آیین های کهن"اوروشلوخ آیی"در اردبیل/ رنگ باختن بسیاری ازسنت های قدیمی

گزارش شبستان/ اردبیل

در ماه رمضان مردم به شکل هماهنگ تکالیف شرعی را انجام می دادند و برای به جای آوردن این وظایف، هر جمعیت و گروهی با آداب و تشریفات خاص خود مراسم رمضان را برگزار می‌کرد.

در گذشته این آداب و رسوم از غنای ویژه‌ای برخوردار بود و افراد با شوق و ذوق بیشتری آداب رمضان را به جا می‌آورده‌اند، اما امروزه با هجوم فرهنگ بیگانه و مشکلات زندگی شهری و ماشینی، آداب و مراسم رمضان کم‌رنگ تر و حتی بسیاری از آنها فراموش شده‌اند.

ماه قرآن، ماه میهمانی خدا، ماه خوبی‌ها، ماه شب‌های قدر، ماه دعا و نیایش، ماه رحمت و آمرزش، ماه خیر و برکت و ماه مبارک رمضان از راه رسید و مردم خداجوی گوشه و کنار کشور با انجام برنامه‌های ویژه مذهبی به استقبال این ماه عزیز رفته اند. در این ماه مبارک، مردم مناطق مختلف کشور با انجام آداب و رسوم خاص، با فاصله گرفتن از ظواهرمادی دنیا به میهمانی خدا می روند.

ماه مبارک رمضان در سرزمین دارالارشاد اردبیل ویژگی ها و آداب رسوم خاص خودش را داشت که برای بررسی فرهنگ و رسوم مردم این دیار با روانبخش نایب پاشایی پژوهشگر حوزه فرهنگ بومی و مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید:

پاشایی در این خصوص به خبرنگار شبستان در اردبیل گفت: شروع ماه مبارک رمضان تا قبل از آمدن تلویزیون به خانه ها در هاله ای از ابهام قرار داشت. لذا مردم روز قبل از ماه رمضان را روزه می گرفتند و این روز را «یوم الشک» می نامیدند، اگر آن روز ماه رمضان اعلام می شد که روزه شان واجب بود وگرنه جزو روزه های مستحبی محسوب می شد.

وی با بیان اینکه نیاکان ما در گذشته های نه چندان دور که نه ساعت زنگداری بود و نه تلفنی از روش های خاصی برای بیدار کردن روزه داران در سحر استفاده می کردند، افزود: در گذشته برای بیدار کردن مردم در ایام سحر فردی به هنگام سحر و یک ساعت مانده به اذان صبح از خواب برمی خاست و به بام خانه می رفت و در ابتدا کارش را با صلوات بر محمد وآل محمد(ص) و چاووشی و مدح علی بن ابی طالب(ع) شروع و سپس صدای خود را بلند تر می کرد و طبلی را بدست می گرفت و آرام آرام بر طبل می کوبید تا مردم را بیدار کند.

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با بیان این مطلب که قرآن خوانی بین همسایه ها در این ماه مبارک به نوبت انجام می گرفت و هر شب در یک خانه مراسم برگزار می شد، بیان داشت: خانواده ای که سوره «یس» را تلاوت می کرد باید افراد قرآن خوان را افطاری می داد.

پاشایی با اشاره به این مطلب که به اعتقاد بزرگان باید در‌ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد و نگاه کردن به آیینه این هدف را برای آنان دست یافتنی می‌کند، بیان داشت: از متداول‌ترین رسوم این استان در‌ماه رمضان " اباشدان " یا سحری است که مردم با مناجات خوانی و خواندن ادعیه های گوناگون از فرصت معنوی این ماه بهره مند می شوند.

وی ادامه داد: متداول ترین سنت که در شهرها و روستاهای استان اردبیل با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فطیر» است و هنوز هم بسیاری از کدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می کنند.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ بومی استان اردبیل با بیان این نکته که مردم اردبیل در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم ویژه ای را دنبال می‌کنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند و برانجام آیین‌های مذهبی ماه مبارک تأکید دارند، تصریح کرد: در قدیم با فرارسیدن این ماه مبارک بزرگ ترها با دادن سر روزه ای به دختران و پسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می رسیدند، به انجام فریضه مقدس روزه ترغیب می کردند.

پاشایی با یادآوری اینکه کمک به مستمندان در ماه مبارک رمضان نیز نسبت به دیگر ایام سال فزونی یافته و افراد خیر به صورت وجه نقد، جنسی و یا بردن طعام به دستگیری افراد بی‌بضاعت می‌شتابند، گفت: جلسات ختم قرآن مجید در ایام پر برکت و معنوی رمضان که با حضور اقشار مختلف مردم در مساجد و مجالس خانگی تشکیل می‌شود از دیگر آدابی است که طی مراسم سحرخوانی، طول روز و پس از افطار جریان دارد.

