به گزارش خبرگزاری شبستان از اصفهان، هنر گره‌چینی یکی از زیباترین هنرهای قرن‌های گذشته اسلام و ایران بوده که استان اصفهان یکی از خاستگاه‌های آن به شمار می‌رفته است، گره‌چینی اگرچه طی سال‌های اخیر آنچنان مورد توجه قرار نگرفته اما هنوز هم در گوشه‌های شهر آثاری از آن پیدا می‌شود و هنوز هم پیدا می‌شوند هنرمندانی که هرچند به سختی، در خانه‌های خود برای زنده نگه داشتن آن تلاش می‌کنند.
*گره چینی چیست؟
وقتی به خانه‌های قدیمی شهر سر می‌زنیم، آنچه بیش از بافت قدیمی حیاط های زیبا و بزرگ آن برای ما خود نمایی می‌کند، درهای زیبایی است که با کنده‌کاری‌های زیبا و از تکه‌های چوب و شیشه‌های رنگی به هم چسبیده‌اند و فضای زیبایی را درون آن جمع آورده‌اند، شیشه‌هایی که هم برای زیبایی و هم برای دوری حشرات و آلودگی‌ها استفاده می‌شوند و البته گره‌چینی فقط با چوب نیست.
در واقع هنرگره چینی از جمله هنرهای دیرینه در صنایع چوبی است که در آن از کنار هم قرار دادن تکه‌های کوچک چوب و شیشه به صورت پازل بدون استفاده از هیچ گونه میخ و چسبی برای اتصال، به وجود می آید.
این صنعت دستی، از هنرهای ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است و برخی پژوهشگران احتمال داده‌اند استفاده از این هنر از دوران خلفا عباسی آغاز شده و در قرن ششم تا هشتم هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان نیز به ایران رسیده است.
*گره‌چینی، هنری که هنوز هم زنده است
رشته‌هایی که روزگاری به دلیل داشتن کاربرد از جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم برخوردار بوده و امروزه به سبب ورود تولیداتی که از تنوع و کاربری مناسب‌تری برخوردارند، جایگاه خود را از دست داده‌اند.
صنایع‌دستی در معماری ایران تنها نقش مزین‌کننده فضا را ندارد بلکه هرکدام در جایگاه خود کاربرد‌های گوناگونی دارد و از جمله این رشته‌ها گره‌چینی است.
با وجود اینکه بسیاری از صنایع دستی کشور ایران طی سال‌های گذشته و با ماشینی شدن و شهرنشینی از بین رفته اما هنر گره‌چینی هنوز هم در بین مردم رواج دارد و هستند کسانی که هنوز هم آن را درک می‌کنند و به آن عشق می‌ورزند.
*گره‌چینی از چه زمانی در ایران رواج داشته است؟
اگر بخواهیم در مورد تاریخچه این هنر زیبا سخن بگوییم، باید به قرن‌ها پیش باز گردیم، زمانیکه مردم کشور ایران تازه به اسلام گرویده بودند، گره‌چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است.
برخی پژوهشگران احتمال داده‌اند استفاده از این هنر از دوران خلفا عباسی آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است.
بر اساس شواهد و آثار موجود پیشینه هنر گره‌چینی در معماری ایران به دوره سلجوقی و صفوی باز می‌گردد و خاستگاه آن نیز شهر اصفهان بوده است، از این سبک کار به طور معمول در ساخت درهای اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجرهای منازل و کاخ‌ها و نرده‌ها استفاده می‌شده است.
از دوران صفوی به بعد تعبیه شیشه‌های رنگی در چوب‌های مشبک رایج شده و در اصطلاح به "ارسی" مشهور شد. هنرهای چوبی پس از صفویه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت فنی نیز روبرو شد، البته هنر ارسی‌سازی در این دوره به اوج خود رسید.
به طور کلی از چوب و فرآورده‌های آن در بناهای صد سال اخیر به عنوان مصالحی موثر در ستون‌های چوبی، پوشش سقف‌های دوجداره خارجی و توفال‌سازی، در ساختن پنجره‌های ارسی و پنجره‌های ظریف با کارهای هنری مختلف گره سازی، قواره‌بری و غیره استفاده شده است.
