حجت الاسلام عباسعلی صالحی، مدیر گروه فرق و مذاهب پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام در رابطه با مسئله جمع بین الصلاتین ( جمع کردن میان نماز و ظهر و عصر یا نماز مغرب و عشا) به عنوان یکی از موارد اختلافی میان شیعه و اهل تسنن به خبرنگار شبستان گفت: موضوع جمع بین الصلاتین تابعی است از مسئله اوقات نماز و شیعه در این زمینه معتقد است که وقت نماز ظهر و عصر از زوال (ظهر) تا غروب شمس ادامه دارد، لذا جمع‌کردن بین نماز ظهر و عصر (با هم خواندن دو نماز ) در این زمان مشترک یک امر معقول به نظر می‌رسد.
وی افزود: شیعه برای اثبات جواز جمع بین الصلاتین به استدلال دیگری نیاز ندارد، چرا که معتقد است وقت نماز از زوال شروع می‌شود و تا غروب آفتاب ادامه دارد اما برخی از اهل تسنن به ویژه مذهب حنفی قائل به عدم اشتراک هستند یعنی معتقدند با تمام‌شدن وقت نماز ظهر، وقت نماز عصر داخل می‌شود؛ لذا به عدم جواز جمع بین الصلاتین رأی می‌دهند.
حجت الاسلام صالحی با اشاره به وجود دو نوع جمع در مسایل مربوط به نماز تصریح کرد: جمع چند نوع است: 1- جمع حقیقی؛ یعنی دو نماز در وقت مخصوص یک نماز خوانده می‌شود، به عنوان مثال میان نماز ظهر و عصر به اصطلاح تقدیمی در وقت ظهر یا به صورت تأخیری در وقت عصر جمع می‌شود. 2- جمع صوری؛ یعنی نماز اول را در آخر وقت و بلافاصله پس از آن نماز دوم را در اول وقت بخوانیم و آنچه مدنظر شیعه است همین جمع صوری می‌باشد.
کلیه مسلمانان جمع الصلاتین را در دو مورد جایز می دانند
وی خاطرنشان کرد: موضوع دیگر مورد بحث، حکم جمع بین الصلاتین است. کلیه مسلمانان اتفاق نظر دارند که در دو مورد جمع بین الصلاتین جایز می‌باشد، اول جمع بین ظهر و عصر در روز عرفه و دیگری جمع میان نماز مغرب و عشا در روز مزدلفه. اما در غیر این دو مورد اختلاف نظر وجود دارد. کلیه مذاهب اسلامی اصل جمع بین الصلاتین را جایز می‌دانند، هر چند در سبب یا شروط آن اختلاف دارند و تنها مذهبی که به صورت مطلق این موضوع را انکار می‌کند مذهب حنفی است.
مدیر گروه فرق و مذاهب پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام گفت: شیعه معتقد است که جمع بین الصلاتین مطلقا جایز است چه در حذر و چه در سفر چه با عذر مانند باران و مریضی و چه در غیر عذر، البته باید توجه داشت که مذهب امامیه و شیعه جدا خواندن نمازها در پنج وقت را مستحب و برتر می‌داند. اماهمان‌طور که اشاره شد وقت نماز ظهر و عصر از زوال تا غروب به صورت مشترک است و از این رو جمع میان نماز ظهر و عصر در این زمان در هر حالی که باشد سفر یا حذر با عذر یا بدون عذر مانعی ندارد و وقت نماز مغرب و عشا نیز از غروب تا نیمه‌شب ادامه دارد و بر این اساس جمع میان این دو در زمان مشترک نیز بلا مانع است، بنابراین شیعه برای اثبات جواز جمع بین الصلاتین علاوه بر اوقات صلاة، نیازمند اقامه دلیل جداگانه‌ای نیست اما برای تکمیل بحث، روایات متعددی که در این زمینه از طریق شیعه و سنی وارد شده نیز مطرح می‌شود.
