به گزارش برگزاری شبستان، اتحاد و یکپارچگی ملی و فراملی در سطح جوامع اسلامی، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های تاریخی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان در جهت ایستادگی و پویایی و پایداری هویت اسلامی است و از اساسی‌ترین عوامل عزت و پیروزی کشورهای اسلامی در همه صحنه‌ها به شمار می‌رود؛ همان‌گونه که امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «امت‌های پیشین مادامی که با هم اتحاد داشتند، در حال پیشرفت و شکوفایی بودند و به عزت و اقتدار دست یافتند؛ خلافت و وراثت زمین را به دست آورده و رهبر و زمامدار جهان شدند».
دعوت به وحدت و همگرایی، یک ضرورت قرآنی و سیره نبی اکرم است: (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لا تَفَرّقُو)، تفرقه و جدایی نیز از دیدگاه قرآن کریم یک عمل ناصواب و زیان‌آور است: (وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ)، اینجاست که ایجاد یک اتحاد ملی و همبستگی و انسجام اسلامی در جهت پویایی جامعه‌ای اسلامی و فراگیر ضروری می‌نماید.
تحقق این اتحاد و انسجام و پایداری آن، نیازمند روش‌ها و ابزارهایی است که از متن دین برخاسته باشد؛ هر چند امروزه استفاده از نهادهای فرامدرن همچون رسانه‌های جمعی و اینترنت برای بیان و تبلیغ باورهای دینی بسط و گسترش فراوانی یافته است، با این حال برخی از شیوه‌های سنتی در عرصه باورسازی و تولید اندیشه اتحاد و انسجام، دارای حوزه تأثیر فراگیر و عمیقی است؛ همچون آیین‌های نماز جمعه و جماعات و مناسک حج.
آنچه کارکرد این نهادهای دینی و مذهبی را در زمینه ایجاد یک وحدت ملی و انسجام اسلامی افزایش می‌دهد، این است که این نهادها در ذات خود تبلیغ کننده همبستگی و اتحاد می‌باشند؛ همانطور که حضرت امام(ره) در این زمینه می‌فرماید: «اسلام این‌گونه اجتماعات را فراهم کرده تا از آن استفاده دینی بشود، عواطف و برادری و همکاری افراد تقویت شود، رشد فکری بیشتری پیدا کنند و برای مشکلات سیاسی و اجتماعی خود راه حل‌هایی بیابند و به دنبال آن، به جهاد و کوشش دسته جمعی بپردازند».
نماز جمعه در قرآن
قرآن کریم مردم را به «کلمه توحید»، یعنی ایمان به خداوند متعال و توحید کلمه، یعنی اتحاد و همبستگی همه گروه‌ها و طبقات مردم دعوت کرده است: (قُلْ یا أهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ ألاّ نَعْبُدَ إِلاّ اللّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئً)؛ «بگو ای اهل کتاب، بیایید به سوی کلمه واحد که مشترک بین ما و شماست (که می‌تواند برای همگان هدف و مقصود باشد) که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم».
دعوت به وحدت و همگرایی، یک ضرورت قرآنی و سیره نبی اکرم است: (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعًا وَ لا تَفَرّقُو)، تفرقه و جدایی نیز از دیدگاه قرآن کریم یک عمل ناصواب و زیان‌آور است: (وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ)، اینجاست که ایجاد یک اتحاد ملی و همبستگی و انسجام اسلامی در جهت پویایی جامعه‌ای اسلامی و فراگیر ضروری می‌نماید.
شریعت اسلام برای تحقق این معنا، مردم را به تشکیل اجتماع تشویق کرده به طوری که رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «یدالله مع الجماعة» و روز جمعه نیز ظرف و وسیله‌ای برای تحقق این مطلوب مقرر گردیده است. در حقیقت نماز جمعه یکی از شعائر عبادی است که قرآن کریم به حفظ و استمرار آن توصیه اکید دارد: (وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ).
