خبرگزاری شبستان:محمّد بن علىّ بن حسین بن موسى بن بابویه (381 ه)، مکنّى به ابو جعفر و معروف به ابن بابویه و صدوق، رئیس محدّثان شیعه و یکى از بزرگترین ارکان شریعت.
مترجمان و فهرست نویسان و اجازه دهندگان همگى در مدح و ثناى وى و آثار گرانقدرش داد سخن در داده‌اند*.
پدر وی پس از 50 سالگی که هنوز صاحب فرزندى نشده بود، نامه اى به محضر مبارک حضرت ولىّ عصر علیه السّلام نوشت و از آن حضرت درخواست کرد برایش دعا کند تا خداوند به او فرزندى صالح و فقیه مرحمت فرماید.
ابو جعفر بن علىّ الاسود مىگوید: من نامه ابن بابویه را به حسین بن روح، سومین نایب خاصّ حضرت حجّت رساندم. پس از سه روز به من خبر داد که حضرت براى على بن حسین بن بابویه دعا فرموده و به زودى خداوند به او فرزند مبارکى عطا مىفرماید و به سبب او [به مردم] خیر مىرساند و بعد از او (شیخ صدوق) نیز فرزندان دیگرى به او (ابن بابویه) مرحمت مىفرماید.
شیخ صدوق در یکى از کتابهایش به نام «کمال الدین»، ضمن نقل موضوع فوق، اضافه مىکند که هر گاه ابو جعفر بن علىّ الاسود مرا مىدید که براى طلب علم و دانش به محضر استاد مىرفتم، به من مىفرمود:این علاقه و اشتیاق تو به علم، تعجّبى ندارد، زیرا تو به دعاى امام زمان علیه السّلام متولّدشدهاى. مرحوم علّامه مجلسى نیز در کتاب ارزشمند «بحار الانوار»، این قضیه را از معجزات حضرت ولىّ عصر علیه السّلام دانسته است
شیخ صدوق قدّس سره در آغاز در مولد خویش: شهر مقدس قم بیش از 20 سال تحت سرپرستى پدر بزرگوارش رشد کرد و در این شهر علاوه بر پدر، از بزرگان بسیارى از جمله: محمّد بن الحسن بن احمد بن الولید و حمزة بن محمّد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن علىّ علیهم السّلام بهره برد و خود به آموزش دیگران پرداخت.
در ماه رجب سال 339 به طلب حدیث از شهر قم خارج شد و سپس به سفرهاى پى در پى پرداخت. در آغاز به دعوت امیر رکن الدّولۀ بویهى و دیگر اهالى در رى سکنى گزید، عامّۀ مردم براى اخذ احکام، دانش‌پژوهان هم براى اخذ علوم و معارف گرداگرد او حلقه زدند، او خود هم از این غفلت نورزید که از دانشمندان آن سامان بهره گیرد.
بعد از این سفر به سفرهاى دیگر رفت و از مشایخ حدیث و صاحبان فضل، حدیث شنید و بهره برد و خود نیز آثارى به جاى نهاد.
در خراسان، چند بار به مشهد مقدّس سفر کرد و در برخى از این سفرها چند مجلس از مجالس خود را تحریر نمود.
در استرآباد گرگان، نیشابور ، مرو رود ،سرخس ،سمرقند ،بلخ ،ایلاق، فرغانه، همدان و بغداد و احتمال بسیار قوی در مکه و مدینه (یعنی در ضمن سفرش به بیت الله الحرام) از مشایخ حدیث شنید
و در مدت اقامت وى در ایلاق با شریف، ابو عبد اللّه، محمّد بن الحسن، معروف به نعمت گرد آمد و وى از بیشتر مصنفات صدوق اطّلاع یافت و از آنها نسخه برداشت و 245 کتاب از مصنّفات را از او روایت کرد. در اجتماع شیخ با شریف، سخن از من لا یحضره الطّبیب تألیف محمّد بن زکریّاى رازى (364 ه) برفت، شریف از شیخ درخواست کرد که کتابى این چنین در حلال و حرام، شرائع و احکام بنگارد. شیخ اجابت کرد و من لا یحضره الفقیه را تألیف کرد.
سید حسن موسوى در مقدمۀ کتاب من لا یحضره الفقیه تعداد 211 نفر از شیوخ صدوق را به نقل از خاتمۀ مستدرک نورى (ره) به ضمیمۀ آن چه خود از اساتید صدوق (ره) بر آن اطّلاع یافته، ثبت کرده است.
