اختصاصی شبستان /بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی در شوشتر

خبرگزاری شبستان//اهواز

سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، برای بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده است؛ در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند.

مجموعه آسیاب ‌ها و آبشارهای شوشتر در مسیر«رودخانه گرگر» که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی اعصار کهن است، بنا شده؛ این رود کاملاً به صورت دستکند است و احداث آن را به اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت داده‌اند.

آبشارهای شوشتر از آثار تاریخی و دیدنی شوشتر بوده و شاید بتوان گفت از پرجاذبه ترین آثار این منطقه است و سدی بر روی رود گرگر ساخته شده که آب خروجی این سد را از تونل های دست سازی عبور داده اند.

این تأسیسات چرخ آسیاب های آبی را می چرخاند، اعراب وقتی شوشتر را فتح کردند، تأسیسات شوشتر را از عجایب هفت گانه خواندند، عظمت ریزش آب هر بیننده ای را مجذوب خود می کند؛ در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند.

در قسمت انتهایی ضلع غربی این مجموعه، سیکا قرار دارد که دسترسی به فضای درون آن از طریق چند پله دستکند میسر است و درون این فضا یک حوض 8 ضلعی با کانال‌های کوچک به چشم می‌خورد، آب این حوض از طریق یک جوی که از دیواره سیکا خارج می‌شود تأمین و از طریق دو کانال کوچک به درون رودخانه هدایت می‌شود.

این مجموعه جزئی از کانال‌های آبرسانی به آسیاب‌ها بوده که بعدها در دوره قاجار و در زمان حکومت محتشم(از حکام محلی) سدی در این مکان زده شده و در این مکان آب از یک قسمت داخل و وارد یک 8 ضلعی گود شده و سپس از این 8 ضلعی وارد دو کانال و از آنجا وارد رودخانه می‌شود.

در مورد معنای «سیکا» نظرات متفاوتی ارائه شده است، لغت نامه دهخدا سیکا را نوعی مرغابی یا نوعی درخت و قومی از هندوان دارای مهب وشنو که شعبه‌ای از آیین بودائیست معرفی می‌کند.

اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل «سه کوره»، «دهانه شهر» و «بلیتی» حفر شده در تخته سنگ بالا می‌آورد که چشم انداز زیبایی به چشم می‌خورد.

تونل‌های سه گانه، آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های متعددی تقسیم می‌شوند که پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به صورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود، تونل‌های سه گانه در پشت «پل بند گرگر»، وظیفه انتقال حجم معینی از آب را برای به حرکت درآوردن پره‌های آسیاب برعهده داشته‌اند.

در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از محوطه آسیاب ها و آبشارهای شوشتر به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.

با تشکیل پایگاه سازه‌های آبی و گسترش فعالیت‌های پژوهشی پیرامون این سازه‌ها ابتدا پرونده مجموعه آسیاب‌های شوشتر که سال‌ها در لیست پیشنهادی ثبت جهانی ایران قرار داشت تهیه شد اما به پیشنهاد و نظر کارشناسان میراث جهانی یونسکو مبنی بر اینکه محوطه آسیاب‌ها تنها بخشی از مجموعه به‌ هم پیوسته سازه‌های آبی در شوشتر است تهیه پرونده منظومه آبی تاریخی شوشتر در دستور کار قرار گرفت.

مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر در سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2181 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

پروژه بزرگ مطالعه، حفاظت و مرمت محوطه آسیاب های شوشتر(آبشارها) از سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی، به منظور نجات بخشی یکی از محوطه های تاریخی در معرض خطر آغاز به فعالیت کرد و پس از آن از سال 1381 پایگاه میراث فرهنگی سازه های آبی تاریخی شوشتر با هدف مطالعه و پژوهش پیرامون سازه های آبی تاریخی این منطقه و کشور و همچنین ساماندهی، حفاظت و مرمت و معرفی مجموعه آثار تاریخی شوشتر تشکیل شد.

این پرونده پس از تکمیل و رقابت موفقیت‌آمیز در مقایسه با آثار پیشنهادی دیگر، از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دهمین اثر ایران به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه شد و سرانجام در نشست سالانه اعضای این کمیته در 26 ژوئن 2009(5 تیر 1388) در شهر سویل اسپانیا، این پرونده با احراز معیارهای 1، 2 و 5 با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره 1315 به ثبت رسید.

هم اکنون در این پایگاه کارشناسان مختلفی به پژوهش پیرامون موضوعات مرتبط در منطقه و همچنین فعالیت در جهت مستندنگاری، ساماندهی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی هستند و در همین راستا استاد کاران سنتی و فنی نیز برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی در مجموعه پایگاه مشغول به کار هستند.

این پایگاه علاوه بر اعضای شاغل از راهنمایی ها و مشورت اعضای هیأت راهبردی با تخصص های مختلف برای برنامه ریزی و مصوب کردن نوع فعالیت های پایگاه بهره گیری می کند.

این محوطه مجموعه‌ای از سد، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی است که به صورت یک مجموعه صنعتی- اقتصادی بوده و جزئی از مجموعه بزرگ «سازه‌های آبی شوشتر» می‌باشد که در کتاب های تاریخی مکرراً به آن اشاره شده است.

یکی از ویژگی‌های بسیار بارز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است؛ این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنان را تأمین می کرد.

یک ویژگی بسیار زیبا و منحصر به فرد بصری نیز که در این مجموعه وجود دارد و جلوه‌ای خاص به آن می‌بخشد این است که آب حاصل از پساب آسیاب‌ها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد که منظره‌ای چشم‌نواز و دل‌انگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده به وجود می‌آورد.

مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر با توجه به زمان ساخت از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان می باشد، این شاهکار مهندسی هم در ایران و هم در جهان بی‌نظیر است.

پایان پیام/