نخواهد توانست سربلند کند. وظیفه روحانیت دفاع از دین است و باید از هیچ چیز نترسیم و فقط از خدا ترس داشته باشیم.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت ماه رمضان اظهار داشت: ماه رمضان نزدیک است و شما مبلغان آماده می‌شوید تا در این ماه انجام وظیفه کنید. از فرصت ماه رمضان برای تحکیم عقاید و اخلاق مردم استفاده کنید. در محرم شما چنین فرصتی ندارید، زیرا باید به قضایای عاشورا و کربلا بپردازید. اما ماه رمضان بهترین فرصت برای تحکیم مبانی دینی و اخلاقی است.

وی در بخش پایانی سخنان خود به حدیثی معروف قدسی «الصّوم لی و أنا اجزی به» اشاره کرد و گفت: خداوند فرموده است که روزه برای من است و من خودم جزای آن را می‌دهم. برخی این حدیث را به معنای عرفانی تفسیر کرده‌اند. اما معنای واقعی این است که روزه هدیه‌ای از انسان به خداست. خداوند می‌فرماید که اگر می‌خواهی پاداش بدهی، روزه بگیر. روزه پاداش انسان به خدای تبارک و تعالی است.

این گزارش می‌افزاید: در بخش دیگری از این نشست حجت الاسلام «محمدحسین فلاح زاده» طی سخنانی اظهار کرد: طبق آیه نفر «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» رسالت اصلی مبلغان است. صدر آیه، تفقه است و آیه انذر به تبلیغ اشاره دارد. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود در دیدار با مبلغان و طلاب حوزه های علیمه فرمودند که تبلیغ اصل در حوزه‌ها است. بنابراین، شما طلاب گرامی مخصوصاً در ماه مبارک رمضان سعی کنید تا توان دارید تبلیغ را رها نکنید.

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی افزود: از بیان احکام غفلت نکنید. عقاید مهم‌تر از احکام است، اخلاق نیز مهم است و بخشی از اخلاق، اخلاق رفتاری است که آن هم احکام و مسائل شرعی است. همچنین موضوعات دیگری که مربوط به انقلاب و اوضاع جاری مناطق و مخصوصاً منطقه خاورمیانه و کشورهای اسلامی است باید در منابر تبلیغی بیان شود.

اگر احکام شرعی به درستی گفته شود؛ بخش اخلاق رفتاری نیز درست خواهد شد

وی در ادامه بیان داشت: عمده مخاطب ما در ماه مبارک رمضان، مومنین و متدینین بوده که یا روزه دارند یا مقید به روزه‌داری هستند. اگر احکام شرعی به درستی گفته شود و تقید مردم به این احکام باشد، بخش اخلاق رفتاری نیز درست خواهد شد.

استاد حوزه علمیه قم گفت: سال‌ها پیش مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی توسط دفتر تبلیغات اسلامی تأسیس شد. بیش از ۸۰ درصد سوالات مردم از این مرکز مربوط به احکام  ومسائل  فقهی می باشد.

باید احکام شرعی را به گونه‌ای بیان کنیم که تقید شرعی بیشتر شود

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده تأکید کرد: اگر احکام شرعی بیان شود، مطمئن هستیم که به وظیفه‌مان عمل کرده‌ایم. مشکل متدینین ما مشکل اعتقادی نیست، بلکه در رفتارها و کارهایشان، مسائل شرعی را یا نمی‌دانند یا عمل نمی‌کنند. بنابراین، باید احکام شرعی را به گونه‌ای بیان کنیم که تقید شرعی بیشتر شود.

وی اظهار داشت: بیان مسائل سیاسی در رأس کشور، باید از مسائل جناحی جدا باشد. خط اصلی ما در سیاست؛ خدا، اسلام، پیامبر و ائمه اطهار است. باید به احکام روزه و مسائل مربوط به ماه مبارک رمضان توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده افزود: در ماه مبارک رمضان می‌توانیم مسائلی مالی را به مومنین متذکر شویم و بحث صله ارحام را نیز مطرح کنیم. برخی از افراد وظایف مالی خود را انجام نمی‌دهند و صله ارحام در جامعه کمتر شده است.

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی بیان داشت: احکام روزه باید هر سال بیان شود. حتی اگر سال گذشته بیان شده باشد، باز هم باید یادآوری شود تا مردم به درستی به احکام عمل کنند. رهبر معظم انقلاب نیز بر این امر تأکید داشتند و در جلساتی که در خدمت ایشان بودیم خواستند که احکام شرعی در ماه مبارک رمضان به‌طور مستمر بیان شود.

استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: منبری‌ها باید مقید به بیان احکام شرعی باشند. بنابراین، نباید غفلت شود و احکام روزه نیز باید گفته شود. در کنار احکام روزه، اهمیت روزه‌داری نیز بیان گردد، یعنی تقید مردم به روزه‌داری و پرهیز از روزه‌خواری، مخصوصاً نسبت به تکالیف فرزندان. برخی والدین به فرزندان خود که در سن تکلیف هستند، می‌گویند که نمی‌توانند روزه بگیرند. این توصیه باید اصلاح شود و والدین برای فرزندان خود آمادگی ایجاد کنند تا از ابتدای تکلیف به درستی روزه بگیرند.

