به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، در هر دوره از تاریخ اسلام، پیشوایان معصوم(ع) در مواجهه با چالشهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، مسیر هدایت و تربیت جامعه را با صبر و درایت هموار ساختهاند. اما در میان این ادوار، دوران امامت امام زینالعابدین(ع) از پیچیدهترین و حساسترین برهههای تاریخ شیعه به شمار میرود. دورانی که جامعه پس از حادثه جانگداز کربلا، دچار تزلزل فکری و فرهنگی شده بود و ارزشهای دینی و اخلاقی به شدت تضعیف شده بودند.
مدینه، شهری که روزگاری نماد فرهنگ اسلامی و مرکز تربیت صحابه رسولالله(ص) بود، به مرکزی برای موسیقی، غنا و فساد بدل شده بود. این انحطاط فرهنگی بهحدی پیش رفت که مردم بهجای توجه به مسائل دینی و اجتماعی، عاشق رقاصهها و تفریحات بیمحتوا شده بودند و حتی برای از دست دادن آنان اشک میریختند. در چنین فضایی، امام سجاد(ع) با شرایطی مواجه شد که جامعه از ارزشهای الهی فاصله گرفته بود و یاران ایشان نیز به تعداد انگشتان دست میرسیدند؛ چنانکه امام صادق(ع) میفرماید: «ارتد الناس بعد الحسین الا ثلاثه»؛ یعنی پس از شهادت امام حسین(ع) تنها سه نفر بر یاری امام زینالعابدین(ع) باقی ماندند.
با وجود این چالشها، امام سجاد(ع) نه تنها از تبلیغ دین دست نکشید، بلکه راهی نوین برای ارشاد جامعه پیش گرفت؛ راهی که بر پایه تربیت شاگردان، موعظه در خطبهها و بیان معارف الهی در قالب دعاهای زیبا و روحانگیز شکل گرفت. صحیفه سجادیه که بهعنوان «زبور آل محمد(ص)» شهرت دارد، گنجینهای از این دعاهاست که امام سجاد(ع) با زبان راز و نیاز و بیان احساسی، مفاهیم عمیق دینی را به مردم منتقل کردند.
این سبک نوآورانه تبلیغ، الگویی ارزشمند برای تمامی مبلغان دینی در طول تاریخ بوده است. معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه شهرستان زریندشت، در گفتوگویی، زوایای این سیره تربیتی و تبلیغی امام سجاد(ع) را تشریح کرده و بر نقش بیبدیل این امام همام در احیای ارزشهای دینی تأکید کرده است. نگاهی به روشهای تبلیغی امام زینالعابدین(ع) و شرایط دشوار دوران ایشان، گواهی بر صبر، شکیبایی و مدیریت حکیمانهای است که همچنان میتواند راهنمای مبلغان امروز باشد.
نگاهی به روشهای تبلیغی امام زینالعابدین(ع) و شرایط دشوار دوران ایشان، گواهی بر صبر، شکیبایی و مدیریت حکیمانهای است که همچنان میتواند راهنمای مبلغان امروز باشد.
تبلیغ دین در شرایط فرهنگی دشوار
حجتالاسلام احسان اسدی، درباره وضعیت فرهنگی دوران امام سجاد(ع) چنین توضیح میدهد: «موقعیت امام سجاد علیهالسلام بسیار متفاوت بود. زمانی که ایشان به امامت رسیدند، تنها سه یار داشتند؛ بهگونهای که امام صادق(ع) میفرماید: ارتد الناس بعد الحسین الا ثلاثه، پس از شهادت امام حسین علیهالسلام به غیر از سه نفر بقیه مردم همه مرتد شدند.»
