محمدرضا مرندی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در تبیین و تشریح قاعده نفی سبیل و آثار آن در جامعه اسلامی به خبرنگار شبستان گفت: قرآن کریم آیه ای دارد که می فرماید: «لن یجعل للکافرین علی المومنین سبیلا» خداوند برای کافرین هرگز راه سلطه بر مومنین قرار نداده است. «لن» در ادبیات عرب به معنای هرگز و این نفی سلطه همیشگی و دائمی است. بنابراین این قاعده جای تامل و درنگ دارد. سبیل نیز به معنای سلطه و راه اعمال قدرت است. از این آیه به آیه «نفی سبیل» یا نفی سلطه تعبیر می شود و بر همین اساس قاعده ای نیز در فقه اسلامی وجود دارد به نام قاعده نفی سبیل.
مسلمان نمی تواند سرپرستی غیر مسلمان را بپذیرد
وی در توضیح نوع کاربرد و آثار عملی این قاعده گفت: براساس این قاعده هر اقدام، معامله و قراردادی که مستلزم آن باشد که غیرمسلمانان بر مسلمانان برتری یا هر نوع ولایت، سرپرستی و سلطه ای بیابند، باطل است. در حوزه روابط بین الملل و حقوق اساسی نیز به این معناست که کسی که بر مسلمانان حکومت می کند نمی تواند غیرمسلمان باشد و مسلمان بودن یکی از شرایط حاکم و زمامدار اسلامی است پس غیرمسلمان نمی تواند حاکم مسلمانان باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بهشتی تصریح کرد: آثار این قاعده در روابط بین الملل نیز آنجا مشهود است که براساس این قاعده معاهداتی که میان یک کشور اسلامی با کشورهای غیراسلامی و غیرمسلمانان وجود دارد نباید به گونه ای باشد که هیچ نوع برتری، سلطه و تسلطی بر مسلمانان را در برگیرد.
امام و میرزای شیرازی به این قاعده عمل کردند
مرندی با اشاره به اقدام حضرت امام (ره) در مخالفت با کاپیتولاسیون افزود: در سال 42 که حضرت امام (ره) به کاپیتولاسیون و قراردادی که برای اتباع امریکایی حق کنسولی ایجاد می کرد، اعتراض کردند یکی از استدلالات حضرت امام، همین قاعده نفی سبیل بود چرا که با این قرارداد غیرمسلمانان و کفار به نوعی بر مسلمانان سلطه و برتری پیدا می کردند.
وی خاطرنشان کرد: وجه بارزی که معمولاً از لفظ سلطه به ذهن متبادر می شود، «سلطه سیاسی» است البته این مفهوم، قدر متیقن سلطه است اما در ادبیات رایج دنیا، از سلطه در ابعاد دیگری نیز تعبیر می شود، از جمله سلطه فرهنگی، سلطه اقتصادی و سلطه علمی و ...به عنوان مثال در ماجرای تحریم تنباکو، که در زمان ناصرالدین شاه قاجار قراردادی میان دولت ایران و کمپانی رژی، مبنی بر انحصاری بودن خرید و فروش تنباکو بسته شد و در نهایت صدور حکم تحریم تنباکو را به دنبال داشت، هدف سلطه و تسلط بر ایران در چند بعد مختلف بود.
وی افزود: تصمیم اعلام تحریک تنباکو در اصل با توجه به قاعده نفی سبیل و جلوگیری از سلطه بیگانه اتخاذ شد. چون دولت انگلستان با این قرارداد به دنبال سلطه بر ایران از طریق سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بود.چنانکه در بحث سلطه فرهنگی آنها تنها 40 هزار کارمند برای فعالیت در این کمپانی به ایران وارد کردند. در بعد اقتصادی ابتدا با این قرارداد خریدوفروش تنباکو را به شکل انحصاری در اختیار خود گرفتند و سپس اقدام به تاسیس بانک کردند. سلطه سیاسی نیز از طریق نفوذ در دولت انجام می شد و میرزای شیرازی با هوشیاری متوجه این هدف شده و حکم تاریخی تحریم تنباکو را صادر کرد.
خوداتکایی صنعتی در اسلام واجب است
مرندی تصریح کرد: امروز در جامعه کنونی ما خودکفایی و خوداتکایی اقتصادی، علمی و صنعتی در راستای عمل به همین قاعده نفی سبیل، اجرا می شود و عملی شدن آن یک ضرورت است. چرا که اگر ما تحت فشار یا سلطه اقتصادی قرار گرفته و مجبور باشیم کالای موردنیاز خود را از دیگر کشورها وارد کنیم، طبیعتاً مجبور خواهیم بود در بسیاری از امور نیز از حق خود کوتاه آمده و از آنها تبعیت کنیم یعنی سلطه اقتصادی و صنعتی در درازمدت منجر به سلطه فرهنگی و سیاسی نیز می شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: وقتی ما برای برآوردن نیازهای خود دست نیاز به سوی دیگران دراز می کنیم آنها نیز ممکن است شرایط خاصی را برای این تامین نیاز بر ما تحمیل کنند چنانکه امروز همین گونه و هدف از تحریم های اقتصادی ایران دقیقاً همین مساله است.
قانون اساسی ما طبق این قاعده نوشته شده
وی با اشاره به گنجانده شدن این قاعده در اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی یاران یادآور شد: قاعده نفی سبیل یکی از اصول اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است چنانکه در اصل 152 قانون اساسی تصریح شده است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران براساس نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و اسلام است همچنین در اصل 153 قانون اساسی امده است که هر گونه قراردادی که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی، اقتصادی و فرهنگی و دیگر شئون کشور گردد ممنون است.
پایان پیام/
نظر شما