مساجد تاریخی اردبیل؛ نماد هویت دارالارشادی و دارالامانی

گزارش شبستان// اردبیل

 به بهانه هفته جهانی مساجد با تعدادی از مساجد تاریخی و قدیمی استان اردبیل که هویت این خطه از ایران اسلامی را به تصویر می کشد، آشنا می شویم:

 مسجد میرزا علی اکبر مجتهد:

مسجد مجهز و مجلل میرزا علی اکبر در مرکز اردبیل نزدیک بازار واقع شده و دارای دو در است. از جاذبه های این بنا ، دو منبر است که یکی مشبک چوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار و چرخدار است.

مسجد اعظم اردبیل:

این مسجد تا اندازه ای نوساز، با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده، ساخته شده است. مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شد ولی در سال های اخیر دوباره بازآفرینی شده است.

مسجد جامع نمین:

معتمدین و پیرمردان در مورد بنای مسجد جامع نقل می کنند بانی مسجد شاهزاده عصمت خانم طاهرمیرزا بن اسکندر میرزا بن عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه قاجار است. در محل فعلی مسجد، مسجدی کهنه وجود داشته به دستور شاهزاده خانم مسجد کهنه تخریب نموده و بر روی پی آن مسجد فعلی را ساخته اند. ازاره بنا سنگی و بدنه آجری با ملات ماسه آهک می باشد. سقف آن در اصل تیرپوش بوده در سال های گذشته شیروانی بر روی آن احداث شده است. سقف تیرپوش بنا بر روی هشت ستون چوبی با پایه های سنگی قرار گرفته است. مسجد جامع دارای پنجره های مشبک چوبی و سرستون های چوبی زیبایی است که جنس آن راش کوهی است. همچنین بنا دارای مناری با آجر چینی زیبا و چسبیده به آن است.

مسجد حسینیه میرزاده خانم اردبیل:

این مسجد در نزدیکی میدان قیام در داخل کوچه میرزاده خانم در پنجاه متری خیابان جمهوری اسلامی واقع شده، شامل یک باب مسجد بزرگ ، یک باب سالن فاطمیه و شبستان است که بقعه شریف سیده خانم بنام میرزاده خانم با ابعاد حدود 3×3 متر با سقف آینه کاری و دیوار و کف مرمریت در قسمت غربی مسجد جای گرفته ، دارای ضریح فلزی با روکش استیلی است. آرامگاه او مورد توجه و زیارت اکثر اهالی محل و در بعضی موارد مورد توجه مردم سایر محلات نیز است.

سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) مسجد سلیمان اردبیل:

سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) درکنار خیابان شیخ صفی و در جنب مجموعه تاریخی شیخ صفی الدین در کنج جنوبی غربی مسجد قرار دارد که از سالیان قدیم مورد توجه مردم مسلمان منطقه است. ساختمان مسجد در سال 74 تخریب شد که در مدت پنج سال با کیفیت بسیار بالایی با زیربنای 550 متر مربع با یک گنبد و دو مناره بسیار جالب ساخته شده است. این سقاخانه دارای مسجد، زیر زمین برای برگزاری مراسم خانم ها و شبستان است که اکثر قسمت های بیرونی و داخلی ساختمان از کاشی سنتی خشتی و معرق و سنگ کار شده است.

مسجد جنت سرا:

این بنا در ضلع شمالی صحن اصلی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع است و از ساخته های شاه طهماسب اول به شمار می آید. درخصوص عملکرد واقعی بنا اطلاع دقیقی در دسترس نیست و به نظر می رسد که برای مراسم صوفیانه استفاده می شده است. نمای اصلی ایوان، با کاشیکاری زیبا و کتیبه های قرآنی تزیین وجلوی آن به پنجره بزرگ مشبک گره چینی از جنس فلز مسدود شده است. بر روی دیوار شمالی داخل بنا ، طاق نمای بزرگ پنج ضلعی ایوان مانندی وجود دارد که بالکن کوچکی در بالای آن ساخته اند واز طریق پلکان کوتاهی واقع در عقب طاقنما بدان می توان رسید. به نظر می رسد که از الحاقات دوره بعدی باشد در دیوارهای شمال وغرب بنا نیز درهایی تعبیه شده که به اتاق های مجاور راه دارد جرزهای عظیم این مسجد ، با ترفندهای مختلفی، سبک و تو خالی ساخته شده است.

