خبر گزاری شبستان: ابو على حسین بن عبد اللّه بن سینا که در اروپا به اویسنّا avicenne مشهور است در سال 370 ه/ 980 م متولّد شد و در 428 ه/ 1037 م رخت ازین جهان بربست. حاصل زندگى نسبة کوتاه این نابغه دوران، تربیت شاگردان دانشمند و مبرّز و تألیف کتابهاى علمى و مفید بود. شاگردان او همچون بهمنیار بن مرزبان و ابو عبید جوزجانى و ابو عبد اللّه معصومى و ابو الحسن على نسائى و ابن زیله و مانند اینها هر یک به سهم خود اندیشهها و افکار استاد را، به شرق و غرب عالم اسلامى، گسترش دادند. آثار ارجمند شیخ بسیار زود از دروازههاى حوزههاى علمى کشورهاى اسلامى بیرون رفت و تا قلب اروپا مراکز علمى و معاهد فلسفى را منوّر و درخشان ساخت.
پیش از ابن سینا، حنین بن اسحاق با ترجمه متجاوز از صد اثر از جالینوس ، وی به عنوان سیّد الطّبّ به عالم اسلام معرّفى کرد و همچنین ابو نصر فارابى با نقل و تحلیل آثار ارسطو، آن فیلسوف عهد باستان را به عنوان حکیم على الاطلاق بر جهان علمى اسلام عرضه داشت، ولى ظهور ابن سینا و احاطه او به طبّ و فلسفه و گسترش و نوآورىهاى او در هر دو فن، ارسطو و جالینوسى تازه نفس را وارد میدان علم و تمدّن اسلامى کرد و الحق که او نمونهاى کامل از طبیب فاضل و فیلسوف کامل بود .
ابن سینا کتابهاى متعدّدى در فلسفه از جمله کتاب النّجاة، و الإشارات و التّنبیهات، و عیون الحکمة، و دانشنامه علائى به رشته تحریر درآورده، ولى از همه مهمتر و مبسوطتر کتاب شفاى اوست که در واقع نخستین دائرة المعارف علوم و فلسفه در عالم اسلام به شمار مىآید، چنانکه مهمترین و مفصّلترین کتابهاى پزشکى او، کتاب قانون است که ظهور آن کتابهاى پیشین را متروک و منسوخ کرد.
برخى از دانشمندان بر تسمیه این دو کتاب خرده گرفته که شفا مناسب با پزشکى است و قانون با فلسفه تناسب دارد و برخى دیگر در توجیه این نامگذارى گفتهاند که ابن سینا با این عمل خواسته بفهماند که اهمّیّت طبّ نفوس نزد او کمتر از طبّ اجساد نیست و نیز فلسفه او متأثّر از طبّ و طبّ او متأثّر از فلسفه بوده است و این تعبیر پیشینیان که فلسفه طبّ روح و طبّ فلسفه بدن است، ناظر به همینحقیقت مىباشد. (رگ شناسى یا رساله در نبض، پیشگفتار، ص: 3).
ظن ان داریم ابن سینا به اهمیت مباحث روحی و روانی پی برده بوده مقوله ای که در جهان کنونی اهمیت ویژه یافته است و حتی در حوزه قدرت و سلطه جهانی نقش کلیدی بازی میکند. مقوله جنگ نرم در حوزه مباحث سیاسی و قدرت نقشی بی بدیل دارد. کشوری قدرتمند است که بتواند ایدئولوژی بهتری ارائه دهد .
همانگونه که طبیب بیماریهای جسمانی را درمان میکند حکیم نیز نفوس بشری را از امراض روحی و روانی رهایی می بخشد. از دیر باز دو علم اهمیت داشته است و در احادیث نیز به ان اشاره شده است : علم طب و الهیات ( مذهب و دین و اخلاق).
عَنِ النَّبِیِّ (ص) الْعِلْمُ عِلْمَانِ عِلْمُ الْأَدْیَانِ وَ عِلْمُ الْأَبْدَان( بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج1، ص: 220).
ابن سینا در کتاب شفا از هیچ بحث و مطلبى در فلسفه و علوم فروگذارى نکرده است. نظر به اهمیّت این کتاب بوده است که او خود در زمان حیاتش با وجود مشاغل ادارى و گرفتاریهاى دنیوى به تدریس آن مىپرداخته است. چنانکه بیهقى مىگوید: «طالبان علم هر شب در خانه استاد جمع مىشدند. ابو عبید پارهاى از کتاب شفاء، و معصومى پارهاى از قانون، و ابن زیله پارهاى از اشارات، و بهمنیار پارهاى از حاصل و محصول را بر او قرائت مىکردند».
