شاهنامه پژوهشی؛ نشانی ازعلاقه ایرانیان به فردوسی

خبرگزاری شبستان: شاهنامه پژوهی درایران قدمتی دیرینه وعلاقه مندانی بسیار دارد ،کسانی که به دلیل اشتیاق به فرهنگ ایرانی از دیرباز دل درگرو شاهنامه نهاده اند و درگوشه و کنار به شاهنامه خوانی و پرده خوانی از کتاب فاخر پرداخته اند ، گویی همین دیروز بود که در قهوه خانه ها سنت شاهنامه خوانی خیل بسیاری ازمردان را دورهم جمع می کرد تا گوشه ای از داستان رزم سهراب با پدر را اززبان نقال بشنود تا در خانه برای فرزندان بازگو کنند.
 

این علاقه مندی در دوره مختلف شاید رنگ و چهره ای دیگرگرفت. با ظهور انیمیشن داستانهایی از شاهنامه فردوسی به صورت پویانمانی درآمد وسراز رسانه ملی هم آورد که یکی از جذابترین پویانمایی ها داستان ماردوش بود که فریدون دانشمند آن را بازآفرینی کرده و موسسه صبا طی چند سال قسمتهایی از آن را ساخت و برای علاقه مندان پخش کرد و انتشارات سروش سی دی آن به انبوه تکثیر و در دسترس علاقه مندان قرار داد.

البته بازیهایی کامپیوتری نیزبا استفاده ازمحتوای شاهنامه ساخته شده که بازی«عصرپهلوانان»و «گرشاسب» از نمونه های موفق بازیهای کامپیوتری است که بر اساس شاهنامه می باشد و بازار خوبی نیز به دست آورده است.

در حوزه داستان کودک و نوجوان نیز گروه زیادی از نویسندگان به بازنویسی و بازآفرینی شاهنامه پرداخته اند. به عنوان مثال محمدرضا یوسفی «عاشقانه های شاهنامه» را برای کودکان و نوجوانان بازنویسی کرد و یا اسدالله شعبانی «داستانهای شیرین شاهنامه» را نوشت ومرجان فولاوند به بازآفرینی« رستم و سهراب» پرداخت و «آرش» را از زاویه نو در داستان نگریست و منتشرکرد. البته در این زمینه کارهای بسیاری توسط نویسندگان بازنویسی شد که برخی از قوت برخوردارند و برخی بسیار ضعیف به ماجرا پرداختند.

در حوزه فیلم و سریال چند سال پیش سریال ناموفقی هم با اقتباس از شاهنامه با عنوان چهل سرباز از رسانه ملی پخش شد اما دریغ که این سریال با همه هزینه های که برای آن صورت گرفته بود ناکارامد و ناموفق بود و نتوانست جایی در دل علاقه مندان به شاهنامه پیدا کند.
 

اما شاهنامه پژوهی درحوزه دانشگاهی داستان دیگری دارد پایان نامه هایی در دوره کارشناسیارشد و دکتری براساس شاهنامه نوشته شده است. پایان نامه هایی که گاه بسیار نوآورانه و قابل ستایش هستند و تبدیل به کتابهای مرجع در این باره شده اند. نمونه موفق این پایان نامه ها که در شکل کتاب منتشر شد کتاب «از رنگ گل تا رنج خار» پایان نامه دوره دکتری، قدمعلی سرامی با محوریت شکل شناسی شاهنامه است.

دیگر کاری که نخست به عنوان پایان نامه و اما بعدها به عنوان یکی از منابع اصلی شناخت شاهنامه شد و البته سالها زمان از نویسنده گرفت «فرهنگ شاهنامه» اثر گرانسگ دکتر علی رواقی که در ابتدا این پروژه عظیم پایان نامه وی به حساب و در طول سالها و با پیگیری او تبدیل به فرهنگ نامه ای دو جلدی شد.

در حوزه نسخه شناسی شاهنامه هم افراد بسیاری با این امید که از پس کار بر می آیند راهی طولانی را آغاز کردند. شاهنامه چاپ مسکوکه بعد از سالها هنوزهم موفق ترین تصحیح شاهنامه است در سال 1961 میلادی، پژوهندگان موسسه ی خاورشناسی فرهنگستان علوم اتحاد شوروی، دست به کار ویرایشی تازه از شاهنامه زدند و جلد نخست آن را در همان سال انتشار دادند. چاپ همه ی جلدهای شاهنامه ی ویراسته ی آنها تا سال 1971 به درازا انجامید. این ویرایش که در 9 جلد چاپ و پخش شد، همان است که در ایران به نام «چاپ مسکو» شناخته می شود که بعدها پایه ی چاپ های افست فراوانی از شاهنامه بوده است.

گفتنی است :موسسه ی خاورشناسی شوروی، کار ویرایش شاهنامه را به سرپرستی «آندره برتلس» آغاز کرد؛ اما پس از انتشار دو جلد نخست شاهنامه، برتلس درگذشت و یک ایرانی تبعیدی به نام عبدالحسین نوشین جای او را گرفت و7جلد دیگررا (به جز جلد 8) با کمک دانشمندان موسسه ی خاورشناسی انتشار داد.

درزمانهای بعدی دکترسعید حمیدیان ازروی نسخه شاهنامه چاپ مسکو به تصحیح جدیدی از شاهنامه دست زد که البته موفقیت خود چاپ مسکو را به دست نیاورد.

یکی دیگر از نسخه های مهم و قالب بحث نسخه سنگی چاپ فلورانس است که متن کامل آن موجود نیست و در حال حاضردکترعزیزالله جوینی سالهاست که زمان صرف تصحیح آن کرده وانتشارات دانشگاه تهران تا کنون 7 جلد از این شاهنامه که در کنار اشعار معنی روان آن نیز آمده را منتشر کرده است.

اما نسخه ای که چند سال پیش در حوزه شاهنامه پژوهی سر و صدا کرد شاهنامه جلال خالقی مطلق است که برخی آن را بهترین تصحیح شاهنامه می دانند و خود خالقی مطلق است مدعی است که بیش از 30 سال زمان صرف این کار کرده است در حالی دکتر علی روایی در پژوهشی که روی نسخههای متعدد شاهنامه به صورت انتقادی صورت داده بیش از 2هزار غلط فاحش از این تصحیح جمع آوری کرده است.

البته افراد دیگری مانند دکتری فریدون جنیدی ، قدمعلی سرامی ، میرجلال الدین کزازی منصور رستگار فسایی و... نیز کارهای روی شاهنامه صورت داده اند که اگر چه می توان انتقاداتی بر آنها وارد کرد اما نقاط قوت آنها بسیار بیشتر از نقاط ضعف آثارشان است.

اما بازار کتاب سازی هم در حوزه نسخه شناسی شاهنامه، داغ داغ است و عده ای که شاید خودشان باور کرده اند که نسخه شناس و شاهنامه پژوه هستند دست به کار نسخه پژوهی زده اند که این کار البته بسیار ناپسند و غیر قابل قبول است هرچند که این کتاب سازی های خیلی زود فراموش می شود اما جای انتقاد بسیاری در حوزه شاهنامه پژوهی در سطح دانشگاهها دارد.

پایان پیام/