وی ادامه داد: برای فرزندان مان که تازه به سن تکلیف می رسند باید از هم اکنون برای سال‌های آینده آمادگی ایجاد شود تا آنها در آغاز تکلیف بتواند به درستی روزه بگیرند. برای مثال، همان‌طور که آنها را برای رفتن به مدرسه آماده و تشویق می‌کنیم، باید برای نماز و روزه نیز اهمیت قائل شویم. امام باقر (ع) فرمودند که ما در کودکی برای سحر بیدار می‌شدیم و روزه می‌گرفتیم تا هر مقداری از روز که می‌توانستیم. بنابراین، باید کودکان را از قبل از ماه رمضان نسبت به نماز و روزه آماده کنیم تا بتوانند به درستی روزه بگیرند و از این کار زده نشوند.

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی افزود: در گذشته، پدران مقید به نماز شب، فرزندان خود را حتی در نیمه‌های شب برای انجام وظایف دینی بیدار می‌کردند، اما امروزه باید به این نکته توجه شود که فرزندان آمادگی برای این کار ندارند. همچنین برخی از فرزندان علاقه‌مند به بیدار شدن در سحر و روزه گرفتن هستند، اما والدین به آنها اجازه نمی‌دهند. این موضوعات باید به والدین توصیه شود تا با بهانه‌های کوچک، فرزندان را از روزه گرفتن منع نکنند.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده اظهار داشت: مسئله حجاب بسیار مهم است، اما در مورد روزه‌خواری علنی حساسیت کمتری داریم. اگر عضوی از خانواده مسافر یا بیمار است، خداوند روزه را از او نخواسته، اما اگر کسی علنی روزه‌خواری کند، این گناه است و باید به این موضوع توجه و تذکر داده شود.

وی بیان کرد: ما باید احکام را تبیین کنیم و فواید روزه و آثار ماه رمضان را به مردم بگوییم. حضرت آیت الله جوادی آملی می‌فرمایند که ممکن است حکمت دو وعده غذا خوردن در ماه مبارک رمضان به این معنا که باید یک وعده غذای کمتر بخوریم و به دیگران کمک کنیم. این نکات باید به مردم آموزش داده شود.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده اظهار داشت: آثار و فواید پزشکی روزه که پیامبر فرمودند: «صوموا تَصِحّوا» کتاب‌ها نوشته شده است. اخیراً پزشکان فوق تخصص کشور، مقالاتی در خصوص فواید روزه نوشتند که جدا خواندنی است. هزار صفحه در خصوص فواید روزه داریم. لذا از فواید روزه‌داری و آثار و برکات ماه رمضان بگوییم. در غیر ماه رمضان نیز می‌توان نماز اول وقت و به جماعت خواندن به مخاطب توصیه شود.

از جمله مسائلی که باید در ماه مبارک رمضان گفته شود، بحث نماز مسافر است

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: من بارها به خانواده‌ها گفتم که نسبت به فرزندانتان دغدغه داشته باشید. حدیثی از امام صادق (ع) داریم که سه چیز را کنار هم گذاشته‌اند: یکی مسجد، دوم عالم ربانی و سوم قرآن. اگر می‌خواهید اطمینان حاصل کنید که فرزندانتان در آینده به راه راست هدایت می‌شوند، یک ارتباط رفت و آمد به مسجد، دو انس با قرآن و سه ارتباط با عالم ربانی را برایشان فراهم کنید؛ از جمله مسائلی که باید در ماه مبارک رمضان گفته شود، بحث نماز مسافر است. طبق آمارهای مختلف، سوالات زیادی در مورد نماز مسافر وجود دارد.

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که باید به آن پرداخته شود، بحث بیماری و روزه‌داری است. برخی بیماری‌ها ممکن است با روزه‌داری تداخل داشته باشند و نیاز به بررسی توسط پزشکان دارد. به همین دلیل، فرهنگستان علوم پزشکی اقدام به بررسی بیماری‌ها و تأثیر روزه‌داری بر آنها کرده است. این بررسی‌ها در سه ستون تنظیم شده است: ستون اول بیماری‌هایی که روزه‌داری برای آنها ضرر ندارد، ستون دوم بیماری‌هایی که روزه‌داری برای آنها ضرر دارد و ستون سوم بیماری‌هایی که نیاز به مشورت با پزشک معالج دارند. این بررسی‌ها توسط حدود ۶۰ پزشک فوق تخصص انجام شده و به نتایج اطمینان‌بخشی دست یافته‌اند.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده اظهار داشت: مسئله دیگر نسبت به قضای روزه‌ها است. تاکید کنید که قضای مسافر و بیمار که روزه بر آنها واجب نیست، باید قضا شود. برخی از مراجع فتوا داده‌اند که این قضای روزه تا ماه مبارک رمضان سال آینده باید انجام شود.

وی بیان کرد: در باب کفاره روزه حتی فدیه نیز باید به طور صحیح انجام شود. برخی مراجع تاکید کرده‌اند که کفاره باید طعام باشد، یعنی نان یا چیزهایی که به نان تبدیل می‌شوند مانند گندم، جو، آرد یا مواردی که جایگزین نان هستند مثل برنج، خرما و حتی ماکارونی. ما اخیراً با مسئولان کمیته امداد صحبت کرده‌ایم و پیشنهاد داده‌ایم که بسته‌های ماکارونی به عنوان کفاره ارائه شود.

استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: باید به مردم توضیح دهید که کفاره عذری و قیمت آن چیست. مثلاً پول گندم، آرد، برنج و غیره را مشخص کنید و به آن طرف بگویید که باید این پول را به عنوان طعام ارائه کنند.