علی علیه السلام فقط حکومت نمی کرد

سیدمحمود سامانی، پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی و عضو هیئت ارزیابی دانشنامه پیامبر اعظم(پژوهشکده باقرالعلوم)با اشاره به اهمیت و جایگاه وقف در اسلام و اهتمام ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه امیر المومنین علیه السلام نسبت به این سنت رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله به خبرنگار شبستان گفت: وقف یکی از نهادهای مهم اجتماعی است که حتی در ادیان پیش از اسلام و در جوامع غیر اسلامی نیز مورد توجه است البته نه به عنوان وقف بلکه در قالب توجه به امور خیریه و در اسلام نیز نهادی بسیار مهم و تاثیرگذار است که در حمایت از تمدن اسلامی نقش قابل توجهی داشته است.

وی در تبیین فلسفه عمل به وقف با اشاره به آیات قرآن و حدیثی از پیامبر اعظم (ص) تصریح کرد: مشروعیت عمل به وقف متکی به سخن پروردگار است که در قرآن می فرماید: لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ هرگز به نیکی نمی رسید مگر از آنچه دوست می دارید انفاق کنید. رسول گرامی اسلام نیز در این زمینه فرموده اند «إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث...»

عضو هیئت علمی دانشنامه پیامبر اعظم افزود: حضرت علی علیه السلام به تاسی از رسول اکرم که نخستین فرد واقف در اسلام بوده اند، اقدام به انجام این عمل می کرد. نمونه ای از وقف های رسول خدا صل الله علیه و آله وقف باغهایی بود که «مخیریق» در اختیار حضرت قرار داده بود. «مخیریق» فردی یهودی بود که اسلام آورد و پس از اسلام آوردن وصیت کرد اگر در جنگی به شهادت رسید، هفت باغ او پس از شهادتش در اختیار پیامبر(ص) باشدو حضرت نیز پس از شهادت وی این هفت باغ را وقف کردند. صحابه توانگر حضرت رسول نیز به تاسی از ایشان عامل به وقف بودند. از جمله ابوطلحه انصاری که در ذیل آیه 92 سوره آل عمران بیان شده است که وی بهترین باغ خود را به توصیه پیامبر برای خویشان و نزدیکانش وقف کرد.

وی تصریح کرد: حضرت علی (ع) نیز به عنوان مرد شماره دو اسلام پس از رسول الله صل الله علیه و آله و با توجه به دغدغه ای که نسبت به نیازمندان و محرومان داشتند، این شیوه و سنت پیامبر را دنبال کردند. مشهورترین املاک وقفی ایشان منطقه ای است بنام  «ینبع» در اطراف دریای سرخ که در حدود 165 کیلومتری مدینه به سمت ساحل قرار دارد. امیر المومنین علیه السلام علاوه بر قطعاتی که پیامبر پس از قضیه ذوالعشیره به ایشان در این منطقه واگذار کرده بود، خود نیز برخی از اراضی مجاور آنجا را خریداری کرده و در چند مرحله در آنجا چاههایی را حفر کردند. طبق برخی منابع حضرت علی (ع) در دوران 25 ساله پس از رحلت رسول خدا تا زمان خلافت، غالباً به منطقه «ینبع» رفت و آمد و تردد داشته اند.

این پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلام تصریح کرد: معروفترین چاههای منطقه ینبع «بغیبغات» است که در منابع تحت عنوان «بغیبغه» نیز یاد می شود. این منطقه درآمد و محصول بسیار قابل توجهی داشته و امیرالمومنین این مجموعه چاهها را به همراه اراضی پیرامون آنها و عایداتش وقف کردند.

وی چشمه « ابونیزر» را از دیگر موقوفات امام علی (ع) برشمرد که در کنار «بغیبغه» قرار داشت و از املاک وقفی حضرت محسوب می شد.

ارزیاب تاریخ اعلام دانشنامه پیامبر اعظم تصریح کرد: براساس منابع تاریخی حضرت پس از آنکه آب قابل توجهی در حفر یکی از این چاهها جوشید با دست مبارک خویش وقف نامه ای را تنظیم کرده و این دو چاه معروف را وقف می کنندبر اساس برخی شواهد  تاریخی، ایشان این دو چاه را به عنوان صدقه به ابن السبیل و فقرا مدینه بخشیدند.

وی افزود: امیرالمومنین (ع) خانه ای نیز در محله « بنی زریر» و همچنین منطقه ای بنام «سویقه» در نزدیکی مدینه را نیز وقف کرده اند. حتی روایت شده که حضرت در مصر نیز خانه ای داشته است که آن را وقف اولاد کرده بودند. منطقه ای به نام «فقیر» و وادی «صرعه» در نزدیکی مدینه نیز از موقوفات حضرت است.

سامانی خاطرنشان کرد: «حرة الرجلاء» و «قصیبه» در نزدیکی خیبر نیز از املاک موقوفی امام علی (ع) محسوب می شود اما این موارد منعکس شده در منابع تاریخی احتمالا بخش کمی از وقفیات آن حضرت را تشکیل می دهد، چرا که حافظه تاریخ تمام رفتارهای اقتصادی آن حضرت را به شکل کامل ضبط نکرده است. با توجه به اینکه امام در محدودیت قرار داشتند و به خصوص در برهه ای از زمان به اندازه ربع قرن در انزوای سیاسی بودند این یک امر طبیعی است. اما با این وجود آن چه در منابع شیعه و اهل سنت به عنوان موقوفات حضرت علی (ع) منعکس شده فراوان است به خصوص «بغیبغات» و چشمه «ابونیزر» جزو مسلمات از املاک وقفی آن حضرت محسوب می شوند. همچنین نقل است که امام در ایامی که در کوفه خلافت داشتند زمینی را در میان نجف و حیره خریداری کرده و سپس وقف می کنند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام یادآور شد: براساس شواهد تاریخی امیرالمومنین (ع) با وجود اینکه املاک فراوانی را در اختیار داشتند اما در هنگام شهادت،دارایی ایشان چندصد درهم بیشتر نبوده است چرا که تمام داراییو ثروت خود را در راه خدا وقف کرده بودند.

پایان پیام/