البته این روزها گره‌چینی به قوت گذشته خود باقی نیست و این صنعت و هنر زیبا، آنچنان در بین مردم جایگاهی ندارد و مردم عصر ماشینی ما درهای فلزی ساخت صنایع را به هنر دست گره‌چینی ترجیح می‌دهند.
بسیاری از هنرمندان این رشته نیز این روزها در خانه‌های خود به صورت انفرادی به فعالیت مشغول هستند و تعداد کمی از آنها نیز توانسته‌اند با دایر کردن کارگاه‌هایی، درصدد زنده نگه داشتن این رشته برآیند.
مجتبی آقاجان، یکی از هنرمندان این رشته که از دوران کودکی‌اش به گره‌چینی مشغول بوده، انتقادات بسیاری در مورد این رشته هنری دارد، او از 40 سال پیش و زمانی که از معلمان خود رسم و گره را یاد گرفته، همزمان مشغول کار با چوب شده و این روزها در خانه‌اش به هنر گره‌چینی مشغول است.
آقاجان که انتقادات بسیاری در مورد این رشته هنری دارد، به خبرنگار شبستان اصفهان می‌گوید: متاسفانه این رشته در حال نابودی است و مسئولان آنگونه که باید از آن حمایت نمی‌کنند. سال‌هاست که تلاش می‌کنیم گره‌چینی را زنده نگه داریم اما گویا توجهی به آن نمی شود.
*گره‌چینی نفس‌های آخر را می‌کشد
او ادامه می‌دهد: ماه‌ها پیش قرار بود برای حمایت از ما کارشناسانی معرفی کنند و تلاش‌های دیگری کنند اما هیچ اقدامی نکرده‌اند، متاسفانه با این رفتارها رشته باارزشی چون گره‌چینی و برخی از رشته‌های دیگر در حال از بین رفتن است و اگر می‌خواهیم هنر و فرهنگ کشور که بخشی از آن هنرهایی نظیر گره‌چینی است، زنده بماند، باید فکری به حال آن کنیم.
بسیاری از هنرمندان این رشته در اصفهان توسط انجمن طراحان فرش بار دیگر به میدان آمدند.
آقاجان بیان می‌دارد:ماه‌هاست که به دنبال اخذ مجوز برای چاپ کتاب طرح‌هایم هستم اما به دلیل مشکلات مالی و مسائلی نظیر این نتوانسته‌ام، کتابم را به چاپ برسانم زیرا چاپ یک کتاب هزینه‌های بسیاری دارد که از عهده من خارج است و من نمی‌توانم از پس آن بر بیایم و متاسفانه بسیاری از هنرمندان دیگر نیز مشکلاتی نظیر من را دارند.
او با اشاره به لزوم توجه بیشتر به این هنر ارزشمند بیان می‌دارد: ما در هنر گره‌چینی بسیاری از طرح‌های جدید و قدیم را با یکدیگر پیوند داده‌ایم و مطمئنا اگر مسئولان توجهی به این رشته داشته باشند، می‌توانند بیش از پیش از آن استفاده کنند زیرا جای این هنر در هنرستان‌ها و مدارس ما خالی است.
این هنرمند اصفهانی اضافه می‌کند: مسئولان باید با ساخت هنرستانی مثل هنرستان هنرهای زیبا، به رشد این رشته هنری کمک کنند زیرا نبود هنرهایی نظیر این هنر ارزشمند، واقعا به ضرر جامعه هنرمندان ماست.
اگر بخواهیم بهترین نمونه‌های گره‌چینی در ایران را ببینیم، کافی است سری به عمارت چهل‌ستون، هشت‌بهشت و خانه‌های تاریخی خانه اعلم، شیخ‌الاسلام، سوکیاس در اصفهان و تعدادی از خانه‌های تاریخی کاشان همچون خانه طباطبائی‌ها، خانه عباسیان، خانه بروجردی‌ها و خانه‌های دیگر بزنیم، هنری که این روزها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و اگر مسئولان حمایتی از آن نکنند، شاید روزی دیگر فقط نامی از آن باقی باشد.
پایان پیام/
نظر شما