به گزارش خبرنگار شبستان، کتاب "مرثیه‌های زندان قصر" در حقیقت دفتر مرثیه‌هایی مذهبی است که در زندان قصر زمزمه می‌کرده‌اند. بیشتر اشعار از دیگران و برخی از خود زندانیان است. آنچه نیز خود سروده‌اند به اقتضای طلبگی و دلتنگی زندان، مرثیه و مدایح مذهبی است که توسط علیرضا اباذری نوشته و از سوی موزه عبرت ایران به چاپ رسیده است.
قاسم حسن‌پور، مدیر موزه عبرت ایران، ناشر کتاب مرثیه‌های زندان قصر معتقد است که یکی از راهکارهای پی بردن به ریشه‌های انقلاب اسلامی بررسی و کندوکاو پیرامون زندان‌های رژیم پهلوی و علل دستگیری مبارزان و خداجویان آزادی‌خواه است.
بخش مهمی از تاریخ معاصر در دل زندان قصر
حسن‌پور با بیان اینکه زندان قصر با قدمتی که دارد بخش مهمی از تاریخ معاصر را در دل خود جای داده ، بیان کرده است: تنها با بررسی خاطرات گرفتارآمدگان در این مجلس مخوف نقاط مبهم گوشه‌ای از تاریخ سراسر رنج‌مان آشکار خواهد شد و به حق نگارنده کتاب مرثیه‌های زندان قصر از این مهم به شایستگی برآمده است.
ارتکابی که فقط از دست رضا خان بر می آمده است
علیرضا اباذری در مقدمه کتاب مرثیه‌های زندان قصر آورده است: واقعه مسجد گوهرشاد از حوادث مهم تاریخ دوران معاصر است و ارتکاب آن فقط از کسی مانند رضاخان برمی‌آمده، واقعه‌ای که عواملی دست به دست هم داد تا مردان و زنان بخشی از این مرزوبوم به نحوی درگیر این ماجرا شوند. تعداد زیادی از درگیری کوتاه‌مدتی قتل‌عام شدند که آمار دقیقی از آن در دست نیست، فقط می‌دانیم که تا 7 روز پس از ماجرا مسجد گوهرشاد و تا 3 روز پس از آن صحن‌ها و حرم مطهر تعطیل بوده و آثار خون را از آن پاک می‌کردند. حبس، اعدام و تبعید پس از آن نیز در همین زمره بود.
کتاب" مرثیه‌های زندان قصر" متشکل از سه فصل با عناوین آهنین حصار زندان قصر، روحانیون محبوس در زندان قصر (شیخ عباسعلی محقق خراسانی، سیدمحمد بحرالعلوم قزوینی، شیخ محمد صاحبی و شیخ خلیل تصویری زنجانی) و مرثیه‌های زندان قصر است.
نامدارترین زندان ایران تا دهه 50
در فصل اول کتاب با عنوان آهنین حصار زندان قصر آمده است: زندان قصر در طول عمر خومد پی در پی توسعه یافت و تا دهه 50 نامدارترین زندان ایران بود. این زندان یک بند اصلی مشترک، سه بند بزرگ و پنج بند کوچک‌تر داشته است که در حبسیه بحرالعلوم قزوینی گفته شده است نه کریدور دارد و بزرگ علوی نیز از آن کریدور آن نام برده است.
ظرفیت اسمی زندان قصر 800 نفر بوده ولی در سال اول 300 زندانی را در خود جای داده و در سال 1319 بیش از 2000 نفر که 200 نفر آن سیاسی بودند، آن‌گونه که زندانیان قصر نوشته‌اند، در زندان قصر سخت‌گیری زیادی می‌شده است. نبود کتاب و جلوگیری از ورود کتاب و روزنامه برای آنها سخت بوده است. نبود کتاب و جلوگیری از ورود کتاب و روزنامه برای آنها سخت بوده است، هر چند زندانیان بند هفت با توجه به وضعیت مالی مساعد از طریق زندان‌بان‌ها روزنامه و کتاب وارد می‌کردند، به گونه‌ای که یک روز هنگام تفتیش زندان از باغچه آن 70 جلد کتاب از زیر خاک بیرون کشیدند.
