عالم وارسته‌ای که همه را جذب مسجد کرده بود

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان،  آیت الله علی اکبر برهان(ره) از فقها، مجتهدان و استاد حوزه علمیه تهران و موسس مدرسه علمیه و مسجد لرزاده واقع در خیابان خراسان بود. آیت الله برهان(ره) در سال ۱۳۲۴قمری در تهران متولد شد. پدرش میرزا علی از کسبه‌های معروف و متدین و مؤمن تهران بود.

وی مقدمات و قسمتی از سطوح اولیه را نزد سید محمد قصیر و علی رشتی و استرآبادی خواند و بعد راهی نجف شد. وی مدت سه سال در نجف بود و سپس به تهران و بعد به قم آمد و در قم کفایه و مکاسب را نزد عبدالکریم حائری یزدی خواند و مجدداً به نجف برگشت. وی در نجف نزد سید ابوالقاسم خویی و مرحوم بزرگ اصفهانی به تحصیل پرداخت و بعد از سه سال یعنی در ۱۳۵۸ هجری به تهران مراجعت و به تبلیغ و خدمات دینی پرداخت. وی در عرفان تحت تأثیر سید علی قاضی در نجف بود.

وی با داشتن وکالت مطلقه از سید ابوالحسن اصفهانی و سیدمحمد حجت کوه کمری خدمات بسیاری نمود و مورد وثوق و اطمینان مراجع تقلید بود. وی همچنین از اصفهانی و حاج شیخ محمد کاظم شیرازی و سید محمد شاهرودی اجازه اجتهاد و روایت داشت.

آیت الله برهان(ره) در سال ۱۳۲۰ شمسی با این نیت که تأسیس مدرسه و تربیت طلاب برای ایران ضروری است عازم تهران شد و مدرسه و مسجد لرزاده را در خیابان خراسان را که در آن زمان نقطه‌ای پرت و دورافتاده و محصور در بیابان بود، تأسیس کرد و سال ها امام جماعت مسجد لرزاده بود.

مهم‌ترین فعالیت‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی آیت‌اللّه برهان عبارت‌اند از:

۱. مسجد و مدرسه علمیه لرزاده، واقع در خیابان لرزاده، نزدیک میدان خراسان که از مهم‌ترین پایگاه‌های مذهبی مهم در تهران به شمار می‌روند.

۲. مدرسه علمیه برهانیه، جنب حرم مطهّر حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) که دارای سبکی جدید است و ۳۴ حجره دارد. این بنا، در دو طبقه با همه امکانات رفاهی آن زمان به دست با کفایت معظم‌له احداث شد.

۳. دبستان و دبیرستان دخترانه و پسرانه برهان که برای پرورش و آموزش پسران و دختران مسلمان پدید آمد.

۴. تربیت و پرورش شاگردان نامدار و با فضیلت که برخی از آنها عبارت‌اند از:

مرحوم حاج شیخ احمد مجتهدی تهرانی، حاج آقا مجتبی تهرانی، حاج شیخ محمّدرضا مهدوی کنی، حاج سیدمحمّدحسین مرتضوی لنگرودی، حاج سیدمحمّدحسن مرتضوی لنگرودی، حاج شیخ علی پهلوانی معروف به سعادت‌پرور، حاج شیخ حسین انصاریان.

۵. تاسیس صندوق قرض الحسنه در مسجد لرزاده:

اولین صندوق قرض‌الحسنه معتبر و قانونی یا بانک بدون ربا در تهران و حتی ایران در مسجد لرزاده به همت آیت‌الله برهان در سال ۱۳۴۸ تأسیس شد  و بعدها شعب آن در مساجد دیگر تهران و شهرستان‌ها تأسیس گردید

حاج شیخ حسین انصاریان واعظ شهیر تهران و از شاگردان آیت الله برهان(ره) در این باره می‌گوید: «مرحوم آیت‌اللّه برهان با تمام وجود در اختیار مردم بود. وی از مؤسسان اولیه صندوق‌های قرض الحسنه محسوب می‌شود که به شکل کنونی در آمده است. مرحوم برهان و اطرافیان او صندوق قرض الحسنه مسجد لرزاده را تاسیس کردند که از اوّلین صندوق‌های قرض الحسنه ایران بود. علاوه بر خدمات ارزنده ایشان از طریق مسجد، مدرسه دخترانه و پسرانه و حوزه‌های علمیه، هر کس هم برای حل هر مشکلی به ایشان مراجعه می‌کرد، لفظ «نه» از این مرد بزرگوار نمی‌شنید.»

