اثبات جایگاه ولایت فقیه به عنوان قلب نظام از منظر امام خمینی (ره)

به گزارش خبرگزاری شبستان، کتاب ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی (ره) (ثبات یا تحول نظری) به همت بهرام اخوان عاظمی جمع آوری و در شمارگان 2500 نسخه در پاییز سال 1390 از طریق انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
بنابراین گزارش، این اثر با پیشگفتار و مقدمه آغاز و مطالب خود را در هفت بخش که هر بخش دارای چند فصل است ارائه کرده و در نهایت با ذکر منابع و نمایه به اتمام می رسد.
باید توجه داشت که نظریه ولایت مطلقه فقیه، در سیره نظری و عملی امام (ره) دارای قدمت، ثبات و انسجام قطعی است و ارائه و اعلام کامل آن، به علت رعایت مصالح اسلام و مردم و با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی به شکل تدریجی صورت گرفته است.
نویسنده در مقدمه خاطر نشان می کند که با نگاهی گذرا به مبانی نظری جمهوری اسلامی، مشخص می شود که نظریه ولایت مطلقه فقیه، قلب و روح نظام جدید و منبع اصلی قدرت دینی و سیاسی محسوب می شود و با برخورداری از جایگاه رفیع، بدون تردید اساسی ترین پایه آن را تشکیل می دهد. به بیان نویسنده کتاب ویژگی نظریه ولایت فقیه امام خمینی (ره)، اعتقاد ایشان به اطلاق و گستردگی اختیارات ولی فقیه و هم طرازی آن با اختیارات حکومتی پیامبر(ص) و ائمه (ع) است و این نوع نگرش در همه آثار شفاهی و مکتوب ایشان آمده است. کتاب کشف اسرار را می توان مبدا و یکی از شواهد خوب این نظریه به حساب آورد.
به عبارت دیگر ، نظریه ولایت مطلقه فقیه، ناشی از استنباط و اجتهاد فقهی، به شیوه «لازم» امام خمینی (ره) است و جزئی از این مجموعه به حساب می آید. با اثبات قدمت چنین شیوه اجتهادی در سیره نظری و عملی ایشان ، قدمت و ثبات و انسجام نظریه ولایت مطلقه فقیه ثابت می شود.

بخش نخست
این بخش درباره بحث مفهومی «ولایت» و «اطلاق » و بیان مفهومی «اطلاق» ولایت فقهی و محدودیت های ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امام راحل (ره) اختصاص یافته است. کلمه «ولایت » از ریشه «ولی»، «یلی و ولیا» است و از نظر لغوی به معنی قرب و نزدیکی به چیزی و پشت سر هم قرار گرفتن است. در مجمع البیان نیز اینگونه آمده است: «ولی » با عنوان صاحب، صدیق، رفیع و موافق معنی شده است.
در اصطلاح نیز «ولایت» به معنی سرپرستی و سلطه داشتن بر فرد یا افراد معین می باشد و در حقیقت بیانگر نوعی حق دخالت و اعمال نظر در امری برای شخص خاصی است.
ولایت مطلقه نیز به معنی سرپرستی و دخالت در تمامی امور کشور است که معمولا با مشورت عده ای صاحب نظر انجام می گیرد.
در این کتاب محدودیت های ولایت مطلقه از دیدگاه امام راحل (ره) عبارتند از:
الف) اعتباری بودن ولایت مطلقه فقیه
ب) ولایت مطلقه فقیه در چارچوب قوانین الهی
ج) ولایت مطلقه فقیه در چارچوب مصلحت عمومی
د) « ولایت فقیه » به معنای نظارت و کنترل فعال، و نه حکومت حاکم بر محکومان

بخش دوم
بخش دوم نیز پژوهشی در مورد برخی برداشت های مرتبط با گسست، نظریه ولایت مطلقه فقیه می باشد. در فصل اول آن گروه نهضت آزادی و آرای گروهی از صاحب نظران معاصر، در فصل سوم نیز بررسی برخی علل ایجاد توهم در زمینه گسست نظریه ولایت مطلقه فقیه انجام گرفته است. نویسنده معتقد است که دیدگاه های زیادی درباره تداوم یا گسست «نظریه ولایت مطلقه فقیه» در سیره نظری و عملی امام (ره) وجود دارد. در بین آراء بعضی صاحب نظران و گروه های سیاسی معاصر، این توهم یا اعتقاد به چشم می خورد که «نظریه ولایت مطلقه فقیه» پدیده ای نوظهور پس از انقلاب اسلامی است و اساسا سعی می کنند به علت یابی بروز این نظریه و تدوین آن به وسیله امام (ره) در مقطع بعد از انقلاب بپردازند. در این بخش سعی شده چنین تفکری اختصارا معرفی شود.
به بیان نویسنده نهضت آزادی ولایت مطلقه را امری فقهی و تقلیدی می داند و ضمن اشکال به اصل ولایت مطلقه فقیه، آن را بدعتی بزرگ و خطرناک و از دیدگاه قرآن، بی اساسی و در حکم شرک می داند.
نویسنده در ادامه تاکید دارد که بعضی عوامل باعث گردیده است که این توهم ایجاد شود که نظریه ولایت مطلقه فقیه اخیرا و به تازگی مطرح شده که برخی از آنها عبارتند از:
1- تحول جایگاه حقوقی نظریه ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسی
2- ولایت مطلقه فقیه و وظایف قانونی
3- پیچیدگی و ندرت نظریه ولایت مطلقه فقیه
4-برداشت های متفاوت از اسلام
5- نا آگاهی از ظروف مکانی و زمانی نظریه ولایت مطلقه فقیه و ...

