غیردینی خواندن علم فلسفه کوته‌نظری است

خبرگزاری شبستان : ایت الله مصباح یزدی در نشست علم دینی، غیردینی خواندن علم فلسفه را کوته‌نظری دانستند.
عضو خبرگان رهبری با اشاره به این‌که فلسفه نیز علم دینی است، ادامه داد: اثبات برخی از مسائل خداشناسی مانند توحید، نیاز به بحث‌های فلسفی دارد، لذا بسیار کوتاه نظری است که فلسفه، علم غیردینی یا ضد دین عنوان شود.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در ادامه سلسله جلسات علم دینی، در جمع اساتید دانشگاه‌های استان قم بیان داشت : همان‌گونه که در جلسه گذشته اشاره شد، علم واژه‌‌ای ‌است که حکم مشترک لفظی را داشته و معانی آن کاربردهای بسیار متفاوتی دارند، هرچند فی الجمله در همه آنها معنای آگاهی و کشف واقعیت مورد نظر قرار گرفته است.

وی با اشاره به این‌که در یکی از این معانی، علم به مجموعه مسائلی گفته می‌شود که حول یک محور طراحی شده است، ادامه داد: حتی در همین اصطلاح هم بحث است که آیا همه این مسائل علم است و یا تنها مسائلی که صحیح بوده و منطبق بر واقعیت است، مثلا در فیزیک این مسأله که آیا قانون نیوتن درست است یا خیر؟ علم است و یا اینکه وقتی جواب صحیحی به این سئوال داده شود، آن علم خواهد بود.

علامه محمدتقی مصباح یزدی ادامه داد: بنا بر معنای دوم، اگر در زمانی براساس برخی تحقیقات پاسخ‌‌هایی به مسائلی داده شد و در زمان دیگر بطلان آن پاسخ‌ها مشخص شد، باید گفت که آن گزاره‌ها اصلا جزء این علم نبوده، چون یافته‌هایش صحیح نبوده است. به عنوان نمونه در علم هیأت زمانی گمان می‌شد، زمین مرکز است و بقیه ستاره‌ها و سیارات بر گرد آن می‌چرخند، اما بعد از آن مشخص شد چنین نیست، لذا طبق این معنا باید بگوییم، آنچه در سابق گفته شده، اصلا علم هیأت نبوده است، بلکه صرفا اوهام و خیالاتی اشتباه بوده است، یا مثلا در علم فقه، فقیهی نماز جمعه را واجب و دیگری نماز جمعه را حرام می‌داند، حال بعد از اینکه واقع مشخص شد، معلوم می‌شود که یکی از آن دو نظر اصلا از علم فقه نبوده است.

وی با بیان اینکه مطابق معنای رایج، نفس مسائل، علم است، نه جواب صحیح به آنها، اظهار داشت: مطابق هریک از این دو معنا، باید قیدی اضافه شود که کشف رابطه صحیح بین موضوع و محمول، یا هر نوع تلاشی که برای کشف آن بشود، هرچند نتایج مختلفی داشته باشد، جزء علم قلمداد شود.

وی ادامه داد: سئوال دیگری در همین اصطلاح علم مطرح می‌شود که اگر مجموعه مسائلی حول محوری واحد باشد، اما دو یا چند روش برای حل آنها وجود داشته باشد، آیا هرکدام علم مستقلی محسوب می‌شود؟ مثلا بسیاری از مسایل اخلاقی، هم با روش نقلی و هم با روش عقلی اثبات می‌شود، آیا در این صورت دو علم وجود دارد یا یک علم؟ در صورتی که روش و متد، مقوَم علم باشد، در خصوص اخلاق باید گفت دوعلم وجود دارد، یکی از آنها که نقلی است علم دینی و دیگری علم غیردینی است و اگر روش و متد مقوَم علم نباشد، تنها یک علم اخلاق داریم.

استاد فلسفه حوزه علمیه ادامه داد: همچنین هر چه دقیق‌تر شویم، سئوالات دیگری نیز وجود دارد، مثلا آیا هدف، در علم تأثیری دارد یا خیر؟ بدین معنا که اگر مجموعه مسائلی با یک هدف مورد بحث قرار گیرد و همان مجموعه مسائل با هدف دیگری نیز مطرح شود، آیا دو علم وجود خواهد داشت یا خیر؟ بدین ترتیب، تنها در یکی از معانی علم، بحث‌های فراوانی وجود دارد، و از همین رو ابتدا باید مشخص کرد که طبق چه معنا و مبنایی از علم بحث می‌شود تا پس از آن، در خصوص علم دینی و غیردینی بحث شود.