شبیه‌خوانی در ایام شب های قدر

وی تصریح کرد: در ایام ماه رمضان به ویژه در روزهای 19، 21 و 23 این ماه مراسم تعزیه خوانی به نام شبیه‌خوانی دایر است، مردم این شب‌ها را تا سحر احیا می‌دارند و به قرائت قرآن و نماز و دعای جوشن کبیر می‌پردازند و اغلب مقید به افطاری‌ دادن در این شب‌ها هستند.

این پژوهشگر ادامه داد: فرارسیدن شب های احیا با عطر حلواهای خانگی، کلوچه، نان محلی معروف به یاغلی فطیر، دوختن چادر نماز در جمع‌های زنانه، غبارروبی از مساجد و آماده‌سازی‌ حسینیه‌ها و تکیه‌ها مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد و جای خیرات افطاری با احسان سحری تغییر می‌کند و مردم با نان، پنیر، گردو، کلوچه، شیر و بسیاری از غذاهای خانگی از شب زنده‌داران پذیرایی می‌کنند.

رنگ باختن سنت های قدیمی/ ضرورت احیای این سنت ها

وی گفت: درصف ایستادن و انتظار کشیدن برای خرید زولبیا و بامیه صحنه‌ای تکراری اما خوشایند در همه محله‌های شهر بود که نشان از برکت و دمیدن روح زندگی ناشی از فرارسیدن این‌ماه به حیات همه مردم شهر را داشت و این صف ها به این دلیل بود که در قدیم مثل امروز در همه جای شهر زولبیا و بامیه نمی فروختند و فقط تعداد کمی شیرینی پز در سطح شهر وجود داشت که مردم به آنها مراجعه می کردند.

پاشایی با اظهار تاسف از این مطلب که در کنار گرامیداشت این رسوم آنچه بسیاری از قدیمی‌تر‌ها را آزرده خاطر می‌کند، انتقال این مهمانی‌ها به غذاخوری‌های شیک و گران قیمت است که گرمای لذت بخش گردهم آمدن اعضای فامیل را به فضایی بی‌روح تبدیل کرده است، اظهار داشت: گویی خانم‌ها نیز برخلاف سال‌های گذشته رغبتی برای کدبانوگری و پخت‌وپزهای هنرمندانه ندارند.

این مسئول در بخش دیگری از سخنان خود اضافه کرد: اغلب خانواده ‌های اردبیلی در این ماه نان تازه سنتی به ‌ویژه سنگگ، بربری و یا فطیرهای محلی را تهیه و در افطار با چای شیرین و عسل و سرشیر محلی، در کنار غذاهای دیگر میل می‌کنند و در اغلب خانه ها، فرنی و مربای گل، یکی از آش های محلی یا سوپ، غذاهای سبک مانند کوکو یا کتلت و شله زرد جزو لاینفک سفره ها را تشکیل می دهد.

این پژوهشگرحوزه فرهنگی تصریح کرد: در گذشته به ‌دلیل در دسترس نبودن برخی مواد مردم در هفته تنها یک یا دو نوبت از برنج استفاده می‌کردند و عمده غذای اصلی آنها آبگوشت، کوفته مخصوص اردبیل، شوربا، بود ولی امرزه پیچاق قیمه، چلوکباب از غذاهای مشهور اردبیل، کوکوی گوشت با تزئین خلال بادام، کتلت یا شامی و قورمه‌سبزی نیز نیز به این لیست اضافه شده است همچنین گز لقمه‌ای پهن شده و پشمک در این ماه بازار داغی را برای خود در اردبیل برپا می کند به طوری که اغلب خانواده‌ها از این شیرینی در سفرهای خود و مهمانی‌ها استفاده می کنند.

سفره افطار اردبیلی‌ها مزین به آش گل های وحشی نسترن ( گیلدیک )

پاشایی بیان کرد: پهن کردن سفره افطاری در اردبیل برعهده دختران جوان خانه است و دختران جوان تمامی ذوق و سلیقه خود را هنگام پهن کردن سفره به خرج می‌دهند تا سفره افطار هر چه زیباتر و رنگین تر جلوه کند و در این میان آش نسترن آشی است که از گلهای وحشی نسترن سفید رنگ که میوه آن فصل پاییز از راه می‌رسد می‌پزند که زنان در جمع‌آوری این محصول و خشک کردن آن برای پخت آش ساعی به نظر می‌رسند.

وی گفت: طبق یک رسم قدیمی شب دوم ماه رمضان در اردبیل برای اشخاصی که بعد از رمضان سال قبل در گذشته‌اند در مساجد و یا منازل محلات خودشان مجالس یاد بود برپا می‌شود و افراد فامیل و آشنایان برای عرض تسلیت در این مراسم حضور بهم می رسانند.