اهمیت جمعه و این اجتماع هفتگی، به حدی است که در قرآن کریم سوره‌ای به نام این فریضه نامگذاری شده است. خداوند متعال در سه آیه پایانی سوره جمعه مردم را به اقامه نماز جمعه تشویق و ترغیب کرده است: (یا أیّهَا الّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللّهِ) در شأن نزول این آیه شریفه نوشته‌اند: پیامبر خدا(ص) با مردم نماز جمعه می‌خواند و مشغول خطبه خواندن بود.
در این میان یک کاروان تجارتی فرا رسید و سر و صدا ایجاد شد. مردم نماز را رها کرده و به سمت کاروان شتافتند و به غیر از 12 نفر بقیه پیامبر(ص) را تنها گذاشتند. در این حال این آیات نازل شد: (إِذا رَأوْا تِجارَةً أوْ لَهْوًا انْفَضّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِمً)؛ «هنگامی که آنها تجارت یا سرگرمی و لهوی را ببینند، پراکنده می‌شوند و به سوی آن می‌روند و تو را ایستاده (در حالی که خطبه می‌خوانی) به حال خود رها می‌کنند».
سوره جمعه ابتدا با تسبیح و حمد الهی آغاز می‌شود؛ خدایی را سپاس می‌گوید که از میان مردم رسولی را از جنس خودشان مبعوث کرد تا آیات کتاب الهی را بر آنان بخواند: (هُوَ الّذی بَعَثَ فِی اْلأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ)؛ رسولی که مردم را به اعمال نیک و اخلاق حسنه رهنمون می‌گرداند و کتاب و حکمت و معارف صحیح به آنان می‌آموزد.
آیات بعدی، یعنی آیات ششم تا نهم این سوره شکل تهدید و تذکر به خود می‌گیرد و مردم را از سرنوشت قوم یهود بیم می‌دهد که نسبت به کتاب خویش و عمل به آن سستی به خرج داده و آن را رها کردند: (مَثَلُ الّذینَ حُمِّلُوا التّوْراةَ ثُمّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أسْفارً) . از این آیات چنین استنباط می‌شود که اگر فریضه نماز جمعه در روح و جان جامعه جاری و ساری نباشد و محتوای راستین خود را نداشته باشد، مردم به همان سرنوشتی دچار می‌شوند که قوم یهود گرفتار شدند.
وقتی لزوم عمل به شریعت و اهتمام به آیات خداوند بیان شد و مردم به عواقب ترک احکام الهی آگاه شدند، زمینه برای بیان بزرگ‌ترین اجتماع شریعت اسلامی که همان نماز جمعه است، آماده می‌شود. آنچه در این آیات مورد سفارش و تأکید می‌باشد، شناختن و روی آوردن به ذکر خداست که مراد از ذکر خدا به قرینه آیات دیگر همان نماز جمعه است و آنچه که از آن نهی می‌شود، پرداختن به تجارت دنیا و به طور کلی هر کاری است که انسان را از یاد خدا باز می‌دارد.
خداوند متعال محور اصلی و بنیادی جامعه و زیربنای زندگی فردی و اجتماعی را «ذکر الله» می‌داند؛ آنچه که ریسمان محکم الهی است و موجب ایجاد همدلی و وحدت و همگرایی می‌شود.اعتقاد به توحید و یگانگی خداوند، یکی از ساز و کارهای عملی وحدت میان امت‌های مسلمان است که خداوند متعال در این آیات به آن اشاره کرده و تأثیرات آن را متذکر شده است.
جایگاه نماز جمعه در روایات
روایاتی که در زمینه نماز جمعه وارد شده‌اند، دو دسته‌اند: یک دسته روایاتی که مردم را به شرکت در نماز جمعه و بهره‌مندی از فوائد آن تشویق می‌کند. امام باقر(ع) از امام علی(ع) روایت می‌کند که حضرت فرمود: «من بهشت را برای شش گروه ضمانت می‌کنم... کسی که برای حضور در نماز جمعه خارج شود و مرگ او فرا رسد».
بدترین چالش وحدت اسلامی و اصلی‌ترین مانع تحقق همبستگی در جوامع مسلمانان، جهل و عقب‌ماندگی و فروبستگی ذهنی است. یکی از راهکارهای پیشگیری از چالش آفرینی، آشناسازی مردم با تکلیف شرعی و رسالت مکتبی‌شان است. نماز جمعه، اجتماعی دینی است سرشار و مملو از علم و آگاهی و ره‌آورد آن، رشد فکری و بلوغ سیاسی می‌باشد.
