نخستین پیمان الهی با انسان چه بود؟

خبرگزاری شبستان: وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ؛ و هنگامى را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت که آیا پروردگار شما نیستم گفتند چرا گواهى دادیم تا مبادا روز قیامت بگویید ما از این [امر] غافل بودیم (اعراف، آیه 162)
ذریه یا از ذر به معنای ذرات بسیار کوچک غبار (یامورچه های ریز) که مراد از آن در اینجا، اجزای نطفه انسان یا فرزندان کوچک و کم سن و سال است؛ یا از ریشه "ذر" و به معنای پراکنده ساختن و یا از "ذرا" به معنای آفریدن است. اما اغلب به فرزندان گفته می شود.
چگونگی پیمان گرفتن خدا از بنی آدم در این آیه بیان نشده است، ولی مفسران اقوال متعددی بیان کرده اند که مشهورترین آنها دو قول است؛
الف) طبق روایات، پس از خلقت حضرت آدم، همه فرزندان او تا پایان دنیا به صورت ذرات ریز و پراکنده، همچون مورچگان از پشت او بیرون آمده، مورد خطاب و سوال الهی قرار گرفتند و به قدرت الهی به ربوبیت خدا اعتراف کردند. سپس همه به صلب و گل آدم برگشتند تا بتدریج و به طور طبیعی به این جهان بیابند. این عالم را "عالم ذر" و آن پیمان را "پیمان الست" می گویند.
امام صادق (ع) فرمودند: بعضی از ذریه آدم در عالم ذر به زبان اقرار کردند، ولی ایمان قلبی نداشتند. از پیامبر (ص) نقل شده که این اقرار، روز عرفه انجام شده است.
ب) مراد از عالم ذر، همان پیمان فطرت و تکوین است. یعنی هنگام خروج فرزندان آدم از صلب پدران به رحم مادران که ذراتی بیش نیستند، خداوند فطرت توحیدی و حق جویی را در سرشت آنها می نهد و این سر الهی به صورت یک حس درونی در نهاد و فطرت همه به ودیعت نهاده می شود. همچنین در عقل و خردشان خداباوری به صورت یک حقیقت خودآگاه نقش می بندد و لذا فطرت و خرد بشری بر ربوبیت خداوند گواهی می دهد. در بعضی روایات که از امام صادق (ع) درباره فطرت سوال شده است، امام فطرت را همان عالم ذر دانسته اند.
در برخی روایات، فطرت، اثر عالم ذر است نه خود آن، "ثبت المعرفه فی قلوبهم و نسو الموقف"، بنابراین انسان ها در زمان و موقفی اقرار کرده ولی آن را فراموش کرده اند و اثر آن اقرار همان فطرتی است که گرایش دل به سوی او است. به هر حال آیه، مورد گفت و گوی متکلمین، محدثین و مفسرین است لذا ما علم آن را به اهلش که همان راسخان در علم هستند واگذار می کنیم.
منبع: کتاب دقایقی با قرآن
پایان پیام/