به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، رفتارشناسی رای‌دهندگان با انتخاب یک عقیده یا نماینده یک حزب خاص نمود معناداری پیدا می‌کند، ولی قبل از آن حضور در پای صندوق رای باید شکل گیرد. در نتیجه فارغ از نتیجه انتخابات که ماحصل اجماع عمومی است؛ آنچه که باید مورد توجه همه دیدگاها در کشور قرار گیرد، بررسی ریشه‌ها و علل شرکت در انتخابات است. از همین نظر است که سهم مشارکت اقشار مختلف در انتخابات در دنیای امروز به‌عنوان رای تایید نظام سیاسی نیز شناخته می‌شود. ابعاد این دستاورد چنان گسترده است که نه‌تنها موجب تقسیم و انتقال نرم قدرت دربین جناح‌ها و آرای مختلف درون جامعه و پایداری و ثبات آن می‌شود؛ بلکه در زمینه ارتباط و تبادل با دیگر کشورها حکم برگ برنده‌ای را دارد که می‌تواند به مواضع همراه با اقتدار بالا در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منجر شود.
در جامعه‌شناسی سیاسی کمیت و کیفیت مشارکت در انتخابات امر مهمی است، چرا که در تثبیت و شکوفایی حقوق مدنی و شهروندی موثر است. درواقع بررسی فاکتورهای انگیزشی مشارکت در اظهارنظر چراغ راه موفقیت مدیران سیاسی و اجتماعی جامعه است. اگرچه دربین این فاکتورها عمدتا احساس اثربخشی سیاسی و موثر بودن در تعیین سرنوشت مورد توجه قرار می‌گیرد؛ لیکن باید توجه داشت بافت جامعه ایرانی چنان با تاروپود دین و فرهنگ شکل گرفته که باید به فهرست این فاکتورها مواردی همچون تعلق به انجام تکلیف شرعی و مهارت‌های مشارکتی دینی یا همان بصریت‌زایی را نیز افزود. در این میان شاخص‌هایی مانند علاقه به امور سیاسی و گرایشات سیاسی و البته سطح درآمد و تحصیلات افراد نیز مهم است. در واقع نظریه‌های تحلیل رفتارشناسی رای‌دهندگان از دیدگاه جامعه شناختی که شرایط اجتماعی را ریشه مشارکت می‌داند تا نظریه علاقه حزبی و انتخاب عقلانی و دیدگاه ایدئولوژی محور گسترده است.
بررسی مشارکت در انتخابات در طی حدود ۴۰ انتخابات برگزار شده در ایران می‌تواند چشم‌انداز روشن‌تری از اهمیت این فاکتورها به ما نشان دهد و همچنین راه‌های برای افزایش این حضور جذاب نیز بر ما گشوده خواهد شد. یک نمونه مناسب از تقسیمات سیاسی و حتی الگویی درسطح کشور به‌ویزه برحسب جغرافیای سیاسی، برای بررسی عواملی مذکور به ویژه درجهت تحقق مردم‌سالاری دینی را باید استان خراسان رضوی دانست. استان خراسان رضوی از استان‌هان کهن ایران است که از دیرباز در تاریخ کشور نقش مهمی داشته است. این استان ویژگی خاصی از قبیل هم مرزی با کشورهایی که درگذشته نه چندان دور بخشی از ایران بزرگ بودند و از آن مهم‌تر وجود مضجع شریف امام رضا(ع) برخودرا است که بر بعد دینی و مذهبی آن می‌افزاید و می‌تواند به عنوان یک پهنه پایلوت در نظام جمهوری اسلامی ذیل پزوهش‌های رفتار شناسی سیاسی مورد بررسی قرار گیرد. در خراسان رضوی کم‌ترین مشارکت در انتخابات مجلس حدود ۴۸ درصد در مجلس یازدهم و بیشترین مشارکت ۷۳ درصد در دوره پنجم بوده است. درحالی‌که در نخستین دوره انتخاب ت مجلس این مشارکت در حدود ۵۵ درصد ثبت شده، شواهد نشان میدهد که در طی ۲۰ سال این استان توانسته مشارکت بیش از ۷۹ درصدی را رقم بزند که نشانه‌ای از شور و شعور سیاسی گسترده در این خطه است. با این وجود چگونه با رشد سواد تحصیلات و شکل‌گیری فضاهای جدید تبلیغاتی روند صعودی مشارکت متوقف شده است.
