دورکاری؛ بهره‌وری بیشتر، هزینه کمتر

اشاره: از اوایل خرداد امسال آیین‌نامه دورکاری در هیئت دولت به تصویب رسید و پس از آن به دستگاه‌ها ابلاغ شد، این در حالی بود که هنوز افراد جامعه با واژه دورکاری (کار در خانه) بیگانه بودند و مفهوم آن را نمی‌دانستند. اجرای این طرح در زمان اوج آلودگی هوا به صورت پایلوت در وزارت کار و امور اجتماعی کشور عملی شد و همچنان نیز ادامه دارد و به تبع آن وزارت خانه‌هایی چون بازرگانی، نفت و رفاه مجری آن شدند. در این میان شایعه‌هایی مبنی بر نارضایتی مردم، امکان بیکار شدن کارمندان و ناموفق بودن اجرای طرح به گوش می‌رسید، این امر موجب شد تا برای رسیدن به مفهوم واقعی دورکاری نحوه اجرا و دلایل اجرایی شدن با مجید دوستعلی، قائم‌مقام وزیر کار و امور اجتماعی به گفت‌وگو بنشینیم. آنچه در پی می‌خوانید گزیده ای از این گفت‌وگوست.

مفهوم و ماهیت دورکاری هنوز برای کارمندان ابهام دارد، اصل ماجرا چیست؟

اصل این آیین‌نامه بنا به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی به هیئت دولت ارائه شد. وزیران عضو کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک در جلسه مورخ 30 خرداد سال جاری بنا به پیشنهاد شماره 8741/200 مورخ 4 خرداد سال جاری معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور و به استناد اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با هدف افزایش بهره‌وری، انعطاف کاری و کاهش حجم رفت و آمد کارمندان دولت و اثرات جانبی آن، آیین‌نامه دورکاری (کار در خانه) را به تصویب رساندند. در واقع دورکاری یعنی "انجام وظایف محول شده بدون حضور فیزیکی کارمند واجد شرایط در محل کار سازمان خود با رعایت ضوابط و برای دوره زمانی مشخص". البته ناگفته نماند خود مفهوم دورکاری یک مفهوم جهانی است، این مفهوم در نظام اداری به نام تله ورک معروف است. تعریف دورکاری در کشورهای اروپایی به این معنا است؛ "استفاده از رایانه و استفاده از راه دور به منظور تقویت موقعیت جغرافیایی محل کار و انجام وظایف شغلی". در تعریف کلی این مقوله می توان گفت: دورکاری به این معناست که کارمند در فاصله دور از محل کار کارفرما در محل خانه یا محل دیگر توسط رایانه و نمابر با سازمان خود ارتباط برقرار کند و دستمزد خود را بگیرد.

دورکاری به چند دسته تقسیم می‌شود؟

دورکاری را می‌توان در دسته‌بندی‌هایی چون دورکاران تمام‌وقت، پاره‌وقت، سیار (این کارکنان ممکن است دایم در سفر و جابجایی باشند و اطلاعات انجام کار خود را از طریق کامپیوتر دستی یا تلفن همراه بگیرند) و دورکاران متمرکز قرار داد. لازم به ذکر است، در اجرای طرح دورکاری یک سری از امور محوله به یک کارمند را می‌توان در بیرون از اداره و فضای خارج آن با استفاده از زیرساخت‌های IT‌ انجام داد، اما برخی از امور نیازمند حضور فیزیکی کارمند است و مشمول دورکاری نمی‌شود. در واقع کارمندانی که مشمول طرح دورکاری می‌شوند با استفاده از امکانات زیرساختی IT‌ در محلی غیر از محل کار خود همان وظایف محوله را از طریق سیستم الکترونیکی انجام می‌دهند، در این میان حضور و غیاب کارمند قابل ارزیابی است. بسیاری از وظایف ستادی در وزارتخانه‌ها که کار نظردهی، تحقیقی، کارشناسی و مطالعاتی را دربر می‌گیرند، مشمول طرح دورکاری می‌شوند.