افکار فلسفى ابن سینا در شفا به وسیله شاگردان و شاگردان شاگردان او بسیار سریع منتشر شد. بهمنیار بن مرزبان شاگرد ابن سینا در تدوین کتاب التحصیل تحت تأثیر مستقیم استاد خود بود و شاگرد برجسته بهمنیار، ابو العباس لوکرى، کتاب بیان الحقّ بضمان الصّدق را تألیف کرد و به وسیله او فلسفه مشّائى که مبتنى بر عقاید و آراء فارابى و ابن سینا بود در خراسان منتشر شد.
با وجود اینکه غزّالى کتاب تهافت الفلاسفه را در ردّ بر عقاید و افکار فیلسوفان مشّائى نوشت و لبه تیز تیغ آن متوجّه دو شخصیّت بزرگ فلسفى، فارابى و ابن سینا بود. کمتر فیلسوف و متکلّمى را در حوزه علوم و تمدّن اسلامى مىتوان یافت که تحت تأثیر ابن سینا قرار نگرفته باشد، از شهرستانى و فخر رازى و نصیر الدّین طوسى گرفته تا نسفى و ایجى و تفتازانى. در آثار همه اینها ردّ پاى ابن سینا و فلسفه سینوى به نحو آشکار مشاهده مىشود. شهرت شفاى ابن سینا بسیار زود از دامنه حوزههاى علمى شرق تجاوز کرد و در مدارس مغرب زمین گسترش یافت. هنوز یک قرن از وفات ابن سینا نگذشته بود که ترجمههاى پارهاى از شفاى او آغاز شد و به سرعت در عاصمههاى بزرگ اروپایى راه یافت و این نفوذ چنان بود که در اوائل قرن سیزدهم، مکتب «سینوى لاتینى» در برابر «ابن رشد لاتینى» کاملًا چهره خود را نمایان ساخت و بزرگانى همچون روجر بیکن و البرت کبیر به آثار علمى ابن سینا توجّه خاصّى مبذول داشتند و بزرگانى دیگر همچون گیوم دورونى و توماس اکویناس از ترس نفوذ او در صدد معارضه و ردّ و نقض او برآمدند و این نشاندهنده اثر عمیق ابن سینا در حرکت فکرى گسترده دانشمندان دین و فلسفه در زمانى است که فلسفه مدرسهاى (اسکولاستیک) در اوج ترقّى و تعالى خود بوده است.
مسائلى که ابن سینا در الهیّات شفا درباره ذات و صفات واجب الوجود و کیفیت صدور عالم از او و رابطه خالق با مخلوق و همچنین نحوه توفیق میان عقل و نقل بیان داشته از مهمترین موضوعاتى بوده است که استادان دانشکده الهیّات پاریس را مدّتها به خود مشغول داشته است. على رغم توجّه شدید اروپائیان به آثار فلسفى ابن سینا و بحث و فحص در مطالب آن، در عالم اسلام خاصّه در حوزههاى علمى اهل تسنّن موج شدیدى بر علیه او برخاست، تا بجایى که سنّت فلسفى او را شومى روزگار محسوب داشتند و شفاى او را شقا و خوانندگان آن را بیمار خواندند و کذب ابن سینا را حتّى در دم واپسین یاد کردند و کتاب شفا را در ملأ عام سوزاندند و وقاحت را تا جایى رساندند که ابن سینا را از جمله مخانیث دهریّه خواندند و این در حالى است که در حوزههاى علمى تشیّع از او با جلالت و بزرگى یاد مىکردند. میر داماد استرآبادى او را رئیس فلاسفة الإسلام و رئیس المشّائیّة من فلاسفة الاسلام مىخواند و به شریک بودن با او در ریاست افتخار مىکند و صدر الدّین شیرازى او را شیخ الفلاسفة مىخواند و از شفاى او و تحصیل شاگرد او، بهمنیار بن مرزبان، به عنوان کتب اهل فن استناد مىجوید. (رگ شناسى یا رساله در نبض، پیشگفتار، ص: 12)
مهمترین بخش کتاب الشّفاء بخش الهیّات است.
ابن سینا مباحث الهیاتی و اعتقاد به خداوند را شفا بخش میدانست و به نظر میرسد بر همین اساس نام کتاب خود را شفا گزارده است. خداوند متعال در قران کریم در ایات متعدد به حیثیت شفا بخشی ایات قران و اعتقاد به خداوند متعال اشاره میکنند.
مشائیان سعادت را در عقل نظری دنبل میکردند. اعتقادات و باورهای انسان در سعادت و زندگی انسان تاثیر میگذارد. در دنیای کنونی تا حد زیادی اهمیت اعتقادات و باورهای انسان و ارتباط انها با زندگی و روش مواجه با حوادث به اثبات رسیده است. قران در ایات متعدد به نحوه برخورد پیامبران با حوادث خوب و ناگوار اشاره میکند که تا حدی با باورها و عقاید ایشان ارتباط تنگ بلکه بی بدیل داشته است.