امام صادق(ع) نیز فرمود: «ساعتی که دعا در آن مستجاب می‌شود، وقتی است که امام جمعه خطبه می‌خواند و همه آماده نماز هستند»؛ زیرا خداوند به جماعت مسلمین عنایت ویژه‌ای داشته و درهای رحمت را از زمین و آسمان بر ایشان می‌گشاید».
روز جمعه به دلیل اجتماع مسلمین در این روز ارزش بیشتری دارد. امام صادق(ع) در روایتی فرمود: «خداوند جمعه را بر دیگر روزها برتری داده است. بهشت در روز جمعه برای کسانی که به سوی آن بیایند، تضمین شده و شما به همان اندازه که برای نماز جمعه از یکدیگر سبقت می‌گیرید، به سوی بهشت سبقت گرفته‌اید».
اتحاد و همدلی جامعه یکی از نمونه‌های تجلی رحمت خداوند است و رحمت خداوند باید شامل همه آحاد جامعه بشود. به همین جهت در متون دینی به حضور در نماز جمعه اشاره شده است؛ از جمله:
کارگران؛ پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسی که برای انجام کاری در روز جمعه شخصی را استخدام می‌کند، نیاید او را از شرکت در نماز جمعه بازدارد؛ اگر چنین کند، مرتکب گناه شده و اگر مانع او نشود، در ثواب نماز او شریک خواهد بود».
روستائیان؛ در برخی از کتب تاریخی آمده است: مردم روستای قبا روزهای جمعه در مدینه حاضر شده و با پیامبر(ص) نماز جمعه می‌خواندند.
زندانیان؛ حضرت امیر(ع) زندانیان را با ضمانت اولیا آنها آزاد می‌ساخت تا در نماز جمعه شرکت کنند، بعد اولیائشان آنان را به زندان بازگردانند.
دسته دوم روایاتی هستند که مردم را از ترک بی‌جهت نماز جمعه به شدت برحذر می‌دارد.لحن بسیار شدید و تهدید کننده این روایات به این جهت است که ترک نماز جمعه، در اصل خروج از جماعت مسلمین و موجب تفرقه و اختلاف در جامعه اسلامی است.
پیامبر اکرم(ص) پس از اقامه اولین نماز جمعه چنین فرمود: «همانا خداوند سبحانه و تعالی نماز جمعه را از همین سال و از همین ماه و از همین ساعت واجب نمود؛ پس هر کسی که آن را در حال حیات من و بعد از رحلت من تا روز قیامت از روی انکار یا سهل انگاری و عدم توجه ترک نماید، خداوند پریشانی او را جمع نگرداند و به عمر و مال او برکت ندهد؛ آگاه باشید چنین شخصی (به دلیل سبک شمردن نماز جمعه) نمازش قبول نیست؛ حجی برای او نیست و صدقه او مورد قبول نمی‌باشد، مگر اینکه توبه کند».امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای به یکی از فرمانداران خویش به نام حارث همدانی، او را از مسافرت در روز جمعه منع می‌نماید تا اینکه فریضه جمعه را به جا آورد.
امام باقر(ع) نیز در روایتی فرمود: «نماز جمعه واجب و تجمع و اجتماع در نماز جمعه به همراه امام نیز فریضه دیگری است. اگر کسی نماز جمعه را در سه جمعه بدون عذر و علت ترک نماید، سه فریضه را ترک کرده و هر کس سه فریضه را ترک نماید، منافق است». از همین روست که در نماز جمعه مستحب است در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقین قرائت شود. امام در روایت دیگری فرمود: «خداوند با سوره جمعه، مؤمنین را گرامی داشته و پیامبر(ص) این سوره را در رکعت اول مقرر داشت تا موجب بشارت و مژده مؤمنین باشد و سوره منافقین را نیز در رکعت دوم قرار داد تا نشانی بر توبیخ و ملامت و سرزنش منافقان شود».