وزارت کار و امور اجتماعی اولین مجری طرح دورکاری در کشور

طرح دورکاری در چه مرحله‌ای از اجرا قرار دارد و کدام سازمان‌ها مشمول این طرح شده‌اند؟

پس از ابلاغ آیین‌نامه دورکاری از سوی دولت در تاریخ 7/4/89 دستگاه‌ها موظف به اجرای آن شدند. هم‌اکنون بیشتر دستگاه‌های کشور در حال فراهم آوردن مقدمات اجرایی این طرح هستند. البته ناگفته نماند از آنجا که وزارت کار و امور اجتماعی پیشنهاد این طرح را به هیئت دولت داده بود، پیش قدم در اجرای آن شد، از این رو در زمان آلودگی هوا این طرح در سازمان فوق به اجرا درآورد. در زمان آلودگی هوای تهران دولت در بین دو گزینه تعطیل کردن دستگاه‌های دولتی و یا اجرایی کردن طرح دورکاری قرار گرفت، این بهترین موقعیت برای پایلوت اجرا کردن طرح دورکاری در کشور بود. همین امر موجب شد وزارت کار و امور اجتماعی با فراهم آوردن امکان زیرساخت‌های IT در منازل کارمندان و اتصال آنها به سیستم اداری اجرایی کردن طرح را به صورت پایلوت آغاز کند. در واقع پس از ابلاغ آیین‌نامه دورکاری اجرای آن در دستور کار دستگاه‌ها قرار گرفت و هم‌اکنون این دستگاه‌ها در حال بررسی و برنامه‌ریزی برای عملیاتی کردن آن هستند. البته ناگفته نماند این طرح که به صورت پایلوت در وزارت کار و امور اجتماعی به اجرا درآمد تاکنون موفق بوده است. در پاسخ به قسمت دوم سؤال باید بگویم هم‌اکنون وزارتخانه‌هایی چون بازرگانی، نفت و رفاه طرح دورکاری را به مرحله اجرا درآورده است.

شواهد حاکی از موفق بودن اجرای طرح دور کاری در کشورهاست

تجربه کاری دورکاری در سایر کشورها چه بوده است؟ آیا این سخنان که اجرای دورکاری در برخی کشورها با شکست روبرو شده است، صحت دارد یا خیر؟

در ابتدا بهتر است بگویم اگر این طرح به نحو مناسب و شایسته به انجام برسد و دستگاه‌ها بتوانند بر اساس مفاد آیین‌نامه این کار را خوب سازمان‌دهی کنند، در نظام اداری تحول بسیار عمیقی صورت می‌گیرد. کشورهایی چون فنلاند و آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی در اجرای دورکاری موفق بوده‌اند. البته لازم به ذکر است که کارمندان از راه دور در کشور آمریکا 28 میلیون نفر برآورد شده اند. من معتقدم با توجه به فرآیند‌های مثبت مترتب شده بر این کار و با توجه به زیرساخت قوی IT‌ در کشورهای اروپایی استقبال آنها بیشتر بوده است. در پاسخ به قسمت دوم سؤال هم باید بگویم تاکنون هیچ آماری مبنی بر شکست و یا ناموفق بودن طرح دورکاری در کشورهای جهان گزارش نشده است. در همین گفت‌وگو تأکید می‌کنم دورکاری از چندین سال قبل در کشور آغاز شده است، اما نامی از آن به زبان نیاورده‌ایم. به عنوان مثال چندین سال قبل ثبت‌نام کنکور با چه مشکلاتی انجام می شد، اما در حال حاضر حتی کارت ورود به جلسه امتحان از طریق فضای اینترنت در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. به اعتقاد من اگر این روند رو به رشد ادامه یابد شاید بتوانیم امتحانات کنکور را در داخل منازل برگزار کنیم و نیازی به حضور دانشجو در فضای بیرون از خانه نباشد. البته پلیس + 10 نیز نمونه‌ای دیگر از اجرای طرح دورکاری در کشور است، ما بدون اینکه نامی از دور کاری بشنویم کارهای خود را با سرعت بیشتر پیش می‌بریم.

