نیم نگاهی به قدیمی ترین موقوفات خراسان جنوبی

خبرگزاری شبستان - خراسان جنوبی؛ وقف در خراسان جنوبی با توجه به سبقه دینی و فرهنگی مردمان این دیار از قدمت طولانی برخوردار است به طوری که بر اساس اسناد و مدارک، نام میرزا حبیب الله در فردوس از پنج قرن پیش تاکنون با موقوفه مدرسه حبیبیه زنده مانده است و این موقوفه از قدیمی ترین وقف های خراسان جنوبی به شمار می رود.

وقف از باسابقه ترین میراث ارزشمند اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون در همه جوامع مسلمان به شدت مورد توجه بوده و به رغم همه فراز و نشیب ها، حوادث، دگرگونی ها و تلاطم هایی که بشر در عمر طولانی خود با آنها دست به گریبان بوده، دستاوردها و آثار بسیار ارزشمند و مؤثری در زمینه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... برجای گذاشته است و همچنان می تواند به عنوان یکی از مؤثرترین حکم الهی در عرصه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در جوامع اسلامی مطرح باشد.

در فاصله سال‌های آشفته میان انقراض سلسله صفوی تا استقرار قاجاریه، بسیاری از املاک یا به تصرف حكومت درآمد و یا به املاک شخصی مبدل شد. كریم‌خان زند، برای رونق بخشیدن وقف قدم‌هایی برداشت و در شیراز آثاری برجای گذاشت. موقوفاتی هم برای آن‌ها در نظر گرفت؛ و وزیری برای احیای اوقاف تعیین کرد.

پس از پیروزی انقلاب مشروطه و روی كار آمدن نخستین كابینه، به ریاست وزرایی، میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله، با هشت وزارت‌خانه تشكیل شد و اداره اوقاف در زیرمجموعه ادارات تابعه وزارت علوم جای گرفت.

وجود میراث‌های با ارزش تاریخی و فرهنگی، نشان از تاریخی کهن و باارزش در خراسان جنوبی دارد و موقوفات نیز دلیلی بر غنای فرهنگی مردمان این دیار است. بر اساس آنچه تاریخ نگاشته شده، موقوفه میرزا حبیب الله ابن علاه الدین تونی از قدیمی ترین موقوفات خراسان جنوبی در شهرستان فردوس است. به گفته رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان فردوس این وقف در سال 911 هجری قمری به ثبت رسیده است. 

محمدرضا حاجتی اظهار داشت: این موقوفه با نام مدرسه حبیبیه مشهور است و اکنون 8 واحد تجاری، 59 واحد مسکونی و 129 رقبه زراعی دارد که نیت این موقوفه صرف مدرسه علمیه و هزینه های روزانه مسجد است.

دیگر موقوفه قدیمی در شهرستان خضری واقع شده که با نام موقوفه امیر رفیع الدین حسین شناخته شده است. آن طوری که رییس دفتر نمایندگی اوقاف و امور خیریه در شهرستان خضری دشت بیاض می‌گوید: این موقوفه در سال 920 هجری قمری وقف شده است. محمد حسن زاده تعداد رقبات این موقوفه را 31 رقبه زارعی و هفت واحد مسکونی برشمرد.

وی افزود: بر اساس نیت واقف آنچه از رقبات به عنوان درآمد حاصل شده صرف تعمیر بازسازی مجسد جامع قدیم دشت بیاض، اطعام فقرا در عیدین، هزینه های فرش و روشنایی مسجد جامع می شود. 

مدرسه جعفریه قدیمی ترین وقف قاینات

اما قدیمی ترین وقف در شهرستان قاینات به نام مدرسه جعفریه به ثبت رسیده است که تاریخ وقف آن به سال 1137 هجری قمری برمی گردد. رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان قاینات در این خصوص گفت: موقوفه جعفریه هم اکنون شامل پنج واحد تجاری، 121 رقبه زارعی و 43 واحد مسکونی است. 

حجت الاسلام علی رمضان پور عنوان کرد: بر اساس نیت واقف درآمد حاصل از رقبات صرف طلاب و محصلان حوزه علمیه می شود. 

لطفعلی خان قدیمی ترین واقف طبس
قدیمی ترین موقوفه شهرستان طبس هم به نام حاج لطفعلی خان نادمی در سال 1153 هجری قمری به ثبت رسیده است. به گفته رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان طبس این وقف شامل 10 رقبه مسکونی، 2 رقبه مزروعی و یک رقبه آموزشی است. 

آنطور که علی امینی نسب در معرفی بیشتر این موقوفه گفته است، حاج لطفعلی خان نادمی در حدود 300 سال پیش این مالش را برای اطعام در ماه مبارک رمضان، اطعام فقره و مساکین با خرما یا نان در شب جمعه وقف کرده است. 