او در ادامه نام سه یار امام سجاد(ع) را «ابوخالد کابلی»، «یحییبنامطویل» و «جبیر بن مطعم» ذکر کرده و به وضعیت فرهنگی آشفته مدینه اشاره میکند: «این شهر مرکز موسیقی، غنا و... شده بود و مردم آنقدر عاشق این امور بودند که وقتی خلیفه وقت یکی از رقاصهها را خریداری کرد و قصد داشت او را به شام ببرد، مردم مدینه همراه او بیرون آمده و گریه کردند.»
در چنین فضایی امام سجاد(ع) دست از تبلیغ دین برنداشت و به تربیت شاگردان پرداخت؛ شاگردانی که بعدها در حلقه علمی امام باقر(ع) همچون زراره و ابان ابن تغلب نقش مؤثری ایفا کردند.
روشهای تبلیغی امام سجاد(ع)
یکی از برجستهترین شیوههای تبلیغی امام سجاد(ع) بیان معارف دینی در قالب دعا بود. اسدی درباره این ویژگی چنین توضیح میدهد: «روش تبلیغ امام سجاد علیهالسلام در صحیفه سجادیه منحصر به فرد است. امام در شرایطی که مردم دارای روحیه احساسی بودند و به موسیقی روی آورده بودند، با همان احساس، معارف دین را در زبان دعا و راز و نیاز با خداوند بیان کردند. اغلب دعاهای ایشان با خداوند راز و نیاز میکند، بدون اینکه چیزی از خداوند بخواهد و این بسیار زیباست. از ایشان ۲۵۴ دعا نقل شده است.»
امام سجاد(ع) علاوه بر دعا از شیوه موعظه در خطبهها نیز بهره میبردند. ایشان در شرایط خفقان فرهنگی با خطبههایی که مسؤلیت آن را بر عهده داشتند، به تبلیغ دین میپرداختند.
به گفته معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه شهرستان زریندشت، امام سجاد(ع) علاوه بر دعا از شیوه موعظه در خطبهها نیز بهره میبردند. ایشان در شرایط خفقان فرهنگی با خطبههایی که مسؤلیت آن را بر عهده داشتند، به تبلیغ دین میپرداختند.
تلاشهای گسترده در عرصههای مختلف
اسدی تأکید میکند: «تلاشهایی که امام زینالعابدین علیهالسلام در زمینههای علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی داشتند، بسیار فراوان است. لحن ایشان در خطاب به مؤمنان با دیگر ائمه تفاوت داشت. ایشان با جملاتی مانند ای مؤمنان، ایها الناس و یا ابن آدم مردم زمان خود را خطاب میکردند و دائماً در حال نیروسازی بودند.»
او همچنین به رساله حقوق امام سجاد(ع) اشاره کرده و آن را الگویی برای زهد واقعی میداند: «بر خلاف تصور خیلیها حضرت به هیچ صورت از حلال دنیا کنارهگیری نکردند، بلکه با فعالیتهای ناسالم اجتماعی مبارزه کردند.»
الگویی برای امروز
معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه علمیه شهرستان زریندشت در پایان سخنانش تأکید میکند که رفتار امام سجاد(ع) الگویی ارزشمند برای تبلیغ دینی در همه زمانها است: «ما بعضی اوقات با دیدن چند سختی در تبلیغ دست از ارشاد مردم برمیداریم، در حالیکه امام سجاد(ع) با وجود همه ناهنجاریهای زمان خویش دست از تبلیغ و ارشاد برنداشت. امیدواریم بتوانیم از این الگوی زیبا در مسیر تبلیغ دین بهرهمند شویم.»
سیره تبلیغی امام سجاد(ع) نهفقط در دوران حیات ایشان، که امروز نیز برای مبلغان دینی و علاقهمندان به دین آموزنده و الهامبخش است. تأکید ایشان بر تربیت شاگردان، روش دعا و خطبه و مبارزه با ناهنجاریهای اجتماعی، نشان از مدیریتی الهی و هدفمند دارد که همچنان میتواند راهگشای مشکلات فرهنگی و تبلیغی جامعه باشد.
نظر شما