اشتغال زنان؛ ورود به اجتماع و ارتقای توانمندی

اشاره: پدیده «اشتغال» از ابتداى زندگى اجتماعى بشر مورد توجه بوده است. اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، اَمرى عادى تلقى مى‏شد؛ هر چند تفکیک نقش‏ها و وظایف، جزاصلى اشتغال محسوب مى‏ شد. یکى از مهم‏ترین معیارهایى که جهان غرب براى تعیین جایگاه زن در اجتماع پذیرفته، میزان مشارکت زنان در زندگى اقتصادى و اشتغال آنان است. از سوى دیگر، یکى از مهم‏ترین نقش‏هاى زن، نقشى است که در خانواده ایفا مى‏کند. تردیدى نیست که خانواده یکى از ارکان جامعه و محور اساسى رشد و اعتلاى انسان به شمار مى‏رود. این نقش از منظر جهان غرب و غرب باوران بسیار کم‏رنگ و بى‏اهمیت بوده و در برخى موارد یکى از مشکلات فراروى زنان، قلمداد شده است. یکى از نویسندگان ایرانى با پیروى از دیدگاه غرب در خصوص اشتغال زنان مى‏نویسد: «یکى از مشکلاتى که زنان در همه جوامع با آن درگیر هستند، مسئولیت‏ پرورش فرزندان و اداره امور خانه مى‏باشد.»

براى بررسى اشتغال زنان ابتدا باید اصطلاح «کار» تعریف شود. در تعریف کار و نیروى کار گفته‏اند: کار فعالیتى است متشکل از اِعمال قوه فکرى یا دستى که در برابر آن، مزد، حقوق، معاش یا حق‏الزحمه کار و کسب گرفته مى‏شود. در محاورات روزانه این اصطلاح بیش‏تر به معناى محدودتر یعنى کارهاى دستى یا به طور کلى کارگران دستى به‏کار مى‏رود. در نظریه اقتصادى، کوشش انسانى یا فعالیتى است که در جهت تولید هدایت مى‏شود و به عنوان یک عامل تولید، کار از مواد اولیه، سرمایه و مدیریت جدا و فقط شامل مساعى کارگران در اشتغال است. به معناى دیگر، کار کلیه افرادى را دربرمى‏گیرد که براى زیستن کار مى‏کنند. این تعریف به نیروى کار یک ملت بر مى‏گردد که شامل کلیه جمعیت قابل اشتغال و بالاى یک سن معین است.

به طور معمول فعالیت‏هاى اقتصادى زنان در بخش‏هاى رسمى اشتغال نامیده مى‏شود. منظور از بخش رسمى اقتصاد، صنعت، خدمات و آن بخش از کشاورزى است که داراى نیروى کار مزد بگیر باشد. در این بخش زنان از حمایت قانونى بیش‏ترى برخوردارند. بخش غیررسمى شامل کارهاى گوناگون مثل کارهاى خانگى، خانه‏دارى، پرورش فرزند، فعالیت زنان روستایى در بخش کشاورزى معیشتى مى‏شود. به طور معمول کار در بخش غیررسمى اشتغال و کار محسوب نمى‏شود.اما حق این است که امروزه اندیشمندان و متفکران درصدد ارزش گذاشتن کار بدون دستمزد زنان در خانه هستند و بسیارى از اقتصاددانان معتقدند کارِ در منزل، هر چند در آیینه آمار و ارقام قابل محاسبه نباشد، اما واقعاً داراى ارزش اقتصادى است و باید مورد محاسبه قرار گیرد و ارزش مادى آن مشخص شود. امروزه در جوامع غربى آن چنان به اشتغال زن در خارج توجه مى‏شود که این امر به عنوان اولین و مهم‏ترین نقش زن مطرح شده است و نقش مادرى و همسرى و ادامه سنت‏هاى فرهنگى به عنوان نقش دوم و فرعى مد نظر قرار مى‏گیرد. شاخص‏ها و معرف‏هاى تعیین کننده جایگاه زن در جامعه اسلامى با جهان‏بینى توحیدى و نگرش به انسان با آن‏چه در غرب مى‏گذرد، اصولاً متفاوت است.