مسجد جمعه:

این بنا در شمال شرقی شهر، بین محله های پیرشمس الدین و عبدالله شاه بر روی تپه مرتفعی واقع گردیده و یکی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است. با توجه به حفاری های باستان شناسی که در محوطه اطراف این مسجد صورت گرفته بقایای شبستان های ستوندار در بخش شرقی و شمالی و هم چنین آثاری از کتیبه های متعلق به قرن سوم و چهارم ه.ق. کشف شده است.

اصل بنای کنونی مسجد در دوره سلجوقیان بر روی بقایای کهن تری ساخته شده که درنتیجه حمله مغول حدود سال 620 هجری ویران و درحدود سال 650 هجری مجدداً باز سازی گشته است در این بازسازی ،گنبد به طور کامل بازسازی شده و تزیینات مختلف گچبری و نقاشی در شبستان ومحراب آن انجام شده است. بنای فعلی مسجد به ابعاد خارجی 85/18 ×45/36 متر از گنبد خانه ای ویران و ایوانی که در دوره های بعد به شبستان ستونداری تبدیل شده ، تشکیل می شود همچنین در 5/16 متری مسجد، بقایای مناره ای از دوره سلجوقی برجای مانده است. این فضا توسط سه کنج ها و ترنبه ها به هشت ضلعی و سپس شانزده ضلعی تبدیل شده و گنبد بر روی آن قرار گرفته است.

بقایای ساقه گنبد نشان می دهد که این بخش دارای ترک های متعدد منشوری زیبا قطار بندی و تزیینات کاشی معرق بوده که تنها بخش اندکی از آن باقی مانده است. دیواره های داخلی گنبد خانه با اندود گچ و نقوش ترنج و گل و بوته قابل مقایسه با تزیینات گنبد سلطانیه تزیین یافته و درضلع جنوبی آن، محراب بلند و زیبایی از دوره ایلخانی باگچبری ها و مقرنس کاری های جالب و در زیر آن آثاری از محراب کوچک تر دوره سلجوقی مشهود است. درب ورودی مسجد به تاریخ 742 ه.ق. دارای گره های هندسی، گل میخ های آهنی و کتیبه ای حاوی دو بیت شعر به خط نسخ است چنین به نظر می رسد که در مزبور ، از جای دیگر به این مسجد منتقل شده است.

در حدود 5/16 متری مسجد، بقایای مناره ای از دوره سلجوقی به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقی مانده که به هنگام آبادانی مسجد در کنار آن قرار داشته آجر چینی بخشی از سطح مناره به صورت خفته راسته است که تا حدودی به آن حالت تزیینی بخشیده است بر بدنه مناره دوسنگ نبشته به تاریخ های 878 و879 ه.ق نصب شده که مربوط به اوزون حسن حکمران آق قویونلو است و ارتباطی با بنای مسجد مناره ندارد و حتمالاً از جای دیگری آورده و روی منار نصب شده است این بنا به شماره 248 به ثبت تاریخی رسیده است.

مسجد کلخوران:

این مسجد در کلخوران، سه کیلومتری اردبیل واقع شده است. پوشش این مسجد بر روی ستون های ساده ای قرار دارد. نمای بیرونی بنا با طاق نماهای آجری و پنجره های مشبک و تزیینات آجری نماسازی شده است. سر در ورودی مسجد دارای طاق نماهای کم عرض و مرتفع با نیم ستون های آجری بوده و بنای مسجد متعلق به دوره قاجار است.

پایان پیام/