تأثیر نماز جمعه بر وحدت اسلامی در بستر تاریخ
یکی از آموزه‌های مهم قرآن کریم و از سفارش‌های مؤکد رسول گرامی اسلام(ص)، حفظ وحدت است. پیامبر اکرم(ص) همواره امت را به اتحاد و همبستگی و دوری از تفرقه و پراکندگی دعوت می‌نمود و از این رهگذر، صفوف مسلمین را به بنیان مرصوصی تبدیل نمود که به وسیله آن قدرت و شوکت و عزت اسلام در همه زمینه‌های اجتماعی و سیاسی و... جلوه‌گر گردید. نقش راهبردی پیامبر(ص) در جهت وحدت امت اسلامی در دو زمینه تحقق یافت؛ ابتدا روحیه اخوت و برادری و مسئولیت پذیری را در جامعه نهادینه کرد و با بستن عقد اخوت میان همه مسلمانان مهاجر و انصار، جامعه را به سمت اتحاد و یکپارچگی سوق داد.
بیشتر تاریخ نگاران و مفسران بر این عقیده‌اند که اولین نماز جمعه در اسلام را اسعدبن زرارة به دستور پیامبر(ص) و قبل از هجرت پیامبر(ص) به مدینه اقامه کرد. پیامبر اکرم(ص) خود نیز اولین نماز جمعه را در مسیر هجرت خود، زمانی که در محله قبا بر قبیله بنی عمرو بن عوف فرود آمدند، اقامه نمودند.
این مسئله در شرایط آن روز از چنان اهمیتی برخوردار بود که خداوند متعال در قرآن کریم به آن اشاره نموده و از مؤمنین می‌خواهد شکر آن را به جا آورند: (وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أعْداءً فَألّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوانً)؛ «به یاد بیاورید نعمتی را که خداوند به شما ارزانی داشت؛ آن زمان که دشمن همدیگر بودید و خداوند میان شما محبت و صمیمیت برقرار کرد و شما را برادر قرار داد».
پیامبر اکرم(ص) در اقدام دوم اجتماعاتی را پایهریزی کرد تا این اخوت و برادری را تقویت نموده و بستری برای تحقق اتحاد و انسجام میان مسلمین باشد. بیشتر تاریخ نگاران و مفسران بر این عقیده‌اند که اولین نماز جمعه در اسلام را اسعدبن زرارة به دستور پیامبر(ص) و قبل از هجرت پیامبر(ص) به مدینه اقامه کرد. پیامبر اکرم(ص) خود نیز اولین نماز جمعه را در مسیر هجرت خود، زمانی که در محله قبا بر قبیله بنی عمرو بن عوف فرود آمدند، اقامه نمودند.
هرچند در این مسئله میان تاریخ‌نگاران اختلاف وجود دارد، ولی به طور مسلم پیامبر(ص) در آغازین روزهای بعد از هجرت، اقامه جمعه نمودند. شواهد تاریخی دالّ بر این است که اقامه نماز جمعه جزء صلاحیت‌های پیامبر(ص) و یا کسانی بوده که توسط ایشان انتخاب می‌شدند.این سنت پس از پیامبر(ص) نیز باقی ماند و برگزار کردن نماز جمعه، یکی از شئون زمامدار مسلمین به شمار می‌رفت. فقط خلیفه مسلمانان حق داشت نماز جمعه را اقامه کند و در بلاد مختلف افرادی را به عنوان امام جمعه تعیین نماید.
این فریضه الهی در اتحاد و یکپارچگی جامعه اسلامی چنان جایگاهی یافت که عدم شرکت در آن، به منزله مخالفت و قیام علیه نظام حاکم بود؛ زیرا این اجتماع عظیم دینی مظهر اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی بود و اگر کسی قصد شورش و قیام علیه حکومت وقت را داشت، در نماز جمعه او شرکت نمی‌کرد؛ همچنان که برخی از سران کوفه برای دعوت امام حسین(ع) در نامه‌ای برای بیان عدم همراهی خود با حکومت یزید نوشته بودند: «ما در نماز جمعه شرکت نمی‌کنیم».
