نگاهی به تالیفات و آثار علمی امام خمینی (ره)

به گزارش خبرنگار شبستان، امام خمینی(ره) در طول حیات خود آثار بسیاری به زبان‌های فارسی و عربی را در حوزه های مختلفی چون فقه، اخلاق، فلسفه و عرفان به رشته تحریر در آوردند که شرح دعای سحر، کشف الاسرار و تحریرالوسیله از مهمترین آنها به شمار می‌روند.
تالیفات امام خمینی (س) در موضوعات عرفان، اخلاق، فلسفه، فقه استدلالی، اصول فقه، رجال، رساله علمیه، حکومت، امامت و روحانیت وهمچنین شعر از مباحثی است که امام خمینی در مورد آنها کتاب‌هایی را به رشته تحریر درآورده‌اند.

تالیفات عرفانی، فلسفی و اخلاقی
1. شرح دعای سحر (عربی)
شرح دعای سحر اولین تالیف حضرت امام است که نگارش آن به سال 1347 ه.ق بر می گردد. این کتاب که به زبان عربی است در تفسیر و توضیح دعای سحر نوشته شده است و امام اشارات متعددی به نظرات استاد خود مرحوم آیت الله شاه آبادی نموده اند. کتاب حاضر پس از اصلاح و مقابله با نسخه های موجود ، همراه با توضیحات و فهرست اصطلاحات ، آیات ، روایات و ... توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی موسسه منتشر شده است.
2. مصباح الهدایه ال الخلافه والولایه (عربی)
این کتاب در بیان حقیقت محمدیه و ولایت علویه است که با ترجمه فارسی آن پس از انقلاب چاپ شده است. تألیف این کتاب در سال 1349 به پایان رسیده و مانند شرح دعای سحر فقط برای کسانی که با عرفان و اصطلاحات آن آشنایی دارند قابل استفاده است.
3. لقاء الله (فارسی)
مقاله ای است در این موضوع به زبان فارسی در هفت صفحه که در آن امام از استادشان مرحوم آقای شاه آبادی یاد می کنند. این مقاله یا رساله در پایان کتاب لقاءالله مرحوم حاج میزا جواد ملکی چاپ شده است.
4. سر الصلاه، صلاه العارفین یا معراج السالکین (فارسی)
این کتاب برای خواص از اهل عرفان و سلوک نوشته شده و تاریخ پایان تألیف آن سال 1358 ققمری است و تا حال دوبار چاپ شده است که بار اول مستقل و بار دیگر در یادنامه شهید مطهری چاپ شده است. در این کتاب از اسرارالصلاه شهید ثانی و مرحوم شاه آبادی یاد می شود و نیز به شرح اربعین خود ارجاع می دهند که معلوم می شود شرح اربعین را پیش از سرالصلاه نوشته اند یا هنگام نوشتن سرالصلاه آن کتاب هم در دست تألیف بوده است.
5. تعلیقه علی شرح فصوص الحکم (عربی)
فصوص الحکم تألیف محیی الدین عربی و شرح آن از محمود قیصری است و امام خمینی شرح فصوص را در هفت سالی که از محضر مرحوم شاه آبادی استفاده می کردند، نزد ایشان خوانده و تاریخ تألیف این تعلیقه هم همان سالهاست. در این تعلیقه به مصباح الهدایه خود ارجاع می دهند و از مرحوم شاه آبادی نیز یاد می کنند. کتاب شرح فصوص 495 صفحه است که تعلیقه امام تا صفحه 396 آن است.
6. تعلیقه علی مصباح الانس (عربی)
مفتاح غیب الجمع والوجود تألیف صدرالدین محمدبن اسحاق قونوی و شرح آن به نام مصباح الانس تألیف محمدبن حمزه بن محمد عثمانی معروف به ابن فناری است. امام خمینی مصباح الانس را تا صفحه 44 از سال 1350 تا 1354ققمری نزد مرحوم آقای شاه آبادی خوانده است. تعلیقه علی شرح حدیث راس الجالوت (عربی)، شرح حدیث راس الجالوت (عربی)، شرح حدیث راس الجالوت (عربی)، تفسیر سوره حمد (فارسی) از دیگر آثار امام در زمینه عرفان، اخلاق و فلسفه است.
7. تفسیر سوره حمد
تفسیری است عرفانی بر سوره حمد که امام خمینی در سالهای اول پیروزی انقلاب در پنج جلسه بیان فرمودند و مکرر چاپ شده است. امام خمینی در کتاب سرالصلاه، سوره حمد و توحید را به طور مختصر با اشاراتی عرفانی تفسیر و نیز در کتاب "آداب الصلاه" سوره حمد و توحید و اناانزلناه را به گونه ای مفصل تر تفسیر کرده اند.
8. الحاشیه علی الاسفار (عربی)
9. آداب الصلاه (فارسی)
در این کتاب، تفسیر سوره های حمد و توحید و قدر به گونه ای عرفانی و نسبتا مفصل آمده است. امام خمینی در این تألیف به تعلیقه فصوص و مصباح الهدایه خود ارجاع داده و از مرحوم آقای شاه آبادی یاد و مطلب نقل می کنند و ضمنا ی جا کتاب سیر و سلوک منسوب به سید بحرالعلوم را یاد و می گویند: انتساب این کتاب به آن حضرت مورد تردید است.
10. مبارزه با نفس جهاد اکبر (فارسی)
رساله ای است اخلاقی، در موضوع "جهاد با نفس" که تقریر سخنرانی‌های حضرت امام در نجف اشرف برای طلاب و فضلا است. این رساله بارها چاپ شده است.
11. شرح حدیث جنود عقل و جهل (فارسی)
در کتاب شریف اصول کافی حدیثی در بیان لشگریان عقل و جهل از امام صادق (ع) نقل شده که شامل هفتاد و چند عنوان است. امام خمینی این حدیث را به زبان فارسی شرح کرده اند ولی تا عنوان 25 آن را بیشتر ننوشته و موفق به تکمیل آن نشده اند.
12. اربعین شرح اربعین (فارسی)
این کتاب شرح چهل حدیث است که سی و سه حدیث آن اخلاقی و هفت حدیث دیگر اعتقادی است.