در کتب فلسفه اسلامى از الهیّات تعبیر به علم ما بعد الطبیعة و فلسفه اولى و علم الهى شده است. وجه تسمیه به الهیّات آن است که ثمره و نتیجه این علم شناخت خداوند و فرشتگان اوست و ما بعد الطّبیعه از آن جهت است که در معرفت، پس از شناخت طبیعیّات محسوسه قرار مىگیرد و هر چند که در وجود قبل از طبیعت است و این علم فلسفه اولى است براى آنکه معرفت مبادى اولیّه و صفات عامّه و کلیّهاى که وسایل شناخت آن مبادى هستند از این علم به دست مىآید. علم الهى نیز تعبیر دیگرى از الهیّات است. در هر حال به هر اسمى که خوانده شود این قسم از شریفترین اجزاء فلسفه به شمار مىآید و فیلسوفان اسلامى از یعقوب بن اسحاق کندى گرفته تا صدر الدین شیرازى و بالاخره حاج ملا هادى سبزوارى درباره فضیلت و شرافت این علم سخن گفتهاند.
کندى مىگوید که شریفترین و عالىترین قسم فلسفه همان فلسفه اولى است که به وسیله آن شناخت خدا که علّت هر حقّى است حاصل مىشود؛ از همین جهت فیلسوف اتمّ و اشرف آن کسى است که احاطه به این علم اشرف داشته باشد، زیرا علم به علّت اشرف از علم به معلول است.
این قسمت یعنى بخش الهیّات شفا مورد توجّه اروپائیان قرار گرفته است که آنان به صورتهاى گوناگون از آن بهرهبردارى کردهاند.
متن عربى و ترجمه فرانسوى بخش روانشناسى (کتاب النفس) شفا را، یانباکوش در دو جلد، در 1956 م در پراگ و متن عربى آن را فضل الرحمن در آکسفورد (انگلستان) منتشر کرده است. ترجمه قدیمى لاتینى آن نیز براى نخستین بار در 1508 م در ونیز ایتالیا و چاپ انتقادى جدید آن ترجمه به کوشش سیمون فانریت در دو جلد زیر عنوان «ابن سیناى لاتینى، کتاب درباره روان» در لوون سویس در سالهاى 1968 و 1972 م همراه مقدمهاى درباره نظریات روانشناسى ابن سینا از ج. وربکه منتشر شده است. چاپ انتقادى جدید ترجمه لاتینى «الهیات» شفا نیز به کوشش سیمون فانریت، با مقدمهاى از وربکه در دو جلد (ج 1، مقاله 4- 1 و ج 2، مقاله 10- 5 را در بر مىگیرد) در سالهاى 1977 و 1980 م در لوون سویس انتشار یافته است.
امّا کتاب قانون در علم پزشکى که مىتوان گفت که آن از مهمترین آثار ابن سینا و بزرگترین هدیه او به علم و تمدّن بشرى به شمار مىآید. این کتاب که از نظر اشتمال آن بر بیمارىهاى گوناگون و کیفیّت درمان آنها یک دائرة المعارف بزرگ علم پزشکى محسوب مىشود بیش از هر کتاب دیگر مورد توجّه اهل علم به ویژه پزشکان قرار گرفته و شروح و تعلیقات متعدّد بر آن نوشته شده و ترجمههاى گوناگون از آن صورت گرفته است. پیش از ابن سینا در یونان مىتوانیم از بقراط و جالینوس و در جهان اسلام از على بن ربّن طبرى صاحب کتاب فردوس الحکمه و محمّد بن زکریاى رازى صاحب الحاوى و المنصورى و على بن عباس اهوازى صاحب کامل الصّناعة الطبّیة به عنوان بزرگترین پزشکان نام ببریم؛ ولى ابن سینا در قانون همه ممیّزات علمى آنان را مورد توجّه داشته و پس از او شاید بتوان فقط از کتاب فارسى ذخیره خوارزمشاهى نام برد که جنبه دائرة المعارفى داشته و بیمارىهاى انسانى را از فرق تا قدم بیان کرده و براى درمان آنها انواع روش معالجه را از خوردنى و نوشیدنى و وارد کردنى و مالیدنى معرفى کرده است. در مقایسه ابن سینا با حکیمان پیش از خود جملهاى نزد پزشکان معروف است که در پشت جلد یکى از نسخههاى ارجوزه طبیّه ابن سینا دیده مىشود:
«پزشکى معدوم بود. بقراط آن را از عدم به وجود آورد و سپس مرده بود، جالینوس آن را زنده کرد و بعد از آن کور شد و حنین بن اسحاق آن را بینا کرد و بعد از آن در شهرها متفرق گردید و محمد بن زکریاى رازى آن را جمعآورى نمود».
علّامه قطب الدین شیرازى گفته است: و باید گفته شود که: «پزشکى ناقص بود و ابن سینا آن را کامل ساخت».
پایان پیام/
نظر شما