به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، دکتر «علیرضا دانشیار» در کرسی علمی- ترویجی «جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی» گفت: جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی از حداکثری و جامع آغاز می شود و به حداقلی می رسد.
پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی (ص) افزود: تفسیر و برداشت های سیاسی هر جریان نیز به چندین عامل بستگی دارد؛ هر کدام از این جریان ها ادله چهارگانه سنت، عقل، کتاب و اجماع را چگونه می بینند؟ سایر مولفه های فکری نیز در این فهم و استنباط دخیل است. سایر علوم چه تاثیر سیاسی و فهمی بر این روند داشته اند. شرایط سیاسی و اجتماعی و نوع تاثیر گفتمان بر تفسیر نیز مهم است. یعنی متن، شرایط سیاسی و اجتماعی و ویژگی های اجتماعی است.
وی خاطرنشان کرد: جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم، شناسایی امواج های فکری و سیاسی هستند که از مفاهیم و آیات قرآنی الهام گرفته و منشا نظر و عمل سیاسی قرار گرفته است. در مورد تعریف تفسیر سیاسی؛ تفسیر هر متنی را به سه عامل یا عنصر وابسته است؛ متن، فهمنده و گوینده.
دانشیار ادامه داد: تفسیر سیاسی را یک جور کشف سیاسیت اصیل قرآنی برای دریافت مفاهیم قرآنی نقل می کنیم. چون در تعریف خود تفسیر؛ عنوان کشف وجود دارد. سایر علوم نیز به این کشف کمک می کنند. در این باره یکسری الزاماتی نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به برخورداری از روش تفسیری، گرایش تفسیری می تواند بر گرایش سیاسی، اقتصادی، تربیتی تاثیر بگذارد، از علوم روز نیز می توانیم کمک بگیریم بنابراین منظور ما ظهور استقلالی آیات قرآن است که بتوانیم از آن چه کشفی را انجام دهیم.
وی افزود: روش استخراج تفسیر سیاسی جریان ها است و این بحث مهمی است؟یعنی با چه روشی می توانین تفسیر سیاسی را بدون استفاده از جریان ها و رویدادهای مختلف مورد بررسی قرار دهیم.
این پژوهشگر گفت: اولین بحثی که در جریان ها پیش می آید، تبیین ویژگی ها و وجه مشترک این رویکردها است. در همه جریان های اجتهادی اصولی همه این ویژگی ها را مشاهده می کنیم؛ التزام و برتری نصوص دینی، معتبر بودن عقل، حجیت و اعتبار بستن می باشد. اولین جریانی که مورد بررسی قرار می دهیم جریان اجتهاد حداکثری است. دیدگاه های حضرت امام (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی را در این جریان مشاهده می کنیم. تفسیر سیاسی دیدگاه حضرت امام (ره) به این شکل است که ذات اسلام دارای بار سیاسی است. آیات قرآن نیز بر طبق آن در معنای حداکثری به کار می برد. در اجتهاد یک رویکرد دیگر داریم به نام رویکرد اجتماعی و محتوایی. این رویکرد یک تفاوت معنایی با جریان اجتهاد حداکثری دارد.
وی افزود: اگر بخواهیم تفسیر سیاسی و تفسیر حکمرانی را بررسی کنیم. با دید و رویکرد روایت بسندگی می رود به سمت تفسیر سیاسی آیات قرآن و تقریبا تفسیر سیاسی قرآن را کمرنگ می کند. اینها هم دو رویکرد دارند؛ رویکرد مکتب تفکیکی که در مکتب تفکیکی خیلی تفسیر سیاسی نمی بینیم به جز مرحوم حکیمی که در مباحث وی تفسیر سیاسی می بینیم با آن رویکرد و تلقی و تفکیکی که بین نقل و عقل و عرفان می گذارد. اما در نمایندگان فکری دیگر تفسیر سیاسی را مشاهده نمی کنیم. در رویکرد افراطی که منسوب به انجمن حجتیه است؛ می گویند قران حجت نیست و نمی توان به قرآن رجوع کرد و فقط معصوم حق دارد تفسیر انجام دهد.