25 روحانی در بند پس از واقعه مسجد گوهرشاد
به گفته علیرضا اباذری، پس از واقعه مسجد گوهرشاد، رضاخان تعداد حدود 25 روحانی را در تهران محاکمه و زندانی کرد، از بین آنها چهار نفر به نام‌های شیخ عباسعلی محقق خراسانی، سیدمحمد بحرالعلوم موسوی قزوینی، شیخ محمد صاحب الزمانی (صاحبی) و شیخ خلیل زنجانی در دفتر شعری که در فصل سوم کتاب به آن پرداخته شده، نقش داشته‌اند و اسامی آنها آمده است.
شیخ عباسعلی محقق خراسانی به علت سخنرانی‌های تندش تحت تعقیب بود
شیخ عباسعلی محقق خراسانی 14 شهریور 1271 در شهر مشهد زاده شد و در تهران دار فانی را وداع گفت و در قم در قبرستان بیات به خاک سپرده شد. محقق خراسانی از ابتدای طلبگی به وعظ و خطابه روی آورد و به شهرت رسید. در واقعه مسجد گوهرشاد نیز نقش فعالی داشت و به علت سخنرانی‌های تندش تحت تعقیب بود. وی در آن دسته از روحانیون زندانی که پس از واقعه مسجد گوهرشاد به تهران منتقل شده بودند تا 29 آذر 1314 بازداشت موقت بودند و سپس به زندان قصر منتقل می‌شوند و در تاریخ 31 خرداد 1317 از زندان آزاد می‌شوند، گو اینکه برخی روحانیون که بیش از 60 سال سن داشتند مانند بحرالعلوم و صاحب‌الزمانی زودتر آزاد می‌شوند.
سیدمحمد بحرالعلوم قزوینی دوسال و نیم محبوس در زندان قصر بود
سیدمحمد ابن هبه‌الله موسوی قزوینی در سال 1296 در قزوین متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی در قزوین در سال 1313 برای ادامه تحصیل به اصفهان و سپس به نجف اشرف رفت. وی در واقعه مسجد گوهرشاد از جمله منبرهای مسجد بود که دستگیر شد و محاکمه می‌شود و در زندان قصر حدود دو سال و نیم محبوس می‌شود و بعدها نیز بارها احضار می‌شود.بحرالعلوم در زندگانی خود 38 کتاب و رساله از تألیفات خود را نام می‌برد و می‌افزاید: رسایل دیگری نیز ناتمام یا متفرق به قلم آمده لیکن موانع از جمع و تدوین آنها تاکنون جلوگیری شده است.
شیخ محمد صاحبی معروف به صاحب الزمانی
وی در اسناد واقعه گوهرشاد به محمد صاحب‌الزمانی و در منابع به شیخ محمد رشتی معروف بوده است. نکته جالب در بازجویی‌های صاحب‌الزمانی و بحرالعلوم قزوینی آن است که هر دو گفته‌اند ما را به زور به مسجد گوهرشاد بردند.
شیخ خلیل تصویری زنجانی جوان ترین روحانی دستگیر شده در گوهرشاد
جوان‌ترین فرد بین این چهار نفر بوده است. وی نیز پس از واقعه گوهرشاد دستگیر و به تهران اعزام می‌شود. خود به خود وی نمی‌توانسته در ردیف عباسعلی محقق و دیگران در مسجد گوهرشاد نقش خطیب و منبری انقلابی را ایفا کند اما طبق اعترافا‌ت‌اش از روز پنج‌شنبه نوزدهم تیر در مسجد گوهرشاد بوده است. طبق همین سند درجه تقصیر مسببین را برمی‌شمارند، شیخ عباسعلی محقق و شیخ خلیل را جزو مقصران درجه اول و صاحب‌الزمانی و بحرالعلوم را جزو مقصران درجه دوم قرار می‌دهند.
