دستگاه قضا؛ یار عدالت گستر انقلاب

به گزارش خبرنگار سیاسی شبستان، یکم تا هفتم تیرماه در تقویم شمسی جمهوری اسلامی ایران هر ساله به قوه قضائیه اختصاص دارد. این هفته یادآور تاریخ سی و چند ساله این دستگاه پر افت و خیز کشورمان است. از این رو هفته اول تیرماه هر سال به قوه قضائیه اختصاص یافته که روز آخر این هفته سالگرد شهادت آیت الله دکتر بهشتی است که زمانی شهید شد که اولین رییس قوه قضائیه بود.

بنابراین گزارش قوه قضائیه در 4 اسفند سال 1358 با ریاست آیت الله شهید دکتر محمد بهشتی آغاز به کار کرد. حال که 33 سال از عمر این دستگاه می گذرد آیت الله صادق لاریجانی ریاست آن را برعهده دارد.

بخش های قوه قضائیه

بخش های مختلف تشکیلاتی قوه قضائیه عبارتند از:1- رئیس قوه قضائیه،2- دادگستری جمهوری اسلامی ایران ( 1- دادسرا« عمومی- اختصاصی»2- دادگاه « حقوقی- کیفری » )،3- دیوان عالی کشور،4- وزیر دادگستری،5- سازمان های وابسته به قوه قضائیه ( ثبت اسناد و املاک ، بازرسی کل کشور ، سازمان زندان ها، دیوان عدالت اداری، روزنامه رسمی ، دانشکده علوم قضائی )

رئیس قوه قضائیه :

رئیس دستگاه قضا برای انجام امور قضائی ، اجرایی و اداری از سوی مقام معظم رهبری مجتهد آگاه به امور قضائی و مدیر و مدبر و عادل به مدت پنج سال انتخاب می شود که عالی ترین مقام قوه قضائیه است .

نکته : با اصلاح قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ریاست قوه قضائیه از صورت یک مدیریت جمعی و شورایی (شورای عالی قضایی) به صورت مدیریت فردی تبدیل شد.

وظایف اساسی رئیس قوه قضائیه:

1- ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری

2- تهیه لوایح قاضایی

3- استخدام قضات شایسته و عزل و نصب آنها

4- انجام سایر امور اداری آنها طبق قانون

دادگستری جمهوری اسلامی ایران :

1- بدنه اصلی و عملیاتی تشکیلات امر قضا در کشور است .

2- دادگستری مشتمل بر 1- دادسراها 2- دادگاهها در سراسر کشور است .

دادسرا ← در کشور ما پس از استقرار نظام مشروطه تحت نفوذ و تأثیر فرهنگ غربی و خصوصاً به تقلید از کشور فرانسه تأسیس گردید .

دادسرا در گذشته به آن اداره مدعیان عمومی می گفتند.

تشکیلات دادسرا:

1- دادستان : ریاست دادسرا را بر عهده دارد

2- دادیار: به نمایندگی از طرف دادستان انجام وظیفه می کند (وکیل عمومی)

3- بازپرس: قاضی تحقیق نیز به او گویند . تحقیق مقدماتی جرائم – جمع آوری دلایل له و علیه متهم تحت نظارت دادستان بر عهده دارد .

نکته : وظایف نظارت بر کلیه دادسراهای کشور بر عهده دادستان کل کشور است.

انواع دادسرا:

دادسرای عمومی ← در معیت دادگاههای عمومی

دادسرای اختصاصی ← در معیت دادگاههای اختصاصی

مثال : دادسرای نظامی و دادسرای انقلاب اسلامی

دادگاه ← تعریف ← محکمه واحدی است که در آن قاضی و عندالزوم مشاوران وی بر اساس محتویات پرونده ، قوانین و مقررات قضائی و حسب ضرورت استفاده از فتاوی معتبر ، به امور قضائی رسیدگی و حکم لازم را صادر می کند .

دیوان عالی کشور :

1- عال ترین مرجع قضائی ناظر بر اجرای صحیح قوانین در محاکم

2- مأمور ایجاد وحدت رویه قضائی

3- مسئول بسیاری از وظایف قضائی مهم و استثنایی

تشکیلات دیوان عالی کشور :

1- محل تشکیل در تهران

2- در صورت لزوم در شهرستان ها می تواند شعبه داشته باشد .

3- فعلا 25 شعبه دارد ( 16 شعبه دعاوی حقوقی - 9 شعبه کیفری )

ایجاد وحدت رویه قضائی چیست ؟

عبارت است از تصمیماتی که دیوان عالی کشور در مسایل حقوقی و کیفری اتخاذ می کند و باید در موارد مشابه راهنمای قضات محاکم باشد .

انواع رویه قضائی :

1- رویه قضائی شعبه های حقوقی دیوان عالی کشور

2- هیأت عمومی شعبه های کیفری دیوان

3- رویه قضائی هیأت عمومی دیوان عالی کشور

وزیر دادگستری :

طبق اصل یکصدو شصتم قانون اساسی :

1- وزیر دادگستری از میان کسانی انتخاب می شود که رئیس قوه قضائیه به رئیس جمهور به عنوان رئیس قوه مجریه معرفی می کند .

2- تنها مسئولیت وزیر دادگستری : مسایل مربوط به روابط قوه قضاییه با قوه مجریه و مقننه را بر عهده دارد ، در مسائل و امور قضائی دخالت ندارد .

3- رئیس قوه قضاییه می تواند اختیارات تام مالی و اداری (پشتیبانی) و اختیارات استخدامی غیر قضات ( همکاران اداری ، مالی ، خدماتی و ...) را به وزیر دادگستری تفویض کند.

