آبادی مسجد به اثربخشی آن است نه مصالح ساختمانی پرزرق و برق

خبرگزاری شبستان: اولین مسجدی که در اسلام ساخته شد مسجد "قبا" بود که پس از هجرت پیامبر از مکه به مدینه، احداث می شود و زیر بنای اساسی این مسجد، تقوا است و در قرآن کریم، نسبت ‏به آباد کردن مساجد و ساختن آنها آیه‏ای است که می‏فرماید: "مساجد خدا را، تنها کسانی آباد می‏کنند که به خدا و قیامت ایمان داشته و نماز را برپا می‏دارند، زکات می‏پردازند و جز از خدا از احدی نمی‏ترسند". (انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و اقام الصلوه و آتی الزکاه و لم یخش الا الله)

امام صادق(ع) در حدیثی بیان فرموده است، سه چیزی که روز قیامت ‏به خداوند شکایت می‏کنند، یکی مسجد خراب و ویرانی است که اهل آن، در آنجا نماز نمی‏خوانند. نماز نخواندن در مسجد، خرابی مسجد است، در مقابل، عمران و آبادی آن حضور فعال مردم برای عبادت و سیاست در مسجد است. پس عمارت مسجد مورد توجه اسلام است و مسجد معمور و آباد مطلوب دین است.

آبادی مسجد به نقشه مهندسی و مصالح ساختمانی خوب و خرج زیاد و شکوه ظاهری نیست. بلکه به اثر بخشی آنست، به استفاده صحیح از مسجد است. شکوه معنوی و جلالت و عظمت عرفانی و الهی آنست، نه کاشی های معرق و درها و رواق های بلند و سنگفرش‏های ظریف و قیمتی و در و پیکرهای منبت کاری شده.

آبادی مسجد به آنست که مرکز معنویت و عبادت برای خدا و ایجاد رابطه با خالق باشد، آموزشگاه دین و حکمت و کانون برپائی شعائر دین باشد.مسجد، به پایگاه بودن برای امور مسلمین و معبد و مصلا بودن آباد است، و به علم و عبادت، به تواضع و عبودیت، به مرکزیت ‏حضور دینداران، به تدریسها و تعلیم‏ها، به حلقه‏های آموزشی و درسی، به محافل ادبی و بلاغت و نقد، و به مجمع‏های علمی و اخلاقی بودن، معمور است.

آبادی مسجد به بیان فقه و علوم اهلبیت در آنها به ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر و دعوت به خیر است، نه به کاشی و گنبد و تزئینات.

امام علی(ع) می فرماید: "زمانی بر مردم می‏آید که در میان مردم، باقی نمی‏ماند از قرآن مگر نشانه‏اش، و از اسلام، مگر نامش، در آن روزگار، مساجدشان از جهت‏ساختمانی آباد است ولی از جهت هدایت، خراب است‏".

پس آبادی از نظر معماری، در حال خراب بودن محتوایی از جهت هدایت، سود و ارزشی ندارد. آن روز که مسلمانان به مساجد روی می‏آوردند تا خدا را عبادت کنند و آداب اسلام را بیاموزند و دین را فرا گیرند، مساجد، کوچک و ساده بود با دیواری به ارتفاع امت‏یک انسان. ولی مساجد امروزی در جهان اسلام، گرچه هم از جنبه تعداد، افزایش یافته و هم آبادتر است و خرج‏های زیاد و هزینه‏های بیشتر دارد، ولی "مسجد رو" کم است و مساجد، کمتر در خدمت اهداف عظیم اسلامی است.

یکی از محققان گفته است، مساجد برای خضوع و خشوع و عبادت و بیان آداب اسلامی و مناجات و نیایش‏اند. عظمت مساجد به زنده نگهداشتن آنها با یاد خدا و امر به معروف و نهی از منکر و ارشاد مردم به راه مستقیم است، نه به دیوارهای بلند و قبه‏های رفیع و ستون‏های برافراشته و گلدسته‏های سر بفلک کشیده...از همینجاست که گرچه شکوه ظاهری و هنری و معماری مساجد افزایش یافته ولی در جان بیننده، آن هیبت و زیبائی و جلال را بر نمی‏انگیزد.

مسجد پیامبر در صدر اسلام با آن وضع ساده‏ای که داشت، آن هیبت و عظمت معروف را دارا بود، بدون اینکه سادگی از قدر و جلال آن بکاهد. در عین حال، هنر و زیبائی و تزئینات و شکوه معماری و عظمت‏بنای مساجد دیگر باعث‏بالا رفتن ارزش مساجد نشده است.

البته نباید فراموش کرد: تقدس و محتوای مسجد باعث ‏شده است تا مسلمانان به شکل ظاهری آن هم اهمیت داده و در بنای مساجد با شکوه برای استفاده‏های خوب، همت گمارند و اگر خراب و فرسوده، یا تنگ و کم ظرفیت می‏شد، تجدید بنا و تعمیر کنند یا بر وسعتش بیفزایند. خود عقیده دینی به خصوص در زمینه ساختن و آباد کردن و بنای مساجد نقش مهمی ایفا کرده است.

***

تزیینات هنری در معماری مساجد

مسجد الحرام و کعبه‏ای را که حضرت ابراهیم (ع) بنیان نهاد، در آغاز ساده بود و با گذشت زمان به حالت امروزی تبدیل شده است.

مسجد "قبا" و "مسجد النبی" هم که در زمان حضرت محمد(ص) ساخته شد، یک چهار دیواری ساده با ارتفاعی متوسط و حتی بی سایه‏بان بود سادگی از ویژگی های مساجد اولیه بود و مسجدهای ساخته شده در مدینه و بصره و کوفه و مصر از محراب‏های فرو رفته در دیوار و از منبرها و ماذنه‏ها به شکلی که بعدا رواج پیدا کرد خالی بود.

مسجد النبی با گذشت زمان رفته رفته وسعت پیدا کرد و تجدید بنا شد تا به صورت فعلی در آمد.
بساطت و سادگی در بنای مسجد، چیزی است که از آغاز مورد توجه و تاکید اسلام بوده است.

امام علی(ع) مسجدی را در کوفه مشاهده کرد که کنگره دار ساخته شده بود، فرمود: گویا این، کنیسه یهود است! و فرمود: مساجد به صورت ساده ساخته می‏شود نه کنگره‏دار. بنای مسجد در آن دوره نسبت ‏به وضعیت‏ ساختمان‏ها، نوعی تجمل و تزیین محسوب می‏شده است.

در حدیث است که: "بما دستور داده شده که شهرها، مزین و کنگره‏دار ساخته شود ولی مساجد، ساده و حدیث دیگری است که: "مساجد را بسازید و آنها را ساده قرار دهید."
منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات

پایان پیام/