حجت الاسلام و المسلمین حسین انصاریان در مورد سلوک و سبک زندگی آیت الله برهان(ره) می‌گوید: ایشان یک حیاط ۵۰ متری با اتاقی ۳۰ متری بَرِ خیابان لرزاده و کنار خانه‌اش ساخته بود که در آن به روی همه باز بود. تابستان ها افرادی از طلاب و کسبه نجف به مسجد لرزاده می‌آمدند و در آن خانه اقامت می‌کردند. مرحوم برهان، صبحانه و ناهار و شام آنها را می‌داد و هیچ گاه نمی‌پرسید که چند روز می‌خواهند بمانند.

در مسجد، سه نوبت، نماز جماعت برپا بود. از هر صنف، بزّاز، بقّال، بنّا، دکتر، مهندس و... برای نماز می‌آمدند. ایشان به همه سپرده بود که هر کاری دارید به یکدیگر مراجعه کنید؛ حتی برای ازدواج نیز تأکید داشتند که آنها از بین خود عروس و داماد پیدا کنند.

عده‌ای از پزشکانِ مرید حاج آقا پیشنهاد کرده بودند که اگر بیمار فقیری هست نزد ما بفرستید تا به رایگان او رادرمان کنیم و در تهیه دارو به او کمک کرده و در صورت لزوم بستری اش نماییم. در اداره‌ها نیز حاج آقا مریدان زیادی داشت. هر کس کارش به بن بست می‌رسید، نامه‌ای از ایشان می‌گرفت و مشکل خود را حل می‌کرد.

اگر کتاب تازه‌ای چاپ می‌شد، به مؤلف آن می‌گفت که کتابهایت را به مسجد بیاور تا سفارش کنیم مردم بخرند. یکی از کسانی که کتابهایش را برای فروش به آنجا آورده بود، مرحوم فیض الاسلام بود که کتاب نهج البلاغه اش را که در شش جلد بود به آنجا آورد و جلدی پنج تومان فروخت. پدر من هم یک دوره از آن خرید. مسجد لرزاده تقریباً شهر کوچکی بود که افراد مختلف از هر صنفی در آن حضور می‌یافتند.

آیت‌اللّه مهدوی کنی(ره) نیز درباره روش تربیتی استادش مرحوم برهان می‌گوید: «واقعا نَفَس ایشان و روش تربیتشان در افرادی که با ایشان ارتباط داشتند، خیلی مؤثر بود. غالبا طلبه‌های ایشان که به قم می‌رفتند، انگشت‌نما بودند؛ یعنی نشان می‌دادند که اینها طلبه‌های آیت الله برهان(ره) هستند؛ زیرا هم اخلاقشان، هم درسشان خوب بود و رفتارشان با طلبه‌های دیگر فرق داشت. این آثاری بود که ایشان گذاشت. واقعا هم تعداد زیادی از طلاب را تربیت کرد که بعضی از آنها الآن در قید حیات هستند.»

 حجت الاسلام و المسلمین حسین انصاریان می‌گوید: «جوّ مدرسه مرحوم برهان و روحیه معلّمان آن مدرسه، به گونه‌ای دیگر بود؛ یعنی پرورش فرهنگ اسلامی در روح و جان بچه‌ها و دور نگه داشتن از فرهنگ غرب، محور اصلی کار بود و مخالفت و مقابله با تبلیغات و جلوه‌های طاغوتی حکومت شاهنشاهی نیز روی دیگر سکه بود. معلمها به روشهایی که ما بتوانیم درک کنیم در سخنان خود، یا با نقل داستان، این مقاصد را اعمال می‌کردند. در آن زمان، جشنهای طاغوتی برگزار می‌شد که دانش آموزان باید در آن شرکت می‌کردند؛ امّا مسئولان مدرسه ما تلاش فراوان می کردند و بچه‌های مدرسه را به آن جشنها نمی‌بردند. مرحوم برهان نیز دافعه عجیبی نسبت به فرهنگ غرب و حکومت شاهنشاهی داشت.

مسجد لرزاده به بركت وجود این مرد خدا غرق در معنویت و منبع فیاضى براى اهالى محله بود و همه، مجذوب خلق و خوى نیكوى امام جماعت آن شده بودند.