نکته : وزیر دادگستری در مقام عضو قوه مجریه و هیأت وزیران درانعکاس خواست ها و انتظارات قوه قضاییه در قوه مجریه و نهادهای عالی تصمیم گیری آن ، همچنین انتقال مسایل و انتظارات قوه مجریه به قوه قضاییه از طریق شرکت در جلسات مشاوره مقامات قوه قضاییه نقش بسیار مهم و موثری ایفا می کند .

سازمان های وابسته به قوه قضاییه :

سازمان ثبت اسناد و املاک کشور :

مأموریت این سازمان تثبیت حق است .

این سازمان :

1- در مقام یک دستگاه اجرایی

2- عهده دار وظایف و مجری عملیاتی است

3- نتایج این وظایف تعهدآور می باشد

4- در مواجهه با منافع مادی اشخاص می باشد .

5- این سازمان با حقوق افراد سرو کار دارد

6- ناگزیر می بایست در دادگاه صالحه این گونه دعاوی حل و فصل گردد .

وظایف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور :

1- ثبت املاک 2- ثبت اسناد 3- ثبت شخصیت های حقوقی (شرکت ها) 4- اجرا

املاکی توسط این سازمان ثبت می شود مبنای اعتبار مالکیت اموال ، عقود و قرار دادهای منعقده بوده و تأثیر بسزایی در احیای حقوق عامه و گسترش عدالت دارد . اقدامات آن نیز دارای ماهیت قضایی است .

سازمان بازرسی کل کشور :

طبق اصل 174 قانون اساسی :

1- به اعتبار مسئبیت قوه قضاییه

2- نظارت برحسن اجرای قوانین

3- جریان امور در دستگاههای اداری

دونوع بازرسی :

1- بازرسی مستمر ← بر اساس برنامه منظم در تمام دستگاههایی که از بودجه دولت به نحوی بهره می گیرند .

2- بازرسی فوق العاده ← خارج از برنامه زمانبندی شده – بر اساس گزارش ها و شکایات واصله – وضعیتی که نمی توان به انتظار بازرسی مستمر معمول نشست .

انواع بازرس :

1- بازرسان ثابت ← به صورت مستمر در خدمت سازمانند

2- بازرسان موقت ← برای مدت معین و یا مأموریت مشخصی انتخاب می شوند .

ضمانت اجرای بازرسی های سازمان در قانون :

1- تعقیب جزایی ← موردی که طبق قانون جرم شناخته می شود – تعقیب مستمر تا به نتیجه قضایی برسد .

2- تعلیق از خدمت ← تخلف کارمند .

3- ارائه پیشنهادهای سازمان بازرسی در رفع نواقص

دیوان عدالت اداری :

به منظور رسیدگی به شکایت ها ، دادخواهی ها و اعتراضات مردم نسبت به مأموران یا واحدها و آئین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها دیوان عدالت اداری در قانون اساسی پیش بینی شد .

سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور :

- اداره کلیه امور مربوط به زندان ها ، بازداشتگاهها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و مؤسسات صنعتی ، کشاورزی و خدماتی وابسته به آنها و ....

- ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در زمینه اصلاح و ارشاد و آموزش مددجویان و اشتغال و حرف آموزی آنها

- کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی خانواده مددجویان

- برنامه ریزی جهت اشتغال مددجویان داوطلب کار

- تهیه فهرست اسامی مددجویان محکوم واجد شرایط عفو یا تخفیف مجازات و ارائه به مراجع مربوط

- برنامه ریزی برای مراقبت بعد از خروج یا همکاری ذیربط

وظایف قوه قضائیه

به موجب اصل یکصد‌وپنجاه‌وششم وظایف قوه‌قضائیه عبارت است از: 1. رسیدگی وصدور حکم درموردتظلمات، تعدیات، شکایات، حل‌وفصل دعاوی ورفع خصومات واخذتصمیم واقدام لازم درآن قسمت از امور حسبیه، که قانون معین می‌کند.

این وظیفه عمدتاً برعهدهٔ تشکیلاتی از دستگاه قضاء است که به نام «دادگستری» خوانده می‌شود. وشامل دوتشکیلات عمده «دادسرا یا پارکه» و و «محاکم یا دادگاه‌ها» می‌شد. اصل‌یکصدوپنجاه‌ونهم مقرر می‌دارد : «مرجع رسمی تظلمات‌وشکایات، دادگستری‌است.» تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آن‌ها منوط به حکم قانون است، بنابراین وظیفهٔ اصدارحکم برعهدهٔ محاکم می‌باشد.

2. احیای حقوق عامه و گسترش عدل آزادی‌های مشروع :

3. نظارت برحسن اجرای قوانین : تنها اجرای قوانین هدف عمدهٔ دستگاه‌ها نمی‌باشدبلکه باید علاوه برآن حسن جرای قوانین نیز تأمین گردد. نظارت برحسن اجرای قوانین در محاکم برعهدهٔ دیوان‌عالی کشور است ونظارت برحسن اجرای قوانین درادارات برعهدهٔ سازمان بازرسی کل‌کشور است. (اصل‌یکصدوشصت‌ویک ویکصدوهفتادوچهارم‌قانون‌اساسی)

4. کشف جرم وتعقیب مجازات و تعزیر مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزائی اسلام. وظیفهٔ مزبور را عمدتاً تشکیلاتی به نام «دادسرا» برعهده دارند.

5. اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم واصلاح مجرمین.

دستگاه قضاء نباید منتظر بنشیند تا جرمی به‌وقوع بپیوندد وسپس وظیفهٔ او شروع شود ومجرم یا مجرمین را تعقیب ودستگیر کند وبه مجازات قانونی برساند. بلکه عمده وظیفهٔ این قوه آن است که تمهیدات مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم را به‌کار بندد.
پایان پیام/