بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسی

به گزارش خبرگزاری شبستان، سی ‌و هفتمین شماره فصل‌نامه "شیعه‌شناسی" با مقالاتی تخصصی در موضوعات الهیات، تاریخ و جامعه ‌شناسی شیعیان جهان، از سوی مؤسسه شیعه ‌شناسی منتشر شد.

بنابراین گزارش، در این شماره هفت مقاله تخصصی با عناوین "جایگاه علی علیه السلام در فتوت نامه های قرون پنجم تا هشتم و گرایش شیعی در تحفة الاخوان"، "دلایل سازگاری حکومت مشروطه با مبانی اسلامی در اندیشه سیاسی آخوند خراسانی"، "التفات به نهج البلاغه در آثار برخی از رهبران نهضت های بیداری جهان معاصر"، "بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسی (ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی)"، "چاه عریضه جمکران از خرافه تا واقعیت"، "تاریخ تشیع در یزد از آغاز تا قرن هفتم هجری قمری"و "ساختار شناسی رثای اهل بیت علیهم السلام در عصر عباسی" درج شده است.

چکیده مقالات درج شده در این شماره به شرح ذیل است: 

جایگاه علی علیه السلام در فتوت نامه های قرون پنجم تا هشتم و گرایش شیعی در تحفة الاخوان
 

چکیده این مقاله که توسط محمد مشهدی نوش آبادی نوشته شده عبارتست از: اهل فتوت از جمله گروه های اجتماعی و آیینی در گستره تاریخ اسلام و ایران اند که بر اصول اخلاقی و جوانمردی در روابط انسانی تأکید دارند. اصول و قوانین اخلاقی و آیین های اهل فتوت در فتوت نامه ها نوشته شده است. همچنین در این آثار تلاش شده است الگوها و اسوه های اخلاقی جوانمردان معرفی شود. مهم ترین شخصیت محوری که الگو و اسوه فتوت معرفی می شود، علی بن ابیطالب علیهما السلام است. در این مقاله ضمن بررسی جایگاه امام در فتوت نامه، نشان می دهیم گرچه در فتوت نامه سلمی در سده پنجم به جایگاه امام در فتوت اشاره نشده، اما در فتوت نامه های سده ششم به بعد، جایگاه امام، محوری و انکار ناپذیراست. با این اوصاف، در فتوت نامه های دوره ایلخانی به ویژه تحفةالاخوان کاشانی، علاوه بر نقش محوری امام، عقاید شیعی که در فتوت نامه ها موضوعیتی ندارد، به صراحت مطرح شده، زمینه ورود این گونه اعتقادات در فتوت نامه های دوره های بعدی را فراهم می سازد.

دلایل سازگاری حکومت مشروطه با مبانی اسلامی در اندیشه سیاسی آخوند خراسانی
نوشته سید محمد رضا احمدی طباطبایی و علی حجتی که در چکیده آن آمده است: در جریان نهضت مشروطه ایران، مهم ترین اقدام علمای مشروطه خواه، تئوریزه کردن مبانی و مؤلفه های مشروطیت و مفاهیم مرتبط با آن بر اساس آموزه های اسلامی و بومی سازی این مفاهیم برای جامعه مذهبی ایران بود. رأس علمای مشروطه خواه، زعیم بزرگ حوزه نجف، آخوند خراسانی قرار داشت. یکی از ابعاد تأثیرگذاری ایشان در نهضت مشروطه، تلاش برای تئویزه کردن مشروطه و مفاهیم و نهادهای جدیدی بود که همراه با آن برای اولین بار به ایران وارد شد؛ نیز سازگار کردن آن با آموزه های اسلامی بر اساس اندیشه سیاسی شیعه در زمان غیبت بود. این مقاله به مطالعه استدلال های ایشان برای اثبات مشروطیت می پردازد.
آخوند خراسانی در جایگاه یک فقیه و اصولی بر جسته، با مبنا قرار دادن نظریه غاصبیت سلطنت شیعه در زمان غیبت و با بهره گیری از قواعد فقهی و اصولی همچون (دفع افسد به فاسد) و (حفظ کیان اسلام)، به این مهم پرداخته اند. ایشان با شناسایی مؤلفه های حکومت مشروطه در غرب، سازگار بودن هر کدام از این مؤلفه ها را با مبانی اسلامی اثبات نموده، همچنین مشروطه شدن حکومت را تنها راه نجات کشور از سلطه اجانب و مصداق (حفظ کیان اسلام) می دانسته اند. رویکرد آخوند خراسانی به (مشروطیت) و مفاهیم مرتبط با آن، از حد فتوا و مجوز شرعی، بسیار فراتر رفته، ایشان با توجه به نا آشنا بودن جامعه مذهبی ایران در آغاز قرن بیستم و یک سده پیشتر از زمان حاضر با این گونه مفاهیم، به تبیین این آموزه ها با رویکرد دینی پرداخته اند.