آیا در زمان پیامبر هم نماز ظهر و عصرباهم خوانده می شد؟
وی یادآور شد: منابع شیعی دو روایت معروف در این زمینه نقل می کنند که ابن سنان از امام صادق (ع) نقل می‌کند که فرمود رسول خداصل الله علیه و آله میان ظهر و عصر، دو اذان و دو اقامه جمع کردند. همچنین ایشان میان مغرب و عشا در حذر و بدون هیچ علتی با یک اذان و دو اقامه جمع نمود. این حدیث در وسایل الشیعه جلد 4 باب 32 از ابواب المواقیت صفحه 162 حدیث 10 ذکر شده است و بنابراین حدیث امام صادق (ع) تصریح می‌کند که پیامبر اسلام بدون هیچ عذری بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا جمع کرد.
در روایات دیگری عبدالملک قمی می‌گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم آیا میان دو نماز بدون هیچ علتی جمع کنم؟ حضرت فرمودند رسول خدا این کار را انجام داده است و خواسته است برای امت‌اش تخفیف قایل شود، طبق این حدیث شریف حضرت علت جمع میان صلاتین را تخفیف برای امت عنوان کرده‌اند یعنی اقامه نماز برای امت راحت بوده و برای اقامه نماز در اوقات مختلف به سختی و تکلف نیفتند.
حجت الاسلام صالحی تاکید کرد: طبیعی است نمازخواندن در اوقات مختلف و متعدد امری دشوار است. همچنین در این احادیث جمع بین الصلاتین به صورت مطلق بیان شده است که هم شامل ظهر و عصر و هم شامل مغرب و عشا می‌شود. در منابع اهل سنت نیز روایاتی در این زمینه وجود دارد البته اهل سنت جمع بین الصلاتین را مقید به عذری مانند باران یا سفر می دانند.
وی در تبیین روایات موجود در میان اهل سنت گفت: روایات متعددی در میان کتب معتبر و صحاح اهل سنت در مورد جمع بین الصلاتین وجود دارد که به صورت صحیح و روشن این مطلب را تجویز می‌کنند و به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول روایاتی که به شکل مطلق، جمع بین الصلاتین را جایز شمرده‌اند، به عنوان نمونه سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت پیامبر اکرم صل الله علیه و آله نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را بدون هیچ خوف و سفری با هم خواند. در روایت دیگری باز از ابن عباس نقل شده است که پیامبر نماز ظهر و عصر را در مدینه و بدون خوف از سفر باهم خواند. ابو زبیر گوید از سعید سؤال کردم که چرا چنین کرد؟ پاسخ داد پیامبر خواستند تا کسی از امت او به حرج و سختی نیفتد. این روایت در صحیح مسلم جلد 5 صفحه 215 و سنن ابوداود جلد 2 صفحه 272 وجود دارد.
چرا پیامبر دو نماز را با هم جمع کرد؟
مدیر گروه فرق و مذاهب پژوهشکده باقرالعلوم تصریح کرد: این دسته از روایات بخش اول روایات اهل سنت هستند که از آن جواز جمع میان ظهر و عصر و مغرب و عشا استفاده می‌شود که این جمع نیز بدون هیچ عذری اتفاق افتاده است. به عبارت دیگر پیامبر بدون این که دلیل یا شرایط خاصی وجود داشته باشد نمازظهر و عصر یا نماز مغرب و عشا را با هم جمع کرده اند.
وی افزود: نکته دیگری که از این روایات بدست می‌آید آنست که هر دو نماز در یک وقت خوانده شده است. در غیر این صورت تعلیل(بیان دلیل) و توضیح حضرت مبنی بر توسعه و تخفیف بر امت معنایی نداشت. این تعلیل حضرت گویای این مطلب است که پیامبر با این کار خواسته‌اند مشقتی را از امت خویش برطرف سازند. چرا که اگر هر کدام از این نمازها در وقت خود یعنی یکی در آخر وقت و دیگری در اول وقت خوانده می شد دیگر نیازمند به توضیح و تعلیل نبود زیرا عقل هر انسانی چنین جمعی را درک می‌کند و دیگر به اجرای توسعه و تعلیل احتیاج نداشت.