بخش سوم
در بخش سوم در دو فصل ولایت مطلقه فقیه در سیره عملی و نظری حضرت امام (ره) از میان چهار اثر معروف کشف اسرار، ولایت مطلقه فقیه و بیع و الرسائل آن حضرت که همگی قبل از پیروزی انقلاب به رشته تحریر درآمده اند ؛ شواهد آنها بیان شده است.
در کتاب کشف اسرار طرح اولیه ولایت مطلقه فقیه و حکومت اسلامی به وضوح به چشم می خورد. اهمیت ویژه کتاب نیز به همین علت است.
در کتاب الرسائل نیز آمده است: « مقتضای حدیث «علما وارث انبیا هستند»، این است که برای علما وراثت در هر چیزی، هم شان پیامبران باشد و از شئون انبیا، حکومت و قضاوت است. پس باید حکومت برای فقها به شکلی مطلق جعل و اعتبار گردد تا این اطلاق و اخبار صحیح واقع شود".

بخش چهارم
در بخش چهارم که دارای دو فصل است، کلیاتی در باب اجتهاد و شیوه های آن و تداوم و ثبات شیوه اجتهاد «لازم» در سیره فقهی امام (ره) اشاراتی شده است. امام خمینی (ره) در کشف اسرار می فرمایند :« اجتهاد، یعنی اطلاع بر تمام قانون های خدایی که در شئون فردی و اجتماعی و از قبل از آمدن انسان تا پس از رفتن از دنیا، در همه کارها دخالت مستقیم دارد و چنین عملی را که کرورها قواعد و فروع دارد با پنجاه سال هم نمی توان تکمیل کرد، در صورتی که هیچ شغلی برای انسان نباشد جز تعلیم و تعلم."

بخش پنجم
در بخش پنجم تلاش شده که نسبت به جایگاه و نقش مردم در نظریه ولایت مطلقه فقیه پژوهشی صورت گیرد. لذا به نظریه های مطرح شده در این زمینه می پردازد :
1- نظریه ولایت انتخابی (مردم ولی امر را تعیین و تجویز می کنند).
2- 2- نظریه ولایت انتصابی ( ولایت فقیه قبلا از سوی ائمه معصومین (ع) به شکل عام منصوب شده و مردم در این زمینه نقشی ندارند).
3- دیدگاه امام (ره) درباره نقش مردم در تحقیق ولایت فقیه؛ اینجا آرای ملت حکومت می کند. اینجا ملت است که حکومت را در دست دارد. این ارگانها را ملت تعیین کرده است، و تخلف از حکم ملت برای هیچ یک از ما جایز نیست و امکان ندارد...»

در فصل دوم از بخش پنجم در مورد سر فصل های زیر بحث شده است:
1- جایگاه مردم در اندیشه عرفانی امام (ره)
2- ویژگی های مردمی اندیشه سیاسی امام (ره) که خود به چند شاخه تقسیم می شود.

بخش ششم
در بخش ششم نظرات روحانیان و حوزه های علمیه در زمینه نظریه ولایت مطلقه فقیه مورد بررسی قرار گرفته است، نویسنده معتقد است در خلال حیات جمهوری اسلامی، نخبگان روحانی با رهبری امام (ره)، زمام مسئولیت ها و هدایت مردم را در مقابل توطئه های داخلی و خارجی بر عهده گرفتند و در این مسیر، بسیار از آنان آماج ترور گروه های مخالف واقع شدند.
وضعیت حوزه علمیه نجف در اوایل تبعید امام (ره)، مراجع و حرکت سیاسی امام (ره)، شریعتمداری در تقابل با مواضع امام (ره) و نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیگر مباحثی است که نویسنده در این بخش به آنها می پردازد.

بخش هفتم
بخش هفتم بیشتر در مورد پاسخ گویی مراجع به شبهات راجع به ولایت مطلقه فقیه با عناوین اصل عمل به تکلیف، تکلیف امر به معروف و نهی از منکر، سیاست تدریج گرائی، قاعده فقهی «المیسور لا یسقط بالمعسور»، اصل "ضرورت وجود همیشگی حکومت"، قاعده الزام و اصل تقیه و رعایت در آیت آمیز اصول امنیتی و رازداری است.

نتیجه گیری عملی
نویسنده معتقد است که نظریه ولایت مطلقه فقیه، در سیره نظری و عملی امام (ره) دارای قدمت، ثبات و انسجام قطعی است و ارائه و اعلام کامل آن، به علت رعایت مصالح اسلام و مردم و با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی به شکل تدریجی صورت گرفته است.
پایان پیام/