التفات به نهج البلاغه در آثار برخی از رهبران نهضت های بیداری جهان معاصر
نوشته ابوالفضل خوش منش که چکیده ان عبارتست از: پس از نزول قرآن کریم در کسوت زبانی مشابه با زبان اعراب، ده ها هزار حدیث رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام با همین زبان گفته و نوشته شدند (ر.ک. حسینی 1417 ق. ص 142/ حکیمی، 1381، ص 37) ؛ متونی چون نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و نیز زیباترین مضامین و عمیق ترین نیایش های بشر با خداوند متعال، لباس همین زبان را پوشیدند؛ و این هم بزرگ ترین خدمت به زبان عربی بود.
در دو سده اخیر، نهضتی در سرزمین های پهناور اسلامی شکل گرفت که از آن به (نهضت بیداری اسلامی) یاد می کنیم. صلای دعوت نهضت از سوی عالمان و ناصحان امت اسلامی در کشورهای مختلف، در افکنده شد. این دعوت ابعاد فکری و فرهنگی مهمی داشت که خود فراز پیشرفت و ماندگاری آن شد. یک اندیشه اساسی و محرک قوی برای نهضت فراگیر اسلام. اندیشه بازگشت به قرآن و اندیشه دیگر ـ که کمتر بدان پرداخته شد ـ اندیشه بازگشت به نهج البلاغه و اندیشه های امیرالمؤمنین علیه السلام بود. نهضت بیداری، با بین الملل اسلامی گره خورد و در قید و قالب های قومی و قبیله ای محصور نگشت؛ همان گونه که نهج البلاغه خود یک سند مهم بین الملی است و روی آوری به آن، به شیعیان محدود نمانده است. با این همه، در روی آوری به نهج البلاغه کوتاهی های فراوانی وجود دارد؛ لذا این منبع مهم، همچنان با جدیتی افزون، باید مد نظر و توجه باشد.

بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسی (ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی)
نوشته محمد رضا جباری و محمد کاظم ملبوبی و در چکیده آن آمده است از:
سازمان های دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمین های اسلامی فعالیت می کردند. امامان شیعه علیهم السلام در زمان حضور، از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده می کردند. عباسیان نیز از داعیان برای گسترش دعوت خود بهره می بردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، قضاوت بهتر تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکان پذیر می شود.
پرسش اصلی در این مقاله، آن است که این دو سازمان چه تفاوتها وشباهت هایی در ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی داشته اند؟ ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است و هر دو دارای مراکز استقرار جغرافیایی سه سطحی بوده اند؛ ولی تفاوت هایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دوسازمان، وظایف مالی و ارتباطی داشته اند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است.

چاه عریضه جمکران از خرافه تا واقعیت
نوشته کریم خان محمدی و محمدرضا انواری و در چکیده آن می خوانیم: تحقیقات انسان شناختی، شاخه ای از تحقیقات جامعه شناختی است که عمدتا به روش کیفی صورت می گیرد. در این گونه تحقیقات پژوهشگر سعی می کند با ذهنیت چند فرهنگی و بدون هرگونه پیش داوری وارد محیط پژوهش گردد و با استفاده از تکینک های متنوع، پاسخ سؤالات خود را بیابد. این مقاله نمونه ای از این نوع تحقیقات انسان شناختی است که به صورت کیفی و با بررسی اسناد و مصاحبه، درباره موضوع (چاه عریضه جمکران) صورت گرفته است. برخی از سؤالات تحقیق عبارتند از: آیا چاه عریضه جمکران، چاه مقدسی است؟ انداختن عریضه به داخل چاه جمکران یک عمل خرافی محسوب می شود یا مستند شرعی دارد؟ در صورتی که مستند شرعی دارد، آیا این عمل از سوی علما و بزرگان دینی انجام می شده یا نه؟ گونه شناسی افرادی که به داخل چاه، عریضه می اندازند، چگونه است؟ آیا می توان مخالفان عریضه انداختن داخل چاه جمکران را به گونه های متفاوت فکری تقسیم کرد یا همه از یک نوع هستند؟ برخی از نتایج تحقیق عبارتند از چاه هیچ گونه جنبه تقدسی ندارد و تنها برای انداختن عریضه حفر شده است. عریضه نویسی در روایات مستند شرعی دارد و علما و بزرگان دینی نیز این عمل را انجام می دادند. همچنین موافقان و مخالفان نیز از یک طیف نیستند.