تارسیدن به حد اعلای زیرساخت های IT فاصله داریم

 کارمندان مشمول این طرح چه کسانی هستند و چه دستگاه‌هایی مشمول اجرای این طرح می‌شوند؟

دستگاه‌هایی که صرف، کار اجرایی بکنند مشمول این طرح می‌شوند. تمام کارهای ستادی، تحقیقاتی، مطالعاتی و سیاست‌گذاری در بحث ارباب رجوع را می‌توان با اجرای طرح دورکاری سامان‌دهی کرد. به عنوان مثال پس از اجرایی شدن این طرح در وزارت کار و امور اجتماعی هر روز یک نماینده از این واحد با حضور یک مدیرعامل، معاون وزیر و گاهی اوقات با حضور خود وزیر پاسخگوی ارباب رجوعان می‌شوند. در این میان دیگر نیازی نیست یک ارباب رجوع در طبقات مختلف اداری به دنبال رفع مشکل خود باشد، چون افراد پاسخگو در محل جدا از فضای کار خود با سرعت و دقت بیشتر پاسخگوی این مراجعه‌کنندگان هستند. البته ناگفته نماند نیروهای خدماتی مشمول این طرح نمی‌شوند چون در نوع کار آنها حضور فیزیکی لازم است.

آیا زیرساخت‌های دورکاری ( مباحث فناوری اطلاعات) در کشور فراهم شده است؟ با وجود سرعت پایین اینترنت خانگی در ایران آیا می‌توان این طرح را اجرایی کرد؟

نمی‌توان گفت تمامی زیرساخت‌ها فراهم شده است، اما به دنبال رفع مشکلات هستیم. هم‌اکنون در بحث IT‌ به دنبال عقد قرارداد با شرکت متعهد و کارآمد برای گرفتن خط ADSL‌ پرسرعت هستیم.  اگرچه این سرعت در منازل پایین تر است، اما این سرعت پایین موجب عقب افتادن کار و یا ناراضی بودن کارمندان نشده است. هم‌اکنون وزارت کار و امور اجتماعی در حین فراهم آوردن امکان زیرساخت‌های IT‌ به مباحثی چون سرعت، کیفیت و امنیت فضای اینترنت و اینترانت توجه دارد.

دورکاری به معنای بیکار شدن کارمندان نیست

 با اجرای این طرح امنیت شغلی کارمندان به خطر نمی‌افتد؟ دولت چه تضمینی برای اجرایی شدن این طرح به کارمندان می‌دهد؟ زمان اجرایی شدن طرح برای هر دستگاه چگونه ابلاغ و اعلام می‌شود؟

کلمه کارمند به دولت برمی‌گردد و این آیین‌نامه را دولت تنظیم و تصویب کرده است. دولتی که کارمندش متصل به خود اوست چطور می‌تواند زمینه بیکاری کارمندش را فراهم کند، این دو با هم سنخیت ندارد. از طرف دیگر کارمندان دولت به دو دسته رسمی و قراردادی تقسیم می‌شوند، اگر کارمندی رسمی باشد تعدیل و اخراج او تابع یک قوانین خاص است، حکم به اخراج کارمند یک مجازات اداری دارد. پس این امر موضوعیت و صحت ندارد و دولت می‌خواهد کار تعریف شده فعلی توسط حداقل 50 درصد کارمندان هر اداره در فضای خارج از فضای اداری انجام شود. در تعریف کارمند قراردادی هم می‌توان گفت یک کارمند قراردادی به صورت موقت با دولت کار می‌کند، پس این کار می‌تواند در منزل یا اداره باشد چون کار یک کارمند برای دولت مهم است. همچنین کارمندان دورکار از تمامی حقوق و مزایا (اضافه‌کاری، پاداش و ...) بهره‌مند می‌شوند و مدیر بر اساس حضور و عملکرد هر کارمند در منزل، پاداش و اضافه‌کار می‌نویسد، از این رو ما به مدیران پیشنهاد می‌کنیم تا در اجرای طرح دورکاری ارتباط خود را با کارمندان بیشتر کنند و از کارمندان می‌خواهیم تا لیاقت خود را با بهتر انجام دادن کارها به مدیران خود نشان دهند.