فرخی یزدی قویترین شاعر زندانی
در فصل سوم کتاب با عنوان مرثیه‌های زندان قصر می‌خوانیم: زندان قصر با عمر کم خود شهرت فراوانی بدست آورد و در بین سران سیاسی، نظامی، روحانیون و حتی زندانیان عادی افرادی با قریحه ادبی پیدا می‌شوند البته با درجه تفاوت. در بین آنها قویترین شاعر زندانی فرخی یزدی بود که چند مرتبه در زندان قصر محبوس شد و مرتبه‌ای نیز همزمان با روحانیون این نوشتار بوده است.
بزرگ علوی قویترین داستان نویس زندانی
از طرف دیگر قویترین داستان‌نویس زندان قصر که کمی پس از روحانیون این نوشتار وارد زندان شد و برخی داستان‌های خود را در این زندان نوشت و پس از آن به اوج رسید، بزرگ علوی بود.
مراثی،یادگاری روحانیون برای زندان قصر
شاید یکی از یادگاری‌های روحانیون برای زندان قصر همین مراثی بوده باشد، وقتی فیروز میرزا به زندان می‌افتد از عزاداری محرم در بین زندانیان یاد می‌کند. اگر حتی به برپایی چنین شعائری در بین زندانیان مرسوم بوده اما روحانیون زندانی تأثیر بسزایی در ترویج آن داشتند.اکثر روحانیون زندانی خطیب و منبری بسیار توانمندی بودند آیات قرآن، حدیث، تاریخ و شعر و داستان‌های آموزنده را از حافظه فرا می‌خواندند و در ایام مناسب برای هم‌بندان خود می‌خواندند.
وداع با حضرت زینب (س)، حضرت علی‌اکبر (ع)، حضرت علی اصغر (ع)، سیدالشهدا، خرابه شام، زبان حال حضرت فاطمه زهرا (س)، مناجات نظامی، زبان حال حضرت سکینه (س)، شهادت حضرت علی‌اکبر (ع)، در بیان میدان‌داری حضرت ابوالفضل (ع)، اشعار حضرت صاحب‌الزمان (عج)، از مهر علی، افراد حضرت سلام‌الله علیه، زبان حال در خصوص مولای متقیان، عناوین برخی از مرثیه‌های زندان قصر است.
مرثیه حضرت علی‌اکبر (ع)
غرفه در خون پسر من ولدی یا ولدی
ای تو نور بصر من، ولدی یا ولدی
همه گل‌های جهان فصول خزان گشته خزان
جز تو ای نور ثمر من، ولدی یا ولدی
ای پسر مغز سرت از چه بپاشید ز هم؟
به چه سان روی کنم بی تو سوی اهل حرم؟
مادرت منتظر عیش تو و شادی توست
خنجر سینه تو خلعت دامادی توست
غرفه در خون پسر من، ولدی یا ولدی
ای تو نور بصر من ولدی یا ولدی
در پایان کتاب عکس‌هایی از مسجد گوهرشاد از نماهای مختلف، زندان قصر، رضاخان میرپنج، فرخی یزدی، میرزا محمد طاهر تنکابنی، پاکروان، استاندار وقت خراسان، حاج آقا حسین قمی، شیخ عباسعلی محقق خراسانی، آیت‌الله سیدیونس اردبیلی، آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی، آیت‌الله شیخ مرتضی آشتیانی و ... منتشر شده است.
دست‌نوشته آیت‌الله سیدمحمد بحرالعلوم قزوینی در مدح حضرت زهرا (س) در دفتر شعر زندان قصر و بخشی از شعر مکتوب شده در دفتر مرثیه‌های زندان قصر در صفحات آخری کتاب مرثیه‌های زندان قصر به چشم می‌خورد.
گفتنی است، کتاب مرثیه‌های زندان قصر نوشته علیرضا اباذری متشکل از 119 صفحه در شمارگان 3000 نسخه و قیمت 2000 تومان توسط انتشارات موزه عبرت ایران منتشر و روانه بازار کتاب شده است.
پایان پیام/
نظر شما