اعلام زمان افطار با شلیک توپ در وسط شهر

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گفت: در زمان‌‌های گذشته که وسایل ارتباط جمعی فراهم نبود در اردبیل هنگام افطار توپی بزرگ در وسط شهر که به آن " قلعه گاباغی " می‌گفتند(اکنون به پارک ملت تبدیل شده است) وجود داشت که با شلیک این توپ شنیدن صدای توپ توسط روزه‌داران، آنها درمی‌یافتند که زمان افطار فرارسیده است اما امروز با گسترش وسایل ارتباط جمعی بحث اطلاع‌رسانی برای سحری و افطار حال و هوایی متفاوت پیدا کرده به طوری که اردبیلی‌ها به دلیل علاقه‌ای که به صدای روحانی موذن‌زاده دارند بسیار علاقه‌مند هستند سحر و افطار خود را با ندای اذان استاد مرحوم رحیم موذن‌زاده به عنوان شاهکار اذان جهان اسلام عجین کنند.

دوختن « کیسه برکت» همراه با ختم 30 جزء قرآن کریم

این مسئول با بیان این مطلب که از دیگر رسومات استان اردبیل و شهرهای اطراف دوختن « کیسه برکت» است که همزمان با آخرین جمعه ماه رمضان در مساجد شهرستان مشگین‌شهر برگزار می‌ شود، تصریح کرد: دوخت این کیسه‌ها که معمولاً با ختم 30 جزء قرآن کریم همراه است بر اساس یک باور دینی و مذهبی توسط زنان و دختران مشگین‌شهری انجام می‌شود و این کیسه‌ها که در بین مردم به برکت توربافی معروف است از پارچه نذری تهیه می‌شود و پس از آماده شدن مقداری نمک و وجه نقد در آن قرار داده می‌شود که خانواده‌ها پس‌انداز خود را در طول سال داخل این کیسه قرارداده و در سفرهای زیارتی و کارهای عام المنفعه مورد استفاده قرار می‌دهند.

وی ادامه داد: کیسه لعن ابن ملجم، با زدن هر سوزن به این کیسه خواندن یک لعنت به ابن ملجم مرادی رسم دیرین دیگر دیار دارالارشاد اردبیل رسم «کیسه‌دوزی» در 27 رمضان است که هنوز در این استان پابرجا است به طوری که روز 27 ماه رمضان که معروف به شب قصاص ابن ملجم است زنان کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه لعن ابن ملجم یا کیسه مراد‌ معروف است و با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

عید فطر، فرصت مغتنمی برای صله ارحام

پاشایی با بیان این نکته که شب آخر‌ ماه رمضان ساکت‌ترین شب بین کل ایام این‌ماه مبارک است، تصریح کرد: این ساکتی به خاطر این است که مردم در خانه خود می‌مانند تا فطریه‌شان به گردن کس دیگری نیفتد.

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اضافه کرد: عصر روز آخر ماه رمضان والدین اعم از پدر یا مادر به ازای هر یک نفر از اعضای خانواده خود یک من گندم و یا معادل آن پولش را کنار می‌گذارند و هنگام افطار دست به دست بین اعضا فطریه می‌چرخد و با رسیدن به دست پدر، فطریه را لای قرآن قرار می‌دهد تا در نخستین فرصت به فردی که نیازمند است بدهد و روز عید فطر هم بهانه خوبی برای مردم این دیار است تا صله رحم به جا آورند و از پدر و مادر و بزرگترهای فامیل سر بزنند.

پاشایی با بیان اینکه در آخرین روز از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف خود را برای فرا رسیدن عید رمضان آماده می کنند، اظهار داشت: برای این منظور غسل کرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عید فطر می روند.

رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه مهمانی خدا است

وی با بیان این مطلب که رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه مهمانی خدا است، گفت: نماز عید فطر همزمان با طلوع خورشید با ذکر اللهم لبیک در نقاط شهری و روستایی بر پا می می شود , پس از نماز مومنین با یکدیگر روبوسی کرده و قبولی طاعات یکدیگر را از باریتعالی طلب می کنند، صله رحم، زیارت اهل قبور و اماکن مقدس و دید و بازدید از جمله آداب این عید فرخنده است.

پاشایی در پایان سخنان خود اظهار داشت: دید و بازدید عید فطر مخصوص مصیبت زدگان است بدین معنی کسانی که قبل از این عید (در فاصله عید فطر و یکی از اعیاد رسمی قبل از آن ) یکی از افراد خانواده خود را از دست داده اند در آنروز در خانه می مانند و دوستان و آشنایان برای همدردی نزد آنها می روند و تسلیت خاطر می دهند و بدینوسیله از غم و اندوه آنها، که طبعا در چنین روزهایی بیشتر متاثر و پریشان حالند، اندکی می کاهند، این مراسم در برخی شهرهای دیگر نیز برگزار می شود و از آن به عنوان مراسم " نوعید" یاد می کنند. البته نوع برگزاری مراسم و تشریفات آن کاملا متفاوت است، در استان اردبیل این مراسم صبح روز عید در مساجد مخصوص برادران و در بعد از ظهر آن روز در منزل شخصی متوفی مخصوص بانوان برگزار می شود و معمولا از میهمانان با چای و حلوا و خرما پذیرایی می شود.

پایان پیام/