آلاچیق یکی از مشخصات و نشانه های عشایر شاهسون است که چادر نیمکره ای شکل است و مجموعه‌ای از آن را (اوبا) می‌نامند. آلاچیق همیشه با کومه همراه است و کومه چادر دالانی شکل دارد و معمولا از آلاچیق کوچک تر است و از جنس خشنی است و با آلاچیق که با دقت و مهارت و ظرافت درست می شود قابل مقایسه نیست.
استخوان بندی آلاچیق از دو قسمت مهم تشکیل یافته است، یکی حلقه ی سقف آلاچیق که از چوب ساخته شده و دیگری تعدادی تیر انحنا دار و خمیده که به هنگام برپایی به شکل گنبد نمودار می شود.
برای برپا کردن آلاچیق، نخست یک نفر مرد (چمبره) را که سقف اصلی آلاچیق است و از چوب مدور تهیه شده، سر دو دست بلند می کند و بالای سر نگه می دارد و دیگران یک یک «چبغ»ها که تیرک نازه و خمیده است،یک سر آن را به اندازه 3 سانتی متر در سوراخ های کناری دایره سقف چوبی فرو می برد و ته آن را در زمین می کوبند.
به گونه ای که «چمبره» در وسط روی پایه ی تیرهای خمیده می ایستد،قطر دایره «چمبره» 110 سانتی متر و بلندی آن 15 سانتی متر است. آنگاه برای حفظ تعادل آلاچیق با دو رشته نوار پهنی از دو طرف، دور تیرها می پیچند و سر آنها را در چوبی که قبلا در زمین کنار تیرها فرو برده اند می بندند تا به استقامت آلاچیق کمک کند.
سپس نیمی دیگر از تیرها را با نوار دومی به نام «باستریخ» از طرف دیگر، یک دور به دور تیرها می پیچند به طوری که گرداگرد تیرهای آلاچیق دو رشته نوار با یک پیچ،دور هر تیر با نیم متر فاصله پیچیده می شود و سر آن دو به میخ چوبی در طرف بیرونی آلاچیق گره می خورد.
سپس از چهار طرف حلقه چوبی سقف،یکسر رشته طناب بلندی را به نام «چسکی سیجیمی» گذرانده و در زیر «چمبره» درست نقطه ی عمودی سقف به دو شاخه ی چوبی به نام «دوتاناق» که سر دیگر رشته طناب است گره می زنند و انتهای طناب را پایین کشیده در زیر توبره شنی که قبلا آماده کرده اند قرار می دهند.
در اینجا استخوان بندی آلاچیق که به مانند نمای گنبد است آماده می شود تا نمد روی سطح گنبد کشیده شود. قبل از آن گرداگرد پایه ی آلاچیق را با دو قطعه حصیر از جنس نی می پوشانند.
بزرگترین آلاچیق 28 تیر و کوچکترین آن 24 تیر دارد
در اینجا برای آشنایی بیشتر با ایل شاهسون و نحوه زندگی و کوچ آنها با روانبخش نایب پاشایی مسئول تبلیغات و بازاریابی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گفتگوی مختصری داریم.
همان طور که در تاریخ "عالم آرای عباسی" هم در مورد ایل شاهسون آمده است: " شاه... را عرق حمیت در حرکت آمد. شاه سونی کرد (شاه دوستان را ندا کرد) حکم فرمودند: هرکس که غلام... این دودمان است به دولت خانه حاضر گشته... طایفه ترکمان که صلای شاه سونی شنیده... فوج فوج به دولت خانه همایون حاضر شده و در ملک شاه سونان منتظم می شدند."
سرجان ملکم هم در کتاب "تاریخ ایران" در این خصوص می نویسد: " چنین خواهشی نمی توانست بی پاسخ بماند و در عرض یک روز 10 هزار مرد به عنوان شاه سون ثبت نام کردند. این قبیله به سبب تعلقش به خاندان صفوی برجستگی خاصی یافت و هنوز هم در ایران ادامه حیات دارد."
نایب پاشایی در این خصوص به خبرنگار شبستان در اردبیل گفت: عشایر سرزمین دو حوزه آذربایجان شرقی و اردبیل را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد که اولی عشایر پیرامون شهر اردبیل واقع در محال کوه‌های باغ رو و دومی شاهسون‌های مشکین شهر و دشت مغان و سومین گروه از این عشایر عشایر کوه‌های قره‌داغ و دامنه سبلان است.
عشایر پیرامون شهر اردبیل، 12 طایفه هستند
وی افزود: عشایر پیرامون شهر اردبیل را می‌توان به 12طایفه بخش کرد که عبارتند از فولادلو، یورت چی دورسن خواجه لو، پاشاخانلو، آلارلو، بیگ‌لو، جهان خانم‌لو، رضابیگ لو، خامس‌لو، بیگ باغلو، قزآت‌لو، تکله، طالش مکاییل‌لو.