در فرهنگ اسلامى با وجود آزادى انتخاب شغل و کار براى زنان مسلمان و حق مالکیت و فعالیت اقتصادى براى آن‏ها، آن‏چه به نقش و پایگاه زن در جامعه اسلامى معنا و هویت مى‏بخشد، فعالیت‏هاى مادى و اقتصادى به معناى غربى آن نیست، بلکه فعالیت اقتصادى زنان در جامعه اسلامى با حفظ هویت دینى و گوهر عفت و تقواست. آنچه در پی می خوانید گفت و گوی سرویس اجتماعی خبرگزاری شبستان با دانشجوی ارشد پژوهشگری اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی پیرامون موضوع آسیب ها و فواید اشتغال زنان در جامعه است.

حمیدرضا مرادی گفت: ورود زنان به جامعه در جوامع غربی بیشتر از آن که ضرورت فرهنگی داشته باشد، ضرورت اقتصادی دارد. اوج اشتغال زنان در جنگ های جهانی بود که مردان به عنوان نیروی نظامی به کار گرفته می شدند و با توجه به کمبود نیرو در چرخه اقتصادی ضرورت اشتغال زنان در جامعه مطرح شد.
 

مرادی با نگاهی به دیدگاه گذشتگان در زمینه جایگاه اجتماعی زنان، به کم اهمیت و درجه دو بودن این جایگاه اشاره کرد و افزود: بسیاری از متفکران جریان روشنفکری و فلسفه غرب همین نگاه را به جنس مونث داشتند و زنان را خلقت پست می‌دانستند؛ در نتیجه به لحاظ ضرورت اقتصادی ایجاد شده زنان را به اشتغال گرفتند و آنان را برای ورود به اجتماع آماده کردند.
 

وی با تاکید بر اینکه در به اشتغال گرفتن زنان ضرورت اقتصادی مدنظر بود، تصریح کرد: برای مثال در پوسترها عکس زنان شبیه مردان، با حالتی فیگور گرفته جلوه گری می کرد و پایین پوسترها می‌نوشتند : " ما می‌توانیم ".
 

به گفته مرادی تعداد زیادی از فمنیست‌ها فشار و ظلم به زنان را به نظام سرمایه‌داری نسبت می‌دهند و می‌گویند این نظام زنان را استثمار می‌کند. دلایل یاد شده موجب شد نظام سرمایه‌داری کار بیرون از خانه را تبلیغ کند و با مخالفان این ایده به مقابله برخیزد.
 

مرادی با بیان این که موج جدید فمینست های جهان تبلیغات بیرون از منزل را نفی می کنند، خاطر نشان کرد: این امر وسعت دید ما را بازتر می کند و به ما امکان می دهد تا با الگوگیری به اشتباه های خود پی ببریم. به عنوان مثال مجری یک شبکه خارجی که حضور در خانه را تأکید کرده بود، از کارش اخراج شد.
 

وی افزود:غربی ها پذیرفته اند حقوق زنان کمتر از مردان است، اما درکشور ما این گونه نیست، در اداره های ایران حقوق یکسان است و زن و مرد شاغل به نسبت میزان تحصیلات ونحوه عملکرد خود حقوق دریافت می کنند.
 

به اعتقاد مرادی سابقه اشتغال زنان در ایران به نظام سنتی برمی گردد و زنان همواره پا به پای مردان در مزارع و خانه کار می کردند و این امر عادی تلقی می شد. به عنوان مثال در شمال کشور بسیاری از امور شالی کاری به همت زنان انجام می شود.
 