دورکاری یعنی صرفه جویی در وقت و زمان

تأثیرات و مزایای دورکاری در چیست؟

به نظر من اجرای این طرح یک نوع بازآرایی و مهندسی جدید برای کارکنان است. به عنوان مثال ممکن است یک مدیر در قالب نزدیک‌کاری 15 وظیفه برای خود تعریف کرده باشد، اما در اجرای این طرح جدید نیازمند بازتعریف این وظایف است، از این رو راندمان کار بالا می‌رود. در زمینه تأثیرات اجرایی طرح در ابتدا باید بگویم اولین تأثیر مثبت اجرای طرح دورکاری صرفه‌جویی در وقت، هزینه و بیت‌المال است، احساس من این است با دورکاری کار مؤثرتر انجام می‌شود. نکته دیگر اینکه با اجرای این طرح نوعی مدیریت جدید را تجربه می‌کنیم. همچنین آرامش روحی و روانی بیشتری برای کارمندان به ویژه بانوان شاغل فراهم می‌شود، چون مدت زمان بیشتری را در کنار خانواده و فرزندان خود می‌گذرانند. البته کاهش اضطراب‌های اجتماعی از دیگر مزایای آن است. تأثیر مثبت در تربیت فرزندان و جلوگیری از رشد طلاق عاطفی، افزایش ابتکار و خلاقیت در میان مدیران و کارمندان از دیگر مزایای اجرایی شدن این طرح است. از آنجا که کارمندان و مدیران برای انجام بهتر کارها نیازمند بهره‌گیری از فناوری IT‌ هستند؛ دانش انفورماتیک در میان خانواده جایگاه خود را پیدا می‌کند و استفاده از کامپیوتر تنها به یک وسیله بازی خلاصه نمی‌شود، ناگفته نماند اجرایی شدن این طرح در سلامت جسمی کارمندان تأثیر بسزایی دارد چون کارمند دورکار تحرک بیشتری دارند و از این رو به بیماری‌های چاقی، چربی خون و ... مبتلا نمی‌شود.

دورکاری به معنای خلوت کردن تهران نیست

در بازتعریف دورکاری چه می‌توان گفت؟

دورکاری شکستن عادت‌ها و سنت‌هاست. به این معنا که وقتی کار تعریف می‌شود مهم اجرای آن است نه مکان اجرا. متأسفانه نظام اداری فعلی ما ساعت‌مزدی است و با اجرای این طرح کارمزدی می‌شود، به این معنا هر کارمند به اندازه کار خود تشویق و یا توبیخ می‌شود، از این رو می‌توان گفت دورکاری یعنی بهره‌وری بیشتر، دورکاری را می‌توان به پرکاری و کار مؤثر نیز معنی کرد نه به بیکاری و بیکار شدن.

آیا می‌توان این طرح را مرتبط با خلوت کردن تهران دانست، مانند خروج کارمندان و انتقال آنان به سایر شهرها؟

دورکاری به معنی خلوت کردن تهران نیست به این معناست که ما می‌خواهیم بار ترافیکی تهران کاهش پیدا کند، این طرح هیچ ربطی به خروج از تهران ندارد.

فراهم آوردن زیرساخت‌ها تنها دغدغه مسئولان

برایمان از نگرانی‌ها، دغدغه‌ها، سیاست‌ها و چالش‌های اجرایی این طرح بگویید؟

دغدغه این طرح بیشتر متوجه کارمندان است. در حال حاضر بیشتر کارمندان نگران از دست دادن شغل خود هستند غافل از اینکه اجرای این طرح نه تنها به از دست دادن شغل نمی‌انجامد بلکه آرامش خاطر و سلامت کارمندان را به همراه دارد. از دغدغه‌های متوجه مسئولان می توان به فراهم آوردن زیرساخت‌ها به نحو احسن اشاره کرد. البته هر دستگاه مجری این طرح در پایان سال متوجه کاهش هزینه‌ها می‌شود و هزینه‌های صرفه‌جویی شده به نفع مردم و به بیت‌المال برمی‌گردد و به طور مستقیم و غیرمستقیم در جیب کارمندان می‌رود. نکته مهم در اجرای این طرح تعریف ساختار ارتباطات در این سامانه است به گونه‌ای که کیفیت، سرعت، قابلیت و امنیت مورد نظر قرار گیرد. همچنین می‌بایست زیرساخت IT‌ و تعریف جدید از شرح وظایف و پست‌ها نیز مورد توجه قرار گیرد.

سخن دیگر ...؟

به نظر من طرحی که در حال اجراست به نفع جامعه کارمند نظام اداری کشور است. دولت نیز با صدور آیین‌نامه زمینه اجرای طرح دورکاری را فراهم آورده است، اگر همکاری بین دولت، کارمندان و مدیران ایجاد شود شاهد شیوه جدید و نوع نگاه تازه‌ای به کار می‌شویم و این کار به نفع همه افراد جامعه است. من معتقدم اجرای این طرح یک انقلاب اداری در نظام اداری کشور به وجود می‌آورد و زمینه‌ساز رشد کار کارمندان است.

پایان پیام/