دانشیار گفت: در جریان های تجددگرا؛ سه جریان عمده را مشاهده می کنیم. در تجددگرایی؛ رویکرد کارکردگرایان تحث تاثیر مبانی سوسیالیستی را داریم که بنابر سه گانه زر، زور و تزویر، (زر را نماینده سرمایه دار، زور نماینده قدرت سیاسی و تزویر؛ نهاد دینی و حاکمیتی که مطرح می کردند)، این رویکرد تجددگرایی کارکردگرایان؛ شامل تفکرات مجاهیدن و گروهک فرقان بود. در دیدگاه مارکیسیتی این دیدگاه وجود دارد که اگر این سه گانه زر، زور و تزویر را به کار بگیریم؛ طبقه کارگر وقتی به خودآگاهی برسند، این سه گانه را از بین می برند لذا این گروه ها تحت تاثیر این مبانی فکری عنوان می کردند که دولت و حاکمیت نماینده زور است، جامعه سرمایه داری را نیز نماد زر می دانستند. بنابراین به مبارزه با نظام سیاسی مستقر برخاستند.
وی افزود: رویکرد دیگری در تجددگرایی وجود دارد که تحث تاثیر فلسفه غرب هستند. رویکرد نسبی انگار است. بر طبق فلسفه تحلیلی غرب، تفاسیر حداقلی از قرآن ارائه می شود. در این رویکرد نیز مفاهیم قرآنی را در نسبت سنجی با مفاهیم جدید قائل به این است که مفاهیم قرآنی از آن توانایی و ظرفیت لازم برخوردار نیست.
این پژوهشگر گفت: رویکرد دیگری از تجددگرایی را شاهد هستیم که متاثر از رویکرد فلسفه قاره ای می باشد. در فلسفه تحلیلی سوژه فعال انسان است. در رویکرد فلسفه قاره ای می گوید ذهنیت تغییر نکرده است بلکه انسان عوض شده است.
دانشیار تصریح کرد: رویکردها را که مشاهده می کنیم، این سوال مطرح می شود که تفسیر سیاسی را به صورت مستقل در بحث های معاصر مشاهده می کنیم یا نه؟ بحث تفسیر سیاسی یک آثار نوپدید است. رویکرد تفسیر سیاسی را همواره در برخورد با تجددگرایی داشته ایم. از وقتی که تجدد به وجود آمد؛ مشاهده می کنیم که تاثیر سیاسی و اجتماعی مطرح شده است.
وی افزود: در بحث هایی که در قبل از انقلاب درباره تفسیر سیاسی مشاهده می کنیم، نوعا، نوآورانه است ولی آن بازسازی و احیای رایانه را در بعد از انقلاب شاهد نیستیم. در بحث تفسیر سیاسی، بحث های انتزاعی را نسبت به بحث های انضمامی بیشتر مشاهده می کنیم. این هم یکی از مشکلاتی است که در تحلیل تفسیر سیاسی با آن مواجه هستیم. تحلیل ها نوعا ناظر به ذهنیت است. بحث هایی که در حوزه مطرح می شود نوعا مفاهیم خسته کننده و یا بحث هایی که از فکر و ذهن و چارچوب اتاق خارج نمی شود و تاثیر عینی و اجتماعی ندارد.
دانشیار گفت: ما باید در تفسیر سیاسی که ارائه می دهیم سنت های فکری غربی را بشناسیم، وقتی به اینها خودآگاهی پیدا کردیم می توانیم با آنها مقابله کنیم.
صورت بندی، شناسایی و آشنایی روشمند با تفسیر و برداشت های قرآنی جریان های دخیل و تاثیرگذار در انقلاب اسلامی است. سوال اصلی این کرسی عبارت است از جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی چگونه است؟ در یک دسته بندی کلی نگرش ها و رهیافت نسبت به تفسیر سیاسی قرآن به چهار دسته دیدگاه حداکثری جریان اجتهادی اصولی، رویکرد روایت گرا، رویکرد قرآن بسنده و رویکردهای تجددگرای حداقلی متاثر از معرفت شناسی غربی تقسیم شده است. اکثر جریان های سیاسی دخیل در انقلاب اسلامی به قرآن، به عنوان یک متن «تفسیر پذیر» که می تواند در جامعه و سیاست اثرگذار باشد، نگاه کرده اند.
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدکاظم سیدباقری عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدباقر فرضی عضو هیات علمی جامعه المصطفی به عنوان ناقد به ارائه دیدگاه ها و نظرات خود در این خصوص پرداختند.
نظر شما