جدایی شغل از خانه پیامد صنعتی شدن جوامع
 

دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به روند رو به رشد نظام صنعتی در جوامع بشری تصریح کرد: صنعتی شدن، شغل وخانه را از هم جدا کرد، ابتدا مردان به اشتغال روی آ وردند و شاغل شدند و بعد از آن زنان در جوامع ورود پیدا کردند. جدا شدن پدر و مادر از خانه برای اشتغال عامل گسست روابط خانوادگی شد.
 

وی ادامه داد: در گذشته اعضای خانواده در کنار هم بودند و فرزندان مهارت های کاری را از پدر فرا می گرفتند آن چنان که نزدیکی افراد خانه عامل پیوند و وابستگی بود. اما در حال حاضر رشد نظام صنعتی مانع از ایجاد پیوند بین اعضای خانواده شده است.
 

مرادی با بیان این که تحت تاثیر اشتغال روابط خانواده ها تغییر می کند، خاطر نشان کرد: در جوامع امروزی مردان و زنان ساعت های متمادی در بیرون از منزل کار می‌کنند، نبود آن ها در منزل موجب کم شدن رابطه‌ها می‌شود. پس می توان نتیجه گرفت اشتغال زن و مرد در بیرون از خانه سستی روابط در خانواده ها را به دنبال دارد و این امر طبیعی است. همچنین ایجاد نهاد هایی چون مهد کودک برای نگه داری فرزندان به این جدایی دامن زده است.
 

اسلام کار در خانه را با ارزش و سنت آن را بی ارزش می داند
 

دانشجوی ارشد دانشگاه شهید بهشتی بی توجهی به جایگاه اجتماعی زنان را عامل گرایش آنان به اشتغال دانست و افزود: اسلام کار خانه را وظیفه زن نمی‌داند و حتی می‌گوید زن می‌تواند بابت انجام کار در منزل از مرد پول دریافت کند (حتی شیر دادن به بچه) اما متاسفانه سنت، کار خانه را وظیفه زن می‌داند و برای آن ارزشی قائل نیست. از نظر من این نگاه فرهنگی و عادلانه نیست. زیرا امروزه نگاهی با ارزش شناخته می شود که بابت آن پولی رد و بدل شده باشد.

مظلوم واقع شدن زنان در اشتغال
 

مرادی با ابراز تاسف از شرایط اشتغال حاکم بر کشور تصریح کرد: از زنان تحصیل‌کرده انتظارمی رود که بنا بر تخصصی که دارند، مشغول به کار شوند. این مناسب نیست که یک زن با تحصیلات لیسانس منشی باشد، در واقع این امر تداعی کننده مظلوم واقع شدن زنان در اشتغال است. متاسفانه در جامعه امروزی همیشه کارهای دسته دوم را به زنان می دهند. کاری که مردان حاضر به انجام آن نیستند.
 

مرادی با اشاره به این نکته که وقتی اخلاق اسلامی در خانه حکم فرما باشد، سایه ظلم از زن دور می شود، تصریح کرد: در روابط اجتماعی نگاه اقتصادی بر دیگر نگاه ها غالب است. از این رو عدالت، انصاف و اخلاق کنار گذاشته می شود.
 

نگاه به زن به عنوان ابزار تبلیغاتی آسیب است
 

مرادی خواستار تغییر نوع نگاه نسبت به اشتغال زنان در جامعه شد و با برشمردن آسیب های پیرامون اشتغال زنان گفت: متأسفانه از زنان جامعه به واسطه جذب مشتری برای فروشندگی و منشی‌گری بهره می گیرند؛ این نگاه غلط بر گرفته از غرب است. اگر به زن به عنوان ابزار تبلیغاتی نگریسته شود ،اوج آسیب است. باید نگاه به اشتغال زنان را تغییر داد. همچنین بخشی از نیاز هر کشور درمنابع تولید متوجه نیروی انسانی است. اگر زن‌ها را کنار بگذاریم، نیمی از نیروی مولد را کنار گذاشته‌ایم! پس نباید پتانسیل زن به هدر رود.
 