پس از رحلت پیامبر(ص) و با پدیدار گشتن تفرقه و جدایی در میان مسلمانان اهل بیت(ع) جانب مصلحت فرو نگذاشتند و با گذشت از حق شرعی و قانونی خویش گاه شیوه سکوت برگزیدند و گاه به تقیه رو آوردند تا مانع از ایجاد دو دستگی و اختلاف در جامعه و در نتیجه آسیب دیدن نهال نوپای اسلام شوند.
امام علی(ع) در دوران خلفای راشدین در نماز جمعه آنها شرکت می‌کرد. زراره می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم عده‌ای، معتقدند امیر مؤمنین(ع) بعد از نماز جمعه چهار رکعت نماز می‌خواند. حضرت فرمود: «از آنجا که امیر مؤمنین پشت سر امام فاسق نماز می‌خواند، نماز ظهر خویش را اعاده می‌نمود. وقتی از ایشان سؤال کردند، فرمود: " إنَّها أرْبَعُ رَکَعَاتٍ مُشَبِّهاتٍ"؛ (حضرت به اشاره فرمود که نماز خود را اعاده می‌کنم) و سکوت کرد».
این روایت و احادیث مشابه آن، شاهد بر این است که تحکیم وحدت اسلامی از اساسی‌ترین اهداف ائمه اطهار(ع) بوده و به هر وسیله‌ای، حتی با شرکت در نماز جمعه مخالفان، سعی در حفظ این اتحاد و انسجام اسلامی داشته‌اند.در روایتی که به حدیث «حث» شهرت یافته، زراره چنین روایت می‌کند: «امام صادق(ع) آنقدر ما را به نماز جمعه تشویق و ترغیب نمود تا اینکه گمان کردم مراد حضرت این است که ما بر گرد ایشان جمع شده و نماز جمعه بخوانیم. گفتم: آیا بر گرد شما جمع شویم؟ (به امامت شما اقامه جمعه کنیم؟) حضرت فرمود: "خیر، منظورم همان نماز جمعه‌ای است که نزد خودتان بر پا می‌شود"».
امام علی(ع) در دوران خلفای راشدین در نماز جمعه آنها شرکت می‌کرد. زراره می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم عده‌ای، معتقدند امیر مؤمنین(ع) بعد از نماز جمعه چهار رکعت نماز می‌خواند. حضرت فرمود: «از آنجا که امیر مؤمنین پشت سر امام فاسق نماز می‌خواند، نماز ظهر خویش را اعاده می‌نمود. وقتی از ایشان سؤال کردند، فرمود: " إنَّها أرْبَعُ رَکَعَاتٍ مُشَبِّهاتٍ"؛ (حضرت به اشاره فرمود که نماز خود را اعاده می‌کنم) و سکوت کرد».
پس از دوران ائمه(ع) و در عصر غیبت، میان علمای شیعه در زمینه عبادات سیاسی همچون نماز جمعه اختلاف نظراتی پیش آمد. عده‌ای معتقد بودند که اقامه آن مختص به امام معصوم(ع) بوده و در زمان غیبت و عدم حضور امام، قابل اجرا نیست. برخی نیز قائل به اجرای آن توسط نائبان عام امام معصوم(ع)، یعنی فقهای جامع‌الشرایط شدند.
از آنجا که خلفا و زمامداران به لحاظ جنبه‌های سیاسی نماز جمعه، اقامه آن را حق خود می‌دانستند و فقهایی هم که معتقد به جواز اقامه آن در عصر غیبت بودند، عدالت را شرط امام جمعه می‌دانستند؛ نماز جمعه رونق کمتری یافت. در مواردی هم که برگزار می‌شد، این فریضه الهی آن حالت قداست و مردمی بودن را از دست داده بود.
امام جمعه فقط یک ابزار دست سلطان و خلیفه بوده و اجتماعات جمعه نیز که در اصل یک عامل آگاه کننده و بیدار کننده بود، به یک عامل توجیه کننده تبدیل گشت تا فضای عمومی را برای حکومت خلفا و سلاطین آماده و مهیا کند. به همین دلایل تا زمان حکومت صفویه، در ایران نماز جمعه برگزار نشد.