کتاب‌های فقه استدلالی
حضرت امام خمینی (ره) مدت سی سال یا بیشتر فقه استدلالی تدریس می کردند و همه این درسها یا قسمت اعظم آنها را نوشته اند و یکی از امتیازات این تالیفات همین است که پس از تدریس و تحقیق کامل، نوشته شده است. بحثهایی را که حضرت امام خمینی نوشته اند، عبارتند از: طهارت و مکاسب محرمه و بیع و خیارات و خلل صلاه و تقیه که همه به زبان عربی است.
1. رساله فی قاعده من ملک
این رساله در کتاب آثارالحجه (جلد دوم صفحه 45) جز تألیفات حضرت امام یاد شده است.
2. رساله فی تعیین الفجر فی اللیالی المقمره
این رساله در 32 صفحه رقعی در سال 1367 شمسی از امام خمینی منتشر شده است که در عین اختصار، از تألیفات فقه استدلالی ایشان به شمار می آید.
3. رساله های عملیه یا فقه غیراستدلالی
تعلیقه علی العروه الوثقی (عربی)، تعلیقه علی وسیله النجاه (عربی)، حاشیه توضیح المسائل (فارسی)، رساله نجاه العباد (فارسی)، حاشیه رساله ارث (فارسی)، مناسک یا دستور حج (فارسی) ...
4. تحریر الوسیله (عربی)
5. زبده الاحکام (عربی)
رساله مختصری است که با توجه به تحریرالوسیله حضرت امام خمینی توسط برخی از شاگردان ایشان تنظیم شده و مکرر به چاپ رسیده است.
6. حکومت اسلامی یا «ولایت فقیه» (فارسی)
این کتاب حاصل درسهای حضرت امام خمینی راجع به ولایت فقیه است که در کتاب البیع ایشان هم به گونه ای مختصرتر آمده است. چاپ سوم این کتاب در 208 صفحه در سال 1391 انجام شده است و این همان کتابی است که زمینه فکری تشکیل حکومت اسلامی را در ایران آماده ساخت و دستگاه جبار شاهنشاهی نسبت به آن خیلی حساسیت نشان می داد.
7. کشف الاسرار (فارسی)
موضوع این رساله حمله به مذهب تشیع بود، یعنی حرف‌های فرقه ضاله وهابی را به ضمیمه تبلیغات سوء علیه روحانیان که آن روزها بازارشان داغ بود، در این رساله آورده بود و در حقیقت رساله ای بود در ترویج وهابیت و از طرفی همسو با کسروی و از طرف دیگر با رضاخان که دشمن روحانیان بود. حضرت امام برای تالیف "کشف الاسرار" مدتی درس خود را تعطیل کردند و به نوشتن این کتاب پرداختند.
8. صحیفه نور (فارسی)
این کتاب شامل اعلامیه ها و گفتارها و حکمها و سخنرانیها و مصاحبه های حضرت امام از سال 1341 شمسی تا سال آخر عمر شریفشان به صورت های گوناگون و سلیقه های مختلف جمع آوری و تنظیم و نشر شده است که شاید معتبرترین و جامعترین آنها کتاب شریف صحیفه نور باشد. این کتاب حدود 20 جلد است و شامل رهنمودهای حضرت امام از سال 1341شمسی تا آخر عمرشان یعنی 1368 است. در آغاز این کتاب نوشته ای از سال 1363قمری که مربوط به حدود بیست سال قبل از نهضت پانزدهم خرداد است آمده که بسیار جالب توجه است.