شاگردان شیخ صدوق
شک نیست که با توجّه به آن چه از نجاشى (ره) نقل شده که از سنین جوانى او شیوخ شیعه از وى روایات دریافت مى‌داشته‌اند، و این که وى سفرهاى زیاد به سرزمینهایى که در حقیقت حوزه‌هاى علمى جهان اسلام بوده، انجام داده است و در این سفرها همّ او تنها سماع و أخذ حدیث نبوده بلکه در عوض در مقام نشر علم و بثّ احادیث اهل بیت علیهم السّلام هم بوده است، و بالأخره با توجّه به مدّت عمر او که از هفتاد هم گذشته است و در این مدّت پیوسته در مقام تألیف کتب، عقد مجالس روایت و سماع حدیث، جمع اصول حدیث و نشر و اشاعۀ احکام بوده است مى‌توان گفت که شاگردان و روایت کنندگان از او تعداد بسیار زیادى بوده‌اند، لیکن مترجمان تنها تعداد کمى از بزرگان آنان را ذکر کرده‌اند.
که برخی از آنها عبارتند از:
شیخ بزرگوار، فقیه نبیه، الحسین بن على بن موسى بن بابویه قمّى، برادر صدوق (ره).
شیخ ثقة الدین، الحسن بن الحسین بن على بن موسى بن بابویه، برادرزادۀ او.
على بن احمد بن العباس، پدر شیخ نجاشى
ابو القاسم على بن محمّد بن على خزّاز، صاحب کفایة الأثر و غیرها.
ابو عبد اللّه الحسین بن عبید اللّه بن ابراهیم غضائرى.
ابو الحسن جعفر بن الحسین (یا الحسن) حسکۀ قمى، استاد شیخ طوسى.
شیخ ابو الحسن، محمّد بن احمد بن على بن شاذان قمى.
شیخ جلیل، زعیم طایفه، محمّد بن محمّد بن النعمان، ملقّب به مفید، در بغداد از او حدیث شنید.
شیخ جلیل ثقه، ابو محمّد هارون بن موسى تلعکبرى.
آثار علمى صدوق (رحمه اللّه)
کثرت تألیفات و تنوع آثار آن بزرگ بر هیچ کس پوشیده نیست، برخى از مترجمان آثار او را به حدود 300 بلکه به بیشتر از 300 رسانده‌اند، سیّد حسن موسوى در مقدمۀ کتاب من لا یحضره الفقیه تعداد 219 اثر از آثار آن بزرگوار را ذکر کرده است. در اینجا برخى از این آثار را نام مى‌بریم:
اثبات الخلافة لأمیر المؤمنین علیه السّلام؛ اثبات النّص على الأئمة علیهم السّلام؛ الاعتقادات؛ الامالى، التوحید؛ ثواب الاعمال؛ الخصال ؛ عقاب الاعمال؛ علل الشرائع؛ عیون اخبار الرّضا علیه السّلام؛ کمال الدین و تمام النعمه، معانى الاخبار.
یکى از کتب اربعۀ مورد اعتماد شیعه که داراى شروح و حواشى بسیارى است، من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق است و چنانکه برخى احصا کرده‌اند تعداد اخبار کتاب من لا یحضره الفقیه 5963 حدیث است.
سرانجام این عالم بزرگوار، پس از گذشت هفتاد و چند سال از عمر شریف و پر برکتش در سال 381 ه. ق دعوت حق را لبیک گفت و در شهر رى دیده از جهان فرو بست.
پیکر پاکش در میان غم و اندوه شیعیان در نزدیکى مرقد مطهّر حضرت عبد العظیم الحسنى مدفون گردید. آرامگاهش در این ایام به نام ابن بابویه در شهر رى مشهور و قبر منوّرش، زیارتگاه دوستداران آل رسول صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و محلّ استجابت دعاى مؤمنان است.
ناگفته نماند اکثر تذکره نویسان، قضیهاى راجع به سالم ماندن پیکر شریف صدوق، پس از گذشت نهصد سال از وفات وى نقل کرده‌اند که ما نیز آن را به نقل از حکیم الهی آقا علی مدرس در رساله سبیل الرشاد نقل می کنیم:
... اما جسد مقربان (در قبر) نمی پوسد، همانطور که من این امر را در مورد جسد صدوق محمد بن علی بن بابویه قمی رضی الله عنهما که در شهر ری در سردابی مدفون است، مشاهده نمودم ... فشاهدته کانسان حی تام الاعضاء بلا نقص و فساد و بلاء ...
*از جمله : شیخ طوسی در رجال و فهرست، نجاشى در رجال، خطیب بغدادى در تاریخ، رشید الدین سروى در معالم العلماء، علّامۀ حلّى در خلاصه، حسن بن داود در رجال، ابن ادریس در سرائر، شیخ حسین پدر شیخ بهائى در درایه، سیّد شفیع جاپلقى در الرّوضة البهیّة، فخر المحقّقین در اجازه‌اش به شیخ شمس الدین محمّد بن صدقه، محقق کرکى در اجازه‌اش به میسى، شهید ثانى در اجازه‌اش به شیخ حسین بن عبد الصمد حارثى
منابع
گرجى، ابو القاسم، تاریخ فقه و فقها؛ ص: 134-140
مقدمه آقای توحیدی بر فضائل الشیعة، انتشارات زراره
مجموعه مصنفات الحکیم المؤسس، ج2، ص98
محمد هادی توکلی
انتهای پیام/
نظر شما