پس از تشکیل دولت صفویه و هجرت بسیاری از علما به ایران، شرایط تقیه از میان رفت؛ به نحوی که برخی پادشاهان این عصر امور دینی مانند قضاوت و امامت جمعه را به علما و فقها واگذار کردند. در این دوران محقق کرکی که خود قائل به وجوب نماز جمعه با حضور فقیه جامع‌الشرایط بود، برای اولین بار نماز جمعه را با شرایط خاص خودش برگزار کرد. عده‌ای دیگر از علما نیز در این دوره اقامه جمعه می‌نمودند؛ همچون علامه مجلسی و محمدبن ماجد بحرانی.
پس از دوران صفویه نیز به مرور زمان، نماز جمعه اهمیت اجتماعی و سیاسی خود را از دست داد و فقط به عنوان یک عبادت محض همانند نمازهای یومیه درآمد و اگر در نقطه‌ای هم نماز جمعه بر پا می‌شد، به دور از مناقشات و منازعات سیاسی و اجتماعی بود؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی که حکومتی بر مبنای اسلام به وجود آمد، همراه با تشکیل جمهوری اسلامی و در سایه ولایت فقیه، بسیاری از احکام تعطیل شده اسلام بار دیگر زنده شد.
نماز جمعه در ایران
امام خمینی(ره) در پنجم مرداد 1358 طی حکمی فرمان برپایی نماز جمعه تهران را توسط آیت‌الله طالقانی صادر و در سپیده دم پیروزی انقلاب اسلامی بنیان تحول جدیدی را در زمینه اتحاد و وحدت ملی پایهریزی کرد. ایجاد همگرایی و به پا داشتن آرمان‌های مشترک میان مسلمین جهان، حوزه گسترده دیگری بود که همواره مد نظر امام(ره) بود که برای این سیاست کلی نیز به نماز جمعه روی آورد.
یک ماه پس از اقامه اولین نماز جمعه، امام خمینی(ره) تدبیر دیگری را برای وحدت امت اسلامی براساس نقش نماز جمعه اندیشید و طی پیامی فرمود:«جمیع مسلمانان جهان را دعوت می‌کنم آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را که از ایام قدر است و می‌تواند تعیین کننده سرنوشت مردم فلسطین نیز باشد، به عنوان روز قدس انتخاب و طی مراسمی همبستگی بین‌المللی مسلمانان را در حمایت از حقوق قانونی مردم مسلمان اعلام نمایند».
نماز جمعه در این سی و چهار سال انقلاب در زمینه اطلاع‌رسانی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، نظامی و بازگویی معارف دینی، بسیج نیروهای مخلص، جذب دل‌های آماده و تربیت جوانان آزاده، ارائه تحلیل‌های سیاسی، خنثی کردن توطئه‌های مختلف دشمنان و ایجاد روحیه امید و نشاط در مؤمنان نمازگزار، نقش کلیدی ایفا نموده است.
نماز جمعه و وحدت ملی و اسلامی
در آموزه‌های دینی و معارف اسلامی ما همواره انواع تعاملات و پیوندهای اجتماعی، مانند اتحاد و همبستگی، ستایش شده و پراکندگی، اختلاف و تفرقه مورد نکوهش قرار گرفته است. آرمان‌های بزرگی که اسلام برای مسلمانان و برای بشریت هدیه آورده است، جز در پرتو این اجتماع و وحدت محقق نمی‌شود؛ از این‌رو شریعت اسلام دستور به برپایی نماز جمعه داده است تا همواره این پایگاه‌های وحدت آفرین مورد توجه همگان باشد.
آگاهی‌بخشی در مسیر اتحاد؛ دور شدن جامعه از اسلام اصیل، آشنایی و تعبد صرف به ظواهر دینی و نفوذ عقاید خرافی و بدعت‌ها در جامعه، یکی از علل اصلی تفرقه در امت اسلام است. در طول تاریخ همیشه مساجد را در کنار مدارس می‌ساختند؛ زیرا در دین‌داری عاری از دانش، چیزی جز خرافات رشد نمی‌کند و ثمره علم بدون دین نیز هرج و مرج و فساد خواهد بود.