آیت اللّه برهان هر روز، ساعتى قبل از نماز به مسجد مى ‏آمد و به نظافت و آراستن مسجد مى ‏پرداخت. نماز جماعت، همواره باشكوه برگزار مى‏ شد و روحانیت و نورانیت آن، تمام نمازگزاران را در بر مى ‏گرفت. آن مرحوم هر شب پس از نماز با بیان گیراى خود، حدود نیم ساعت موعظه مى ‏كرد و مردم را به فیض مى‏ رساند. آن‏قدر سخنان ایشان جذاب بود كه افراد غیرمتدین را نیز به شدت تحت تأثیر قرار مى ‏داد. بدین ترتیب محله خراسان محله ‏اى پاك و معنوى شده بود. در این محله به احترام ایشان، از انجام بسیارى از اعمال مستهجن كه در محله ‏هاى دیگر انجام مى‏ گرفت، اجتناب مى ‏شد.

حجت الاسلام و المسلمین انصاریان می گوید: از سال ۱۳۴۰ شمسى تا به حال كه او از دنیا رفته است، كمتر كسى را مثل او یافته ‏ام؛ نه اینكه نباشد، حتماً هست؛ امّا من نمونه ایشان را كمتر دیده ‏ام. او خوش اخلاق، پرجاذبه و در راه امر به معروف و نهى از منكر بسیار جدى و كوشا بود. حتى شرورترین افراد محله‏ هاى پایین شهر تهران را نیز با گفتارى خوش و ملایم به راه راست هدایت كرد. با ارشاد ایشان، خیلی ها از كارهاى زشت دست كشیده، اهل طاعت و عبادت و نیكوكارى شدند. آنها در نماز جماعت حضور یافته، حتى بعضی ها نماز شب هم مى‏ خواندند. افراد آن چنانى كه مثلاً سراپاى بدن خود را خالكوبى كرده بودند، از نَفَس گرم و كرامت مرحوم آیت الله برهان(ره)، اهل خیر و منشأ كارهاى نیك شده و به انسان هایى بزرگوار مبدل گشته بودند.‌»

مرحوم برهان برای تأمین هزینه های مدرسه لرزاده چندین بار خانه اش را گرو گذاشت چون به شدت به بحث روحانیت اهمیت می دادند.

معمولاً خانه های کنار مسجد ارزان است، اما نوع سلوک و اخلاق مرحوم برهان باعث شد که خانه های اطراف مسجد لرزاده دو برابر قیمت پیدا کند و مؤمنان علاقمند بودند که در کنار مسجد خانه بخرند و این از برکات و زحمات ایشان بود که وی را به الگو تبدیل کرد.

مرحوم آیت‌الله مجتهدی درباره خاطره استادش از قرائت دعای کمیل چنین می‌گفت: استاد ما حاج شیخ علی اکبر برهان(ره) فرمودند: یکی از اولیاء خدا هر شب دعای کمیل می‌خواند و گفته بود این حسرت بر دلم ماند که یک شب دعای کمیل را تا آخر بخوانم! یعنی آنچنان حالی داشته که نمی‌توانسته دعا را ادامه دهد، حالِ دوستان خدا چنین است.

آیت الله مجتهدی در جای دیگری گفته اند: «علت موفقیت من، همین مجالس توسل در کنار درسهای طلبگی است. وقتی هم نزد استادمان حاج شیخ علی اکبر برهان(ره) در تهران در مسجد لرزاده بودیم، ایشان هفته ای یک شب سینه زنی برقرار می کردند و می فرمودند: «من هر چه دارم از همان روضه ها و سینه زنیها که برای اهل بیت(ع) گرفته ام،می باشد.» مرحوم برهان به نوافل، خیلی مقید بودند. از همان اوّل طلبگی، شرایطی را برای طلبه ها ذکر می کردند؛ از جمله اینکه طلبه ای که اینجا می آید باید نوافلش ترک نشود. از خصوصیاتی که ایشان داشتند، توسل به اهل بیت(ع) بود که آنرا از لوازم زندگی معنوی طلاب می دانستند و اصرار داشتند که هفته ای یک شب، روضه خوانی و بعد هم با سایر نمازگزاران مسجد، سینه زنی داشته باشیم. خود ایشان هم که چراغ خاموش می شد در مجلس عزاداری شرکت می کردند.

آیت الله برهان(ره) در سال ۱۳۴۰شمسی راهی سفر حج شد و در همانجا درگذشت. جنازه وی در نیمه ذی الحجه ۱۳۷۸ قمری پس از انجام نماز توسط شیخ حسین لنکرانی، در کنار قبر حوا به خاک سپرده شد.

منابع:

شرح حال بزرگان و اساتید مرحوم آیت اللّه برهان در مجموعه «گلشن ابرار»

خاطرات آیت اللّه مهدوى كنى، تدوین دكتر غلامرضا خواجه‏سروى، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامى

 خاطرات حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین انصاریان

آداب الطلاب (زندگى‏نامه و بیانات حاج آقا مجتهدى تهرانى)