این دانشجوی ارشد پژوهشگری اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این مطلب که مردان کار در خانه را وظیفه خود نمی دانند و زنان علاوه بر کار بیرون، کار خانه را نیز برعهده دارند، گفت: این امر موجب می شود زن فشار زیادی را متحمل شود؛ اشتغال زنان خوب است اما به موازات آن مردان هم باید برای پذیرش این موضوع که کار در خانه فقط وظیفه زن نیست، آماده کرد.
 

اشتغال زنان ارتقای توانمندی آنان را به دنبال دارد
 

مرادی ورود زنان به اجتماع را پدیده ای مثبت دانست و افزود: زنان نیازمند کسب تجربه در زندگی اجتماعی هستند، این تجربه می تواند از راه اشتغال حاصل شود. من معتقدم هر چه تجربه های زن بالا برود، قدرت تفکر و توانمندی او نیز بالا می‌رود. بنابراین ورود زنان در اجتماع پدیده ای مثبت است و عامل ارتقای آنان می شود.
 

اشتغال عاملی برای شکل گیری روابط اجتماعی زنان با مردان
 

وی با اشاره به این که زنان همچون مردان برای رشد خود نیاز به تعاملات اجتماعی دارند ،خاطر نشان کرد : پیشنهاد من این است؛ در گام اول باید فضایی مختص زنان ایجاد کرد که در این رابطه پارک بانوان بسیار مناسب است و موجب گفت و گو و تعامل آنها می شود، زیرا زنان از این مکان به فضای عمومی متصل می شوند.
 

در گام بعد باید فضایی برای شکل گیری روابط اجتماعی زنان با مردان ایجاد شود که بهترین گزینه تحقق این امر اشتغال است. البته ناگفته نماند تقویت روابط اجتماعی از طریق انجمن های خیریه نیزخوب است چون به ارضای نیاز زن به تعامل اجتماعی می انجامد.
 

رسانه‌ها با برنامه های فرهنگی آسیب های اشتغال زنان را کم کنند
 

مرادی نقش رسانه ها در ترویج پذیرش فرهنگ اشتغال را موثر دانست و افزود: رسانه‌ها باید با برنامه های فرهنگی آسیب های اشتغال زنان را کم کنند. به عنوان مثال رسانه ملی فیلمی را نمایش دهند که در آن زن و شوهر هر دو شاغل هستند و مرد به صورت طبیعی ظرف‌ها را می‌شوید. همچنین در برنامه‌های طنز مردان را به زن ذلیلی خطاب نکنند و آن را به صورت فرهنگ وارد جامعه کنند.
 

وی افزود: زن نیاز به روابط اجتماعی، آگاهی و کسب دانش دارد. صدا و سیما باید با تولید و پخش برنامه های پر محتوا رشد فکری زنان را ارتقا بخشد. اگر برنامه های رسانه ملی پرمحتوا و غنی باشد زنان خانه‌دار هم می‌توانند به درجه اجتهاد از بعد علمی برسند (جامعه آرمانی و مهدویت).
 

مرادی در پاسخ به این سوال که اشتغال چه تاثیری بر روند ازدواج می گذارد، گفت: ازدواج در نگاه فرهنگی با جریان متناقض رو به رو شده است. به این معنا که زنان تحصیل کرده به دلیل توقعات به وجود آمده ناشی از تحصیل به اشتغال روی می‌آورند، از این رو نمی توانند بپذیرند با مرد غیر شاغل و یا سطح پایین شغلی و درآمد پایین ازدواج کنند، در نتیجه سن ازدواج بالا می‌رود.
 

این دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهشگری اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: با توجه به دلایل ذکرشده اشتغال مردان هم‌پوشانی و کم می‌شود، پس باید در زمینه فرهنگ سازی بیشتر کار کنیم. .بدین گونه که زنان با مردی با درآمد کمتر ازدواج کنند وبه دنبال آن دغدغه مسئولین برای افزایش سن ازدواج کم می شود.

پایان پیام/