موقوفه امیرحسنخانی با 300 رقبه در بشرویه
قدیمی ترین موقوفه شهرستان بشرویه نیز به نام امیرحسنخانی ثبت شده است که قدمت آن به سال 1218 هجری قمری می رسد. رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بشرویه در خصوص رقبات این موقوفه گفت: 25 واحد تجاری، 205 رقبه زارعی و 73 واحد مسکونی از رقبات موقوفه امیرحسنخانی در شهرستان بشرویه است. 

حمود قیصری یادآور شد: این موقوفه نیات متعدد از جمله خیرات و مبرات و تعزیه داری و افطاری دارد.

زینت نساء خانم، قدیمی ترین واقف زن 
زینت نساء خانم دختر حاجی میرنجف خان، بانوی واقفی است که در سال 1223 هجری قمری مقداری آب از قنات خالق آباد نهبندان را وقف کرده است. رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان نهبندان این موقوفه را از قدیمی ترین وقف های شهرستان دانست و گفت: یک رقبه به مقدار 23 خابیه آب از قنات خالق آباد نهبندان توسط این بانو وقف شده است. 

اسماعیل سلطان دوست ادامه داد: نیت موقوفه نیز تعزیه برای امام حسین (ع) است لذا همه ساله در دهه عاشورا طبق نیت واقف درآمد حاصل از موقوفه برای خرج در تعزیه هزینه می شود. 

وی یادآور شد: بانوان نقش مهمی در موقوفات شهرستان نهبندان دارند طوری که شاخص ترین موقوفه نهبندان نیز به نام حسنیه خانم خزیمه ثبت است. 

موقوفه ای با هفت نیت در سربیشه
اما قدیمی ترین و شاخص ترین موقوفه شهرستان سربیشه به نام امیر اسماعیل خان و امیر محمد ابراهیم است که در 30 بهمن 1289 هجری شمسی به ثبت رسیده است. 

رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان سربیشه با اشاره به وجود 31 رقبه کشاورزی از این موقوفه گفت: درآمدهای این موقوفه بر اساس نیات واقف هزینه می شود. 

حسن عطایی تصریح کرد: واقفان هفت نوع نیت بر این وقف داشته اند که شامل کمک به سادات، کمک به ایتام فقیر، کمک به دارو و درمان بیماران بی بضاعت، فعالیت های قرآنی، کمک حقوق برای مدرسین قرآن و عزاداری 14 معصوم و ولادت ائمه اطهار می شود.

وی یادآور شد: این موقوفه جزو موقوفات شاخص شهرستان نیز محسوب شده که با توجه به اقداماتی در راستای بهره وری بیشتر از موقوفات همه ساله بر اساس نیت درآمد آن هزینه می شود. 

موقوفه عرب زنگویی سرایان با 26 نیت
امیر حسن خانی عرب زنگویی نیز شخصی است که قدمی ترین و شاخص ترین موقوفه شهرستان سرایان به نام او ثبت شده است. به گفته رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان سرایان این موقوفه در سال 1234 هجری قمری به ثبت رسیده و اکنون 17 رقبه تجاری، 42 رقبه زراعی و 369 واحد مسکونی دارد. 

سعید وکیل زاده با اشاره به اینکه 26 نوع نیت برای این موقوفه در نظر گرفته شده که مهمترین آن تعزیه داری برای سیدالشهدا است، ادامه داد: کمک به فقرا، هزینه های عمومی و طلاب نیز از دیگر نیات مهم این موقوفه است. 

امیر علم خان پرچم دار وقف در زیرکوه
در شهرستان زیرکوه نیز قدیمی ترین وقف توسط امیرعلم خان حشمت الملک ثبت شده است و به نام موقوفه امیر علم خان مشهور است. به گفته رییس دفتر نمایندگی اوقاف و امور خیریه شهرستان زیرکوه این موقوفه در سال 1278 هجری قمری به ثبت رسیده است. 

حجت الاسلام اسماعیل مختاری افزود: این موقوفه 66 رقبه زراعی دارد که برای فقرای محل وقف شده است. 

یک طاس آب قدیمی ترین وقف خوسف
کربلایی محمد نیز در شهرستان خوسف قدیمی ترین وقف را به نام خود ثبت کرده است که قدمت آن به سال 1022 هجری قمری بر می گردد. آن‌طور که رییس دفتر نمایندگی اوقاف و امور خیریه شهرستان خوسف گفته یک طاس آب و اراضی از رقبات این موقوفه به شمار می رود. 

حجت الاسلام محمد الهی در خصوص نوع نیت این موقوفه قدیمی خوسف اظهار داشت: رد مظالم، ختم و قرائت قرآن، قربانی کردن گوسفند، تعزیه داری، زیارت عتبات و خیرات و مبرات از نیات این موقوفه است.