تعدادی دیگر از تالیفات امام خمینی (ره) به شرح زیر است:
1. آوای توحید
کتاب آوای توحید ، متن نامه تاریخی حضرت امام خمینی (س) به میخائیل گورباچف صدر هیات رییسه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ( سابق) است.
2. وصیتنامه سیاسی الهی
جاودانه ترین پیام امام خمینی (س) خطاب به نسل حاضر و نسلهای آینده است که در آن امام ضمن بیان عقاید حقه خویش ، اهم آراء ، تذکرات خود را در باره مسائل سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی و جامعه انسانی در قالب تحلیل های مستند و تذکرات خیرخواهانه نوشته اند.
3. دیوان شعر امام
دیوان امام، مجموعه ای از غزلیات ، رباعیات ، قصاید ، مسمطها و دو بیتیهای عرفانی به جا مانده از سروده های قدیم و اخیر حضرت امام خمینی (س) است.
4. باده عشق
باده عشق ، حاوی بخشی از غزلیات و رباعیات حضرت امام خمینی (س) و نامه ای عرفانی از آن بزرگوار به خانم فاطمه طباطبایی (همسر مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی ) است . در این کتاب امام خمینی (س) توصیه های بسیار مفیدی در جهت کسب علم ، تهذیب نفس و اخلاص در عمل بیان فرموده اند. کتاب باده عشق، دارای مقدمه ای به قلم خانم فاطمه طباطبایی است.
5. استفتائات 3 جلد
مجموعه ای از فتاوی امام خمینی در پاسخ به سوالات شرعی مردم در ابواب مختلف فقه و بخصوص در مسائل مستحدثه است که تاکنون سه مجلد آن از سوی انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به چاپ رسیده است.
6. جهاد اکبر یا مبارزه با نفس
متن پیاده شده درسهای امام خمینی (س)در باره اهمیت و لزوم تهذیب نفس است که در نجف اشرف ایراد شده است . این رساله که در عین اختصار نکات اخلاقی و تربیتی و سیاسی فراوانی را مشتمل است قبلاً به صورت ضمیمه کتاب ولایت فقیه بارها چاپ شده است.
 

گزارش از آزاده فضلی