به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از برهان، شبهات فراوانی در مواجهه‌ی با مقوله‌ی حجاب به جهت مخدوش کردن این فرمان الهی همواره از سوی مخالفین و معاندین اسلام و بالاخص جمهوری اسلامی مطرح گردیده است. دشمنان در تلاش‌اند با این دستاویز از محبوبیت حجاب و اسلام بکاهند. در این ارتباط با خانم «دکتر مریم حاج‌عبدالباقی» پژوهشگر دینی و استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
لطفاً جایگاه حجاب و عفاف را از منظر فقهی و شرعی تشریح کنید و بفرمایید آیا موضوع حجاب به صراحت در منابع اسلامی، مانند قرآن و احادیث، بیان شده است؟
در اینکه در آیات قرآن و روایات به مسئله‌ی رعایت حریم محرم و نامحرم و مسئله‌ی حجاب پرداخته شده است شک و تردیدی وجود ندارد. تقریباً نیمی از آیات سوره‌ی نور درباره‌ی روابط محرم و نامحرم و مراعات حریم خانواده است. در سوره‌ی احزاب هم که قبل از سوره‌ی نور نازل شده است به یک نمونه‌ی محکم در این ارتباط اشاره شده است و اولین کسانی که در این مسئله پیش‌قدم بوده‌اند تا مسلمانان آنها را معیار قرار بدهند زنان و خانواده‌ی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هستند.
آیه‌ی 59 سوره‌ی احزاب می‌گوید: «یَأَیهَا النَّبىُّ قُل لأَزْوَجِک وَ بَنَاتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَبِیبِهِنَّ ذَلِک أَدْنى أَن یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً»: اى پیامبر، به همسران و دخترانت و زنانِ مردان مؤمن بگو جلباب‌های خود را بر خویش فرو افکنند. این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است و خداوند همواره غفور و رحیم است. مِنْ أَبْصَارِهِمْ»: به مردان مؤمن بگو که نگاهشان را بپوشانند.
همچنین در ابتدای آیه‌ی بعد خداوند می‌فرماید: «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ»: به زنان مؤمن بگو که نگاهشان را بپوشانند. در ادامه‌ی این آیه آمده است: «وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ» در قسمتی از آیه‌ی 30 سوره‌ی نور آمده است: «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ» کسانی که این صحبت را مطرح می‌کنند لااقل از نگاه علوم قرآنی از فضای نزول آیات غفلت می‌کنند. «الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی کسانی که شهادتین را گفته‌اند و مسلمان شده‌اند.
بنابراین وقتی «قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا» می‌آید یعنی بگو به کسانی که مسلمان شده‌اند و ایمان آورده‌اند حجاب‌هایشان را رعایت کنند. این امر منافقین را هم در بر میگیرد، در حالی که سوره‌ی احزاب و به دنبال آن سوره‌ی نور می‌خواهد خط مؤمنین را از منافقین جدا کند. «الَّذِینَ آمَنُوا» مخاطبش عام است و مؤمن و منافق را در این دایره قرار می‌دهد. عده‌ای در ظاهر شهادتین را گفته بودند، ولی منافق بودند. عبدالله بن عبیده یکی از سرکرده‌های آنها بود که در ظاهر مسلمان شده بود، اما در قلبش مسلمان نبود.
قرآن کریم اتفاقاً می‌خواهد بگوید که مرز جدایی شما از نفاق و رفتارهای منافقانه گردن نهادن به این دستورات است. اتفاقاً سوره‌ی احزاب می‌گوید که منافقین می‌خواهند سوءاستفاده کنند و اگر زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) احیاناً رفتار نامناسبی از خودشان نشان دادند، به آنها طعنه بزنند. در واقع منافقین و کسانی که قلبشان بیمار بود می‌خواستند از این طریق به جایگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) ضربه بزنند. بنابراین اساساً برای اینکه دست منافقین بسته شود و مرز نفاق و اسلامی ایمانی مشخص گردد، این دستور صادر شده بود. پس اینکه این آیات مؤمنان را خطاب قرار داده به نظرم خیلی روشن است و باید هم همین طور باشد. البته این نکاتی که بیان کردم از منظر قرآنی است و از موضع فقه باید نظر فقها را پرسید.
شبهه‌ی دیگری که در بحث حجاب مطرح می‌شود این است که می‌گویند حجاب یک امر کاملاً خصوصی است و در حوزه‌ی دخالت حکومت قرار نمی‌گیرد. آیا نظر اسلام همین است؟
مسئله‌ی حجاب، ارتباط با نامحرم و مراعات حریم محرم و نامحرم مسئله‌ای دوسویه و دوبُعدی است. یک بُعدش درونی است که در قرآن هم به آن اشاره شده است. خداوند در آیه‌ی 53 سوره‌ی احزاب می‌فرماید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ. ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»: و هر گاه از زنان رسول متاعی میطلبید از پس پرده بطلبید که حجاب برای آنکه دل‌های شما و آنها پاک و پاکیزه بماند، بهتر است.