مسئول تبلیغات و بازاریابی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری بیان داشت: کوچ این عشایر از قشلاق، 40 روز از بهار رفته آغاز می‌شود که 10 تا 15 روز طول می‌کشد تا به سرزمین ییلاقی خود یعنی کوه‌های اطراف باغ رو برسند و قشلاقشان مسجدلو، قیزقلعه سی، و آنقوت لارشهرستان گرمی است و شاهسون‌های مشکین شهر از پیشترها برآنند که از سه ایل و 30 طایفه تشکیل یافته‌اند و ییلاق‌شان از نزدیکی‌های شهرستان اهر تا کوه‌ها و دامنه‌های سرسبز سبلان گسترده است و قشلاقشان دشت مغان است و بخشی از آنها در قشلاق زیرآلاچیق و برخی درساختمان‌ها زندگی می‌کنند، اما در ییلاق زیر همان آلاچیق‌هایی که برپا کرده‌اند، زندگی می‌کنند.
نایب پاشایی گفت: آنها قبل از اینکه به محل تابستانی خود بروند، در اوایل خرداد ماه به عنوان جایگاه بهاری در دامنه‌های کوه سبلان آلاچیق برپا می‌کنند و در ماه‌های تیر و مرداد به بالای کوه سبلان می‌روند و در شهریور ماه دوباره به محل بهاری دامنه‌های کوه سبلان مراجعه کرده و در اوایل آبان ماه در نزدیکی‌های مغان چون ارشق، تازه کند و ... دوباره آلاچیق برپا می‌کنند و چند روزی آنجا که محل پاییزشان است، اتراق می‌کنند و سپس به محل زمستانی خود یعنی مغان نقل مکان می‌کنند و تا اواخر فروردین ماه آنجا به سربرده و نیمه‌های اردیبهشت ماه از محل زمستانی کوچ می‌کنند.
وی تصریح کرد: در اغلب ابه‌های مورد بازدید مشاهده شده است که در جوار آلاچیق‌ها، چادرهای ساده‌تری به نام کومه وجود دارند که اغلب، چوپان‌ها در آن زندگی می‌کنند.
نایب پاشایی با بیان این مطلب که پس از سیاست تخته قاپوی رضاخان عده زیادی از شاهسون های منطقه اردبیل و آذربایجان یکجانشین شدند، گفت: اگرچه دوباره جریان کوچ از سرگرفته شد، بسیاری عطای کوچ را به لقایش سپردند و در شهرها ماندگار شدند، طوری که بخشی از ساکنان سراب و نیمی از مردم اردبیل و همه اهالی مشگین شهر شاهسون هستند.
مسئول تبلیغات و بازاریابی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری با بیان اینکه زندگی شاهسون ها و کوچ شان تغییر زیادی کرده است، اضافه کرد: شاهسون های اردبیل به دلیل آنکه در کوهپایه های سبلان اسکان می کنند، همیشه در نزدیکی آبگرم ها و چشمه هایی هستند که اگر خشک یا توسط مسافران آلوده نشده باشد، در دسترس آنهاست. تنها در داخل این مثلث حدود 20چشمه آبگرم بزرگ و فعال و تقریبا به همین تعداد چشمه آب سرد وجود دارد.
ابهت زندگی شاهسون ها در ییلاق وابسته به آلاچیق است
وی با اشاره به اینکه شاهسون ها بعد از رسیدن به ییلاق، سرپناه شان که آلاچیق و کومه است را برپا می کنند، بیان داشت: آلاچیق ها در قشلاق هم بنا می شود، اما در ییلاق مسکن اصلی آنهاست ولی با وجود اینکه امروزه کومه ها و چادرهای برزنتی جای آلاچیق ها را تنگ تر کرده، هنوز هم ابهت زندگی شاهسون ها در ییلاق وابسته به آلاچیق های دایره ای بزرگ آنهاست که با نمدهایی(کچه) که روی آن می اندازند و کلاف های قرمزی(قوتاز) که در بالاترین نقطه آن نصب شده، زیباتر می شوند.
نایب پاشایی در پایان سخنانش سخنانش به خبرنگار شبستان گفت: دیدن زندگی عشایر با تمام امروزی شدن هایش، بسیار جذاب و جالب و آموزنده است، اما تماس های سیل آسا و نبود یک برنامه ریزی دقیق ممکن است همین باقیمانده ارزش ها و سنت های زندگی ایلی را هم از میان ببرد، ضمن آنکه به هر حال این زندگی آنهاست و نمایش نیست و قطعا انجام کارهای روزمره، به خصوص برای زنان ایل که مقید و از قدیم مرزهای بسیار تعریف شده ای با مردان غریبه داشته اند، برایشان مشکل ساز خواهد بود.
پایان پیام/
نظر شما