تاریخ تشیع در یزد از آغاز تا قرن هفتم هجری قمری
نوشته علی اکبراسماعیلی و اصغر منتظر القائم که چکیده آن عبارتست از: یزد به عنوان یکی از نقاط ارتباطی مهم در مرکز ایران، در مسیر ایالت های فارس، خراسان و عراق عجم، اهمیت بسیاری داشته است. یزد در ابتدای دوران اسلامی مورد توجه مسلمانان واقع نشد؛ چون از لحاظ کشاورزی و اقتصای چندان حائز اهمیت نبود و توجه اعراب به ایالت هایی چون فارس، کرمان، اصفهان و خراسان بیشتر بود. این عامل باعث شد از قرون نخستین اسلامی در یزد، اطلاعات چندانی در دست نباشد و مورد توجه تاریخ نویسان نیز قرار نگیرد.
با حاکمیت دولت شیعه مذهب آل بویه بر ایران و تسلط بر بغداد و با ساکن شدن یکی از علویان و نوادگان حضرت امام صادق علیه السلام در یزد و شاخه ای دیگر در ابرقو و قرار گرفتن یزد به عنوان قلمرو یکی از شعبه های آل بویه، یعنی آل کاکویه، تشیع در این شهر گسترش یافت. با انتقال این حکومت به یزد و تلاش برای رونق و آبادانی شهر یزد و توجه خاص به امور فرهنگی و آموزشی، چهره قصبه یزد به شهری تأثیرگذار در مرکز ایران تبدیل شد. علاوه برآن آل کاکویه با بر قراری پیوندهای خویشاوندی با دولت سلجوقیان و سلاجقه کرمان، توانست محیط آرامی برای فعالیت های فرهنگی به وجود آورد.
در این مقاله به دنبال بررسی این فرضیه هستیم که علویان و سادات و حکومت آل کاکویه شاخه یزد، زمینه ساز گسترش تشیع در یزد بوده اند. روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است.

ساختار شناسی رثای اهل بیت علیهم السلام در عصر عباسی
نوشته تورج زینی وند و گل ملک اله نظری
چکیده: رثای اهل بیت علیهم السلام در عصر عباسی، از مضمون ها و ساختار های گوناگون و فراوانی برخوردار بوده است. اما آن چه که مضمون سوگنامه های اهل بیت علیهم السلام را از دیگر مرثیه ها، متمایز می سازد، عبارتند از؛ اهمیت یاد و خاطر اهل بیت علیهم السلام، جایگاه رسالت ایشان در جامعه، تبیین مسأله جانشینی و ولایت اهل بیت علیهم السلام، نقد حاکمان ستمگر و خود رأی و.. .
در مرثیه های این دوره، مضمون هایی دیده می شود که منحصر به رثای اهل بیت علیهم السلام در این دروه بوده اند؛ از جمله آن ها می توان به پیوند رخداد کربلا به واقعه سقیفه، بشارت به ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دفاع آشکار و شجاعانه از حقانیت ایشان، مسأله امید به شفاعت اهل بیت علیهم السلام، بی بهره ماندن قاتلان از این مسأله در روز قیامت و ... اشاره کرد.
در مرثیه های اهل بیت علیهم السلام در این دوره نیز دو نوع ساختار دیده می شود: ساختار تقلیدی و نوین. از ساختارهای تقلیدی و قدیم می توان به: استفاده از صور خیال گوناگون، استفاده از عنصر عاطفه، به کارگیری عنصر دعا و ... اشاره نمود و از جمله ساختارهای نوین نیز می توان به: وقوف بر آثار و نشان های برجای مانده از اهل بیت علیهم السلام اشاره کرد.

شایان ذکر است، سی و هفتمین شماره فصلنامه شیعه شناسی به صاحب امتیازی مؤسسه شیعه شناسی و مدیر مسؤولی محمود تقی زاده داوری به تازگی در 280 صفحه با قیمت 1500 تومان منتشر شده است.

پایان پیام/