بنابراین بحث قلبی و رعایت حریم روابط کاملاً مورد تأیید اسلام است. همچنین خداوند در آیه‌ی 60 سوره‌ی نور می‌فرمایند: «وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتی لا یَرْجُونَ نِکاحًا فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزینَةٍ وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ»: زنان بازنشسته که امید ازدواج ندارند باکى نیست، در حالى که خود را به زیورى نیاراستهاند و قصد خودنمایى ندارند، جامه‌ی خویش به زمین نهند و اگر از این نیز خوددارى کنند، برایشان بهتر است. خداوند شنوا و داناست.
همان طور که می‌بینید، این آیه به نفع شخصی زنان اشاره می‌کند و می‌گوید زنان بازنشسته هم اگر حجابشان را رعایت کنند، برای خودشان بهتر است. اما این بُعد شخصی نافی بُعد اجتماعی حجاب نیست. به همین دلیل، در قسمتی از آیه‌ی 59 سوره‌ی احزاب می‌گوید: «ذَلِک أَدْنى أَن یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ» و در آیه‌ی 60 همین سوره آمده است: «لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فیها إِلاَّ قَلیلاً»: اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان مرضی هست و شایعه‌افکنان در مدینه [از کارشان] بازنایستند، تو را سخت بر آنان مسلط می‌کنیم تا جز [مدتی] اندک در همسایگی تو نپایند.بنابراین معلوم می‌شود که مسئله‌ی پوشش یک لایه‌ی درونی و یک لایه‌ی بیرونی دارد و عدم رعایت آن ممکن است زمینه‌ای برای سوءاستفاده‌ی منافقین و قلب‌های مریض شود.
در آیات 27 تا 30 سوره‌ی نور هم خداوند یک نظام را ترسیم کرده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلى أَهْلِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ»: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌هایی غیر از خانه‌های خودتان وارد نشوید تا آنکه اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید. این برای شما بهتر است. باشد که متذکر شوید.
«فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فیها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَ إِنْ قیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکى لَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلی»: پس اگر کسی را در آن نیافتید، به آنجا وارد نشوید تا به شما [از جانب صاحبش] اجازه داده شود و اگر گفته شد بازگردید، آن برای شما پاکیزه‌تر است و خدا به آنچه انجام می‌دهید داناست.
«لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فیها مَتاعٌ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما تَکْتُمُونَ»: بر شما گناهی نیست که به خانه‌ها [و اماکن عمومی] غیرمسکونی که در آنجا کاری و استفاده‌ای دارید وارد شوید و خداوند به آنچه [از مقاصد قلبی و کارهایتان] آشکار کنید و آنچه پنهان دارید آگاه است.
« قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما یَصْنَعُونَ»: به مردان باایمان بگو که چشمان خود را [از آنچه دیدنش حرام است مانند عورت دیگران و بدن زن اجنبی] فروبندند و عورت‌های خود را [از اینکه در معرض دید قرار گیرد] حفظ کنند. این برای آنها پاکیزه‌تر است. همانا خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است.
این آیات کاملاً جنبه‌ی اجتماعی دارند. اگر کل سوره‌ی نور را نگاه کنید، می‌بینید که همه‌ی آیات این سوره جنبه‌ی اجتماعی دارند. در این آیات به موضوع زنا و حرمت تهمت زدن به انسان پاکدامن در ارتباط با مسئله‌ی زنا پرداخته و گفته شده است که 4 شاهد عادل برای اثبات این امر لازم است. در ادامه‌ی این سوره بحث لعان و اِفک مطرح می‌شود و در نهایت به ضرورت ازدواج پرداخته می‌شود. تمام این مسائل ابعاد اجتماعی دارند. بنابراین دید اجتماعی یا فردی هیچ کدام به تنهایی نیست، چون این آیات بر هر دو وجه تأکید کرده است. از این رو و با توجه به این که حجاب یک مسئله‌ی اجتماعی است در حوزه مسایل حکومتی نیز قرار میگیرد.
پس از گذشت 30 سال از انقلاب، متأسفانه تا امروز اقدام در خور توجهی برای مقابله با پدیده‌ی بی‌حجابی صورت نگرفته و اقدامات صورت‌گرفته در حد تصویب یک طرح باقی مانده است که ضمانت اجرایی هم ندارد. دلیل این ضعف را در چه می‌بینید؟
ما باید یک مسئله را در نظر بگیریم و آن هم تهاجم فرهنگی یا به قول مقام معظم رهبری شبیخون فرهنگی است. این موضوع فقط کشورهای اسلامی را هدف قرار نداده، بلکه یکی از اهدافش کشورهای اسلامی و بزرگ‌ترین هدفش نظام جمهوری اسلامی است، ولی اساساً امروز همه‌ی کشورها نسبت به پدیده‌ی جهانی شدن اعتراض دارند. برای مثال، فرانسوی‌ها یا آلمانی‌ها می‌گویند که زبان ما در مقابل هجوم فیلم‌ها، تبلیغات و اینترنت دارد رنگ می‌بازد. در کشورهای آسیا و خاورمیانه و به خصوص ایران انگیزه‌ی آنها برای تهاجم و شدت این اقدام بیشتر است.