چرایی کاهش مشارکت
امیر فریدنیا، سخنگوی ستاد انتخابات خراسان رضوی درباره علت کاهش مشارکت اظهار می‌کند: به‌نظرم بخش مهمی از عوامل به مدیران دستگاه‌ها از جهت اقداماتی که باید انجام دهند مربوط می‌شود. در بخش دیگر، وضعیت اطلاع‌رسانی ضعیف نسبت‌به بیان عملکرد دولت و نظام به اقشار مختلف مردم نیز مهم است و ارتباط فضاهای اطلاع‌رسانی با مردم درحد کمی است. همچنین ادبیات گفت‌وگو و نوع گفتمانی که ارائه می‌شود گفتمانی قدیمی و سنتی است و باید به سمت گفتمان جذاب و اقناع کننده حرکت کنیم. درعین حال باید یک مقدار از این شگفتی‌ها که در برخی موضوعات مختلف دچار هستیم و عوامل دولتی و غیردولتی آن را رقم می‌زنند نیز خودداری کنیم که مردم در معرض یک سری شوک‌هاو هیجانات غیرمنطقی قرار نگیرند.
نارضایتی مردم و کاهش مشارکت
حمیدرضا ترقی، نماینده دوره پنجم مجلس که بیشترین مشارکت در انتخابات در تاریخ استان را تجربه کرده در پاسخ به علت کاهش مشارکت بیان می‌کند: ترک‌فعل‌های دولت قبلی در حل مشکلات اقتصادی و عدم ایجاد زیرساخت‌ها و بهبود آنها منجربه انباشت مشکلات معیشتی، گرانی، تورم و فاصله طبقاتی شده که اصلاح آن به سال‌ها وقت نیاز دارد و تبعات نارضایتی مردم را پدید آورده و منشاء بخشی از عدم مشارکت‌ها است.
ترقی در پاسخ به نظریه تاثیر رد صلاحیت‌ها در کاهش مشارکت انتخابات نیز اظهار کرد: ادعای تاثیر رد صلاحیت‌ها برکاهش مشارکت، غیرعلمی و فاقد استدلال است. فضای کشور تحت‌تاثیر مظلومیت مردم غزه و اقدام تروریستی در کرمان است و روند مشارکت به‌طور طبیعی روبه افزایش است.
مسلما رفع این فاصله آگاهی، از نظر اطلاع‌رسانی پیشرفت‌ها و دستاوردها در این زمان اندک یا رفع ابهامات در مدیریت نیاز به تلاش همه جانبه در عرصه‌های مختف از صدا و سیما گرفته تا مطبوعات مکتوب و آنلاین و حضور عمیق در شبکه‌های اجتماعی دارد؛ ولیکن روش موثرتر در این بازه زمانی مردمی کردن فرایند انتخابات تا نهایت امکان قانونی است.
فریدنیا در این زمینه می‌گوید: باید به استفاده از ظرفیت همکاری اقشار مردم در جایگاه‌ها مختلف فرایند انتخابات از هیات اجرایی تا فعالیت‌های مربوط‌به صندوق‌های رای نگاه ویژه داشت. در این حوزه تدابیری اندیشیم که بتوانیم از همه ظرفیت‌های مردم و اقشار مختلف در حوزه اجرایی استفاده کنیم.