برپایی نماز جمعه، در ایجاد اتحاد و انسجام اسلامی کارکردهای مؤثری دارد:1. تقویت روحیه برادری و صمیمت در جامعه؛ نماز جمعه، وسیله مهمی برای تبدیل یک جامعه ناهمگون به جامعه یکپارچه براساس اشتراکات ملی و مذهبی است. با برپایی نماز جمعه تفاوت‌های طبقاتی، اختلاف در رنگ و نژاد و زبان برداشته می‌شود و هیچ امتیازی موجب برتری و تفوق گروهی بر گروه دیگر نمی‌شود. نماز جمعه، جمعیت صالح و شایسته‌ای را پدید می‌آورد که با خودشان دوست و متحد و مهربان و با کافران و مستکبران سخت‌گیر و آشتی ناپذیرند: (مَعَهُ أشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ).
2. ایجاد تشکلی از نیروهای ناپیدای جامعه؛ در دین اسلام که یک شریعت مردمی است، چنین نیست که مسئولیت جامعه متوجه یک طبقه یا یک فرد خاص و گروه معین باشد؛ بلکه همة مردم در قبال یکدیگر مسئول بوده و باید نسبت به مسائل جامعه آگاه باشند. لازم است مسائل و حوادث و پیشامدها با همه مردم در میان گذارده شود تا این مسئولیت جمعی، نمود پیدا کند. اسلام برای اینکه هرچه بیشتر آحاد ملت اسلامی را در متن مسائل و حوادث جامعه اسلامی قرار دهد، یک اجتماع هفتگی را تعیین کرده تا در آن مردم با هم پیوند بخورند و در همه نقاط امت اسلامی جامعه‌ای عظیم که قدرت و عزت آن را زوالی نیست پدید آید.
3. آگاهی‌بخشی در مسیر اتحاد؛ دور شدن جامعه از اسلام اصیل، آشنایی و تعبد صرف به ظواهر دینی و نفوذ عقاید خرافی و بدعت‌ها در جامعه، یکی از علل اصلی تفرقه در امت اسلام است. در طول تاریخ همیشه مساجد را در کنار مدارس می‌ساختند؛ زیرا در دین‌داری عاری از دانش، چیزی جز خرافات رشد نمی‌کند و ثمره علم بدون دین نیز هرج و مرج و فساد خواهد بود.
بدترین چالش وحدت اسلامی و اصلی‌ترین مانع تحقق همبستگی در جوامع مسلمانان، جهل و عقب‌ماندگی و فروبستگی ذهنی است. یکی از راهکارهای پیشگیری از چالش آفرینی، آشناسازی مردم با تکلیف شرعی و رسالت مکتبی‌شان است. نماز جمعه، اجتماعی دینی است سرشار و مملو از علم و آگاهی و ره‌آورد آن، رشد فکری و بلوغ سیاسی می‌باشد.
امام رضا(ع) در ضمن روایتی می‌فرماید: «علت اینکه در نماز جمعه دو خطبه مقرر گردیده، این است که نماز جمعه محل اجتماع عموم مردم است و خداوند متعال خواسته که به این وسیله امام جمعه، سبب آگاهی‌بخشی و موعظه مردم شود؛ آنان را به اطاعت پروردگار تشویق نموده و از عواقب معصیت بترساند، مردم را با مصالح دینی و دنیایی آشنا سازد و حوادثی که بر مسلمانان واقع شده با ایشان در میان گذارد و آنان را از خیر و ضررشان و از صلاح و فسادشان آگاه نماید».
برنامه های جنبی در نماز جمعه
پیش از خطبه های نمازجمعه بنا برمناسبتهای دینی ،ملی وضرورتهای اجتماعی سخنرانانی به سخنرانی می پردازند،همچنین برگزاری برنامه های جانبی وفرهنگی از سوی نهادهای مختلف اجتماعی از جمله برنامه هایی است که در جذب جوانان به برپایی باشکوه نماز جمعه موثراست.
منبع:ماهنامه نامه جامعه ،شماره نود و پنجم
پایان پیام/
نظر شما