وی با اشاره به این‌که شبیه این بحث‌ها و سؤالات درباره واژه دین هم مطرح می‌شود، ادامه داد: مثلا طبق اصطلاح رایج که دین شامل سه بخش اعتقادات، احکام و اخلاق است، هر گونه پاسخی که به این مسائل داده شود، دین است، یعنی اگر کسی به این سئوال که آیا خدا وجود دارد، پاسخ منفی داد نیز دین است، و در نتیجه دین الحادی نیز وجود دارد و طبق این اصطلاح، دیگر بی‌دینی وجود نخواهد داشت.

علامه مصباح یزدی ادامه داد: البته وقتی در نظام اسلامی گفته می‌شود، علوم انسانی و دانشگاه‌ها و… باید اسلامی باشد، منظور دین صحیح اسلام است، نه هر برداشتی که هرکسی از دین و اسلام داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه در رابطه با دین نیز سئوالات بسیاری را می‌توان مطرح نمود، ادامه داد: مثلا در خصوص قلمرو دین و این که آیا دین فقط رابطه انسان با خداست، گرایش‌های سکولار سعی در محصور کردن دین در محدوده خاصی دارند و آن را فاقد جنبه علمی می‌دانند، بلکه برای آن جنبه ذوقی و سلیقه‌ای قائل هستند و لذا در غرب، انسان می‌تواند بسیار راحت و صرفاً برای تنوع، دینش را عوض کند، چرا که اصلا جنبه علمی ندارد.

آیت‌الله مصباح یزدی با بیان نمونه‌هایی ادامه داد: در مقابل این گرایش، گرایش دیگری نیز وجود دارد که تمام امور زندگی انسان، از فردی و اجتماعی، و مادی و معنوی را جزء قلمرو دین می‌داند و بر آن است که همه شئون زندگی انسان از آن جهت که در سعادت و شقاوت انسان نقش دارد در دایره دین قرار می‌گیرد.

وی با بیان این‌که باید معانی و تحلیل‌های دو واژه دین و علم را در نظر بگیریم، تا در دام مغالطه نیفتیم، اظهار داشت: باید دید علم چه نسبتی با دین می‌تواند داشته باشد و این نسبت فقط از یک جهت ممکن است یا از چند جهت؟

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به اینکه ادنی مناسبت برای نسبت دادن دین به علم کافی است، ادامه داد: یکی از نسبت‌های علم و دین می‌تواند این باشد که همه مسائل مطرح شده در علم، در دین نیز مطرح باشد، به عنوان نمونه در مسأله توحید، هم متد نقلی وجود دارد و هم عقلی. اگر متد را جزء مقوّم علم ندانیم، یک علم داریم که کاملا مسائلش بر دین منطبق است. یعنی یک علم خداشناسی داریم که با دو روش قابل اثبات است.

وی ادامه داد: گاهی نیز ممکن است، از آنجایی که متد علم تنها نقلی و وحیانی است، به آن علم دینی گفته شود، یعنی چیزی که در غیر دین وجود ندارد، مانند نماز صبح در علم فقه که بدون نقل قابل اثبات نیست.

علامه مصباح یزدی افزود: گاهی نیز به علمی که برای اثبات مسائل دینی مورد نیاز باشد، علم دینی اطلاق می‌شود، که بدون آنها مسائل دینی قابل اثبات نیست، مثلا ادبیات عربی و فصاحت و بلاغت که بدون آنها نمی‌توان معنای درست آیات و روایات را فهمید و همچنین فقاهت و اصول فقه و مباحث فلسفه که برای اثبات خدا به کار می‌رود، در این اصطلاح، علم دینی نامیده می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه فلسفه نیز علم دینی است، ادامه داد: اثبات برخی از مسائل خداشناسی مانند توحید، نیاز به بحث‌های فلسفی دارد، لذا بسیار کوتاه نظری است که فلسفه علمی غیردینی یا ضد دین عنوان شود.

علامه مصباح یزدی با اشاره به برخی مناسبت‌های دیگر که به موجب آنها، می‌توان علمی را دینی نامید، ادامه داد: برخی بزرگان، دینی یا غیردینی بودن علم را به انگیزه عالم و متعلم منوط می‌کنند، به گونه‌ای که اگر باعلمی چنان برخورد شود که ما را با خدا آشنا کند، به آن علم دینی می‌گویند ولو اینکه با روش تجربی اثبات شود، و در غیر این صورت، به آن، علم غیردینی می‌گویند. اما در استعمالات شایع معمولا چنین معنایی اراده نمی‌شود، بلکه خود همین مسائل مراد است که گاهی متد هم در آن لحاظ میشود و گاهی خیر.

وی ادامه داد: آنچه تاکنون درباره علم و دین گفته شد، در واقع مبادی تصوری بحث است که مسأله اسلامی کردن دانشگاه‌ها و علوم انسانی و… بدون شناخت دقیق این مبادی تصوری قابل حل نیست.

گفتنی است این مراسم دومین جلسه از سلسله جلسات علم دینی بود که پنجشنبه هفتم اردیبهشت ماه در تالارهمایش‌های مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.
 

پایان پیام/