به نظر من، با توجه به اینکه ما در معرض بیشترین تهاجم فرهنگی قرار داریم، نمی‌توانیم بگوییم کاری نکرده‌ایم. ما در این زمینه خیلی زحمت کشیده‌ایم. ضمن اینکه مسئله‌ی امروز ما غرب‌زدگی جوانان است، نه مسئله‌ی حجاب. اگر امروز غرب به دلایل اقتصادی یا فرهنگی ارزش‌های حجاب و ارتباط صحیح محرم و نامحرم را بپذیرد، جوان ما که سیستم غربی را پسندیده و پذیرفته است کورکورانه از آن تقلید می‌کند، چون آن را خوب می‌داند. اگر یک موضوع پزشکی را غربی‌ها بیان کنند، آن را می‌پذیرند؛ ولی اگر همان موضوع در روایات بیان شده باشد، با شک و تردید به آن نگاه می‌کنند.
بنابراین مشکل ما بیشتر بحران هویت است، نه صرفاً مسئله‌ی حجاب. به نظر من، برای اصلاح وضعیت حجاب باید از یک سو حیا و عفاف را در جامعه پررنگ کنیم و از سویی دیگر به مسئله‌ی هویت و مبارزه با غرب‌زدگی بپردازیم. اگر هویت و داشته‌های فرهنگی خودمان را در نسل جوان تقویت کنیم، وضعیت حجاب اصلاح خواهد شد. در مجموع بیشتر باید حول محور این دو موضوع، یعنی تقویت حیا و عفت و اصلاح هویت جامعه، فعالیت کنیم.
به نظر شما، مهم‌ترین راه برخورد با مسئله‌ی بی‌حجابی استفاده از روش‌های سلبی است یا ایجابی؟
هر کدام در جایگاه خودش مفید است، چون بعضی‌ها مسئله‌شان دیگر از بی‌حجابی گذشته است و پرده‌دری می‌کنند. بعضی افراد آن قدر بد در صحنه‌ی اجتماع حاضر می‌شوند که آدم احساس می‌کند آنها پول گرفته‌اند تا قبح موضوع را از بین ببرند. معلوم است که باید با آنها برخورد شود، ولی عموم جامعه چنین وضعیتی ندارند و نباید به خاطر یک گروه خیلی کم با عموم جامعه برخورد نامناسب داشته باشیم. برای عموم باید از روش‌های ایجابی استفاده کنیم.
در زمینه‌ی سیاست‌های رسانه‌ای حجاب و عفاف توصیه‌تان چیست؟ به نظرتان عملکرد رسانه‌ی ملی خوب است؟ چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت موجود پیشنهاد می‌دهید؟
به نظر من عملکرد رسانه‌ها از جهاتی خیلی بهتر شده است. من فکر می‌کنم فرهنگ‌سازی از طریق فیلم‌ها و مستندها مؤثرتر خواهد بود تا به وسیله‌ی برنامه‌های مستقیم. عملکرد صداوسیما در مقایسه با گذشته خیلی بهتر شده است، ولی باز هم با حالت ایده‌آل فاصله دارد. برای اصلاح وضعیت فعلی و پیام‌رسانی به نظرم باید بیشتر روی فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های مستند تمرکز کنند. اگر آمارهای دقیقی از تأثیر این موضوع بر جامعه و فروپاشی خانواده عرضه کنند، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. البته از سویی دیگر باید در گفت‌وگو‌ها هم به این موضوع پرداخته شود.
به طور کلی نظر شما در خصوص وضعیت فعلی حجاب در جامعه چیست؟
به نظر من، با توجه به تلاش‌های دشمن در این زمینه و با توجه به همه‌ی مشکلاتی که با آنها درگیر هستیم، وضعیت حجاب در جامعه متوسط است.
راهکار شما برای بهبود وضعیت حجاب در جامعه چیست؟
در گذشته من خودم فکر می‌کردم این موضوع که در جامعه به آن پرداخته می‌شود چندان در منابع اسلامی پررنگ نیست، ولی کم‌کم با دقت بیشتر در منابع متوجه شدم که مسئله‌ی حجاب، عفاف و حیا از مسائل بسیار مهم در نگاه دینی هستند. این 3 عنصر، یعنی حیا، عفاف و حجاب، یک سیستم اجتماعی را ترسیم می‌کنند. همچنین باید هویت و داشته‌های فرهنگی خودمان را در نسل جوان تقویت کنیم، اگر فقط به مسئله‌ی حجاب بپردازیم، نمی‌توانیم پاسخ مناسبی بگیریم.
پایان پیام/
نظر شما