چرا می توان نماز ظهر و عصر را یکجا خواند؟
حجت الاسلام صالحی با تاکید بر این مطلب که براساس فرموده معصوم علت جمع کردن میان نمازها، تسهیل (آسان گرفتن) بر امت ذکر شده است خاطرنشان کرد: اگر در آن زمان تفرقه میان دو نماز یعنی جدا خواندن نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا، مشقت داشته است امروزه این مشقت بیشتر شده چرا که وضعیت مشاغل مختلف، برنامه‌های دولتی و صنعتی و مراکز آموزشی به گونه‌ای است که تفرقه به هر صورت نه تنها مشکل بلکه گاهی اوقات غیرممکن می‌شود، قرآن نیز به این مطلب اشاره دارد و می فرماید « ان الله یرید بکم الیسر و لایرید بکم العسر» خداوند خواسته است که احکامش به سهولت در دسترس همگان قرار بگیرد. اما اگر ما دیگران را مکلف کنیم که نماز را در اوقات جداگانه به پا دارند این کار با تعلیل حضرت سازگار نیست.
وی افزود: جمع بندی گروه اول از روایات این نتیجه را به دست می دهد که هر چند تفرقه در نماز و جدا خواندن نمازها، افضل و برتر است اما نمی‌توان گفت که این مطلب الزام دارد و باید حتما به این صورت خوانده شود. اما گروه دوم از روایاتی که در منابع اهل سنت وجود دارد بیان می‌کنند که پیامبر در حال سفر یا جنگ نماز را جمع می‌کردند، به عنوان مثال انس می‌گوید: پیامبر هنگامی که برای سفر عجله داشت نماز ظهر را تا اول وقت عصر به تأخیر می‌انداخت و بین آنها جمع می‌کرد و مغرب را نیز به تأخیر انداخته و میان مغرب و عشا هنگام پنهان‌شدن شفق جمع می‌کرد. این روایت در صحیح مسلم جلد 5 صفحه 2125 آمده است.
این محقق علوم اسلامی یادآور شد: بنابراین گروه اول روایات بیان می‌کند که پیامبر میان نمازها جمع می‌کردند و علت آن را نیز توسعه و تخفیف برای مسلمانان بیان کرده‌اند و گروه دوم روایات که اهل سنت بیشتر به آن استناد می‌کنند جمع میان دو نماز را منوط به عذری مانند سفر یا جنگ دانسته‌اند، اما همین دسته از روایات که جمع نمازها را منحصر به سفر یا جنگ دانسته اند نیز ادعای مذهب حنفی را رد می‌کند. چرا که آنها قایل به عدم جواز جمع چه در سفر و چه در حذر چه با عذر و چه بدون عذر هستند، در حالی که بر اساس روایات این‌گونه نبوده است.
پیامبرفقط در جنگ یا سفر نمازها را جمع می کرد اما امروز ...
حجت الاسلام صالحی تاکید کرد: نکته دیگری که از دقت در مفاد این روایات بدست می‌آید آنست که پیامبر در جنگ یا سفر نماز ظهر و عصر را جمع می‌کرد اما از این اتفاق، اختصاص جمع میان نمازها به سفر یا عذر استفاده نمی‌شود. چون در اصول قاعده‌ای وجود دارد مبنی بر این که «مورد، مخصص نیست» سفر یا جنگ، ظرف وقوع فعل است و تا زمانی که تقید حکم به ظرف، از دلیل استفاده نشود نمی‌توان به مجرد وقوع حکم، در ظرف یا حالتی خاص آن را به همان ظرف یا حالت منحصر کرد یعنی نمی توان گفت که چون پیامبر در سفر یا جنگ میان نمازها جمع کرده است، پس این کار تنها اختصاص به زمان جنگ یا سفر دارد. بلکه آن فعل یعنی جمع‌کردن میان دو نماز در آن شرایط که سفر یا جنگ بوده است به وقوع پیوسته و پیامبر نیز در آن شرایط این حکم را بیان کرده‌اند اما نمی‌توان این‌گونه استنباط کرد که این حکم مختص به زمان جنگ یا سفر بوده است، بنابراین ادله شیعه کافی و گویا است که جمع صلاتین در زمان پیامبر نیز وجود داشته و روایات شیعه و سنی بیان می‌کند که علت اصلی این امر بنا به فرموده پیامبر سهولت و عدم سختی برای مسلمانان و امت اسلام بوده است.
پایان پیام/
نظر شما