مدیرکل دفتر امور سیاسی، انتخابات و تقسیمات کشوری استانداری خراسان رضوی، می‌افزاید: گفت‌وگوی مسئولین باید با اقشار مختلف باید بیشتر شود. ما در بحث دانشگاه‌ها ورود جدی داشتیم و با تشکل‌های دانشجویی، مدیران دانشگاه صحبت کردیم. برگزاری برخی موضوعات مانند تریبون آزاد، کرسی‌های آزاداندیشی هم در فضای دانشگاه و هم خارج از دانشگاه نیز امر مهمی است. گفت‌وگوهایی را می‌توان با مسئولین پاسخ‌گو رقم زد تانسبت به عملکرد و بیان ناگفته‌ها رفع ابهام شود.
قشر جوان در چند سال گذشته نگاه ویژه‌ای به مسائل سیای داشته و بسیار پرانرژی در میدان ظاهر شده است . این پتانسیل بالا می‌تواند موتور اصلی ایجاد شور و شوق به همراه شعور سیاسی باشد که باعث شود نمودار مشارکت انتخاباتی به قوس صعودی خود بازگردد.
امیدآفرین کلید مشارکت
مسعود میرزائی شهرابی، رئیس دانشگاه فردوسی مشهد در این‌باره اظهار می‌کند: جوانان، آینده سازان این مرزوبوم و تمدن اسلامی هستند و استفاده از ظرفیت و انگیزه فوق‌العاده و سپردن مسئولیت به آنها موجی از امیدآفرینی را در این نسل پویا ایجاد می‌کند. آگاهی جوانان از اینکه نقش هر کدامشان در این کشور و در بحبوحه‌ی جنگ ترکیبی، حافظِ امنیت، پاسدارِ جان و مال و ناموس و برگرداننده آرامش اقتصادی این کشورند، اهمیت مشارکت فعالانه هر یک از جوانان را به‌عنوان یک ستاد تاثیرگذار انتخاباتی در میدان و در فضای مجازی اثبات می‌کند و انتخابات روز همدلی و وحدت برای بهبود شرایط جامعه و حل مشکلات این جوانان و مردم است.
وی تصریح می‌کند: همراهی نخبگان و استفاده از شخصیت کاریزمای شهدای شاخص در ایجاد تولید محتوای بومی ملی‌گرایانه و اجرای ایده‌های خلاقانه و راه‌کارهای عملیاتی بر شور و نشاط حماسه‌ی انتخابات می‌افزاید. درهمین راستا راه‌اندازی پویش‌های مطالبه‌گرانه دانشجویی، فضاآرایی دانشگاه برای تبیین ضرورت مشارکت حداکثری، استفاده از پرچم ایران به‌عنوان نماد هم‌گرایی و حماسه آفرینی، بازنمایی تکلیف شرعی در لبیک به فرمان رهبر انقلاب و ادای دین به شهیدان و مسئولیت در تقویت انسجام ملی و حمایت از جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل در محیط شهری با همراهی همه دستگاه‌ها، نمونه‌ای از طرح‌ریزی ما برای مشارکت در انتخابات است.
وی ادامه میدهد: با فراگیر شدن تحصیلات عالیه و توجه تبدیل علم به فناوری و شکل‌گیری دانش بنیان‌ها در یک دهه اخیر موجب شده که ایده‌های جدید و کارآمدی برای حل مشکلات از طریق جوانان مطرح شود که نه‌تنها سد تحریم‌ها را شکسته؛ بلکه موج موفقیت آن به ایجاد یک تجارت ارزآور در بازار بین‌الملل و رشد جایگاه ایران بدل شده است. در این مسیر بزنگاه‌ای وجود دارد که مسئولین را به چالش می‌کشد که چرا اثر چنین دستاوردهای در تصمیمات اجرایی کشور لحاظ نمی‌شود تا علاوه بر تقویت رشد شکوفایی نوآوری و فناوری، در سطح بین‌الملل بتوان با اقتدار بیشتر وارد عمل شد. درعین حال این نکته بسیار مهم است که دانشگاه‌ها و مراکز فناورانه بستر ایده‌الی برای رفع این ابهامات هستند.
ارتقاء سواد سیاسی وظیفه جامعه علمی کشور است
میرزایی بیان می‌کند: حقیقت این است که وظیفه ما در زیست بوم دانشی، پیگیری راهبرد آموزش و ارتقاء سواد سیاسی جامعه و کمک به رقابت سالم و اخلاق گرایانه در کنار حفظ سلامت برگزاری انتخابات است و این هدف با جلب مشارکت حداکثری نخبگان و تاکید بر گفتمان‌های جوان محور محقق می‌گردد. مطالبه‌گری برای حل مشکلات اقتصادی، معیشتی مردم و جوانان در کنار توسعه سیاسی در برگزاری مناظرات انتخاباتی بسیار مهم است.
وی تاکید می‌کند: در این بین ما می‌توانیم با کنترل احساسات و عواطف جوانی و غلبه عقلانیت سعی در شفافیت و مانع هرگونه شایعه‌پراکنی و مسموم‌سازی فضا از طریق دوقطبی‌سازی، تخریب، تهمت، تحقیر و افتراء و افشای اسرار مخفی نامزدهای انتخاباتی در رسانه‌های گروهی، سایت‌های اینترنتی و مجالس شویم و اولویت‌های جوانان و مردم را نیز ضریب دهیم. ما دنبال آماده‌سازی صحنه برای حضور ارزشمند این نخبگانِ موقعیت‌شناس در عرصه انتخابات هستیم و هرگونه کمکی بتوانیم در این حوزه دریغ نمی‌کنیم.
رئیس دانشگاه فردوسی مشهد ادامه میدهد: زیست‌بوم نخبگانی دانشگاه فردوسی و جامعه دانشجویی آن جریان‌سازان اندیشه و ارتقاء نگرش فکری در رسیدن به بلوغ سیاسی و امید آفرینی در جامعه هستند. یکایک، ده‌ها هزار دانشجو و فارغ التحصیل فرهیخته و استادان نخبه و جامعه همکاران محترم دانشگاهی با احساس مسئولیت در امر خطیر و مهم انتخابات و شرایط ویژه کشور با ایده‌های خلاقانه و نوآورانه در کنار مردم هستند و ما با دعوت از صاحبنظران، برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی و نقدِ سازنده برای حل مشکلات و چالش‌های مردم، باز کردن ظرفیت‌های دانشگاه به‌روی دانشجویان برای تبیین مطالبات به‌حق دنبال تغییری مثبت در فضای دانشگاهی هستیم تا فرصتی چرخشی برای بکارگیری توان و انگیزه جوانان نخبه‌ٔ دانشگاهی جهت قبول مسئولیت‌ها ایجاد کنیم.
میرزایی در پاسخ به نحوه استفاده از ظرفیت مدیریت دانشجویان برای ارتباط عمیق تر با فرایند و مشارکت در انتخابات اظهار می‌کند: ما شبکه مسائل و موانع حضور حداکثری در انتخابات را رصد کردیم و برنامه‌های خوبی برای حضور دانشجویان طرح‌ریزی کردیم که متولی این برنامه‌ها خود دانشجویان و ذینفعان واقعی دانشگاه هستند. کنشگری مطلوب در گرو مشارکت فعال تشکل‌های دانشجویی و ارتقای بینش سیاسی در فضای باز دانشگاه خواهد بود و استفاده از ظرفیت این شبکه‌ی دانشگاهی عظیم می‌تواند افزایش مشارکت را به ارمغان بیاورد. از سویی گسترش شور و نشاط اجتماعی و سیاسی در دانشگاه هم در گرو عمل به ماموریت‌های مدرن و برنامه‌های تفصیلی ابلاغی وزارت عتف خواهد بود.
وی ادامه میدهد: راهکار اصلی ما راه‌اندازی یکپارچه زیست‌بوم نوآوری شرق کشور با استفاده از نخبگان و دانشجویان برای حل نیازهای کشور و بهبود مستمر مشکلات مردم و تسهیل حرکت به‌سمت حل مشکلات اقتصادی و امیدآفرینی با اردوهای راهیان پیشرفت و طرح‌های متعدد شبکه دانشگاهی است. اگر دانشجویان ما پیگیر تحقق وعده‌های انتخاباتی نامزدها و افزایش شفافیت و وحدت در جامعه باشند و انتخاب ما بر مبنای شاخص های اصلح باشد، فاصله‌ای بین مسئولین و مردم نخواهد ماند و ضمن افزایش مشارکت همگانی هم دانشگاه پیشرفت می‌کند و هم مشکلات کشور حل می‌شود،
نقش مسئولان در مردمی کردن انتخابات
در آن سوی ماجرا باید به اهمیت نقش مسئولان نیز در جهت مردمی کردن انتخابات تاکید داشت به ویژه اینکه گه‌گاه نظراتی بیان می‌شود که بر جهت‌گیری سیاسی خاص در انتخابات اشاره دارد.
امیر فریدنیا، مدیرکل دفتر امور سیاسی، انتخابات و تقسیمات کشوری استانداری خراسان رضوی در پاسخ به‌نحوه تحقق این امر در انتخابات می‌گوبد: در این دوره باتوجه‌به رویکرد مردم محوری که آقای رئیسی مشخص کردند، به فرمانداران استان اعلام کردیم که در هر هفته حداقل باید یک روز را به ده‌گردی و حضور در بین مردم اختصاص دهند. همچنین یک روز را نیز به موضوع ملاقات عمومی اختصاص دهید تا مردم در فرصتی چهره‌به‌چهره نکات خود را مطرح کنند. از آن طرف هم نیازمند هستیم تا برای مردم تبیین کنیم که واقعا در یک فضای جنگ‌گونه قرار داریم و در این فضا باید جهادگونه در هر بخشی عمل کنیم. درواقع کسانی کار تبیینی یا افرادی که باید فعالیت‌های اقدام و عمل را انجام دهند، باید کاملا فعال باشند تا مردم نیز به این جمع‌بندی برسند که شرایط ما شرایط جنگی است و در این جنگ هر کسی وظایف خودش را به‌عنوان یک جهادگر ایفا کند.
ترقی نیز بر اهمیت نقش نهادهای دیگر اشاره و تصریح می‌کند: بسیج شهرداری‌ها نیز می‌تواند برای تغییر فضای تبلیغی شهرها به موضوع انتخابات، شروع فعالیت تبلیغاتی صدا و سیما برای انتخابات و میدان دادن به احزاب برای برگزاری محافل انتخاباتی، همچنین گشایش اقتصادی دولت برای مردم در افزایش مشارکت موثر باشد.
در این‌باره به‌سراغ موسی‌الرضا حاجی بگلو و سخنگوی شورای اسلامی شهر مشهد رفتیم تا درباره افزایش مشارکت در انتخابات به‌ویژه از سمت شورا و شهرداری مطلع شویم؛ لیکن در پاسخ به این سوالات که از مطالبات جدی مهم در کلان شهر مذهبی مشهد است، سکوت اختیار کردند.
با این اوصاف رشد مشارکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی که به‌طور مستقیم به آرایش سیاسی در مجلس آینده منجر خواهد شد باید به‌نحو جدی برای اقشار مختلف جامعه تشریح شود و باتوجه‌به شواهد رویکرد مردمی کردن انتخابات و توجه ویژه به قشر دانشجو دانشگاهی از سمت مسئولین اجرایی هر استان باید به‌طور جد مورد توجه قرار گیرد تا برگ زرین دیگر در تاریخ مردم سالاری ایران اسلامی در اذهان جهانیان ثبت و ضبط شود.
گزارش